ایشلدیم سیستمی
یؤنتن سیستمی یا ایشلتیم سیستمی (اینگیلیسجهده: Operating System) بیلگیسایاریٛن منابعیٛن باشقاران و پروْقیٛراملاریٛن یۆرۆتمهغینه آلتلیٛق یارادان یاسدال(سخت افزار)دیٛر. ایشلتیم سیستمی بیلگیسایاریٛن یاسدال سیستمینین ان اؤنملی قیٛرپیٛلاریٛندان ساییٛلیٛر. عۇمۇمییتله پروقیٛراملار یۆرۆمهغه بیر ایشلتیم سیستمینه ائحتییاجلاریٛ اوْلۇر. چاغ پایلانیٛشلیٛ یؤنتن سیستملری، سیستمی داها یاخشیٛ و تاثیرلی ایشلدمغینه پروسسور چاغیٛنیٛن اساسیٛندا تاپشیٛریٛقلاریٛ پلنلشدیریرلر.
گیریش و بۇراخیٛلیٛش و بَللَک اؤزگۆلهمکی کیمین گؤرگَولره یؤنتن سیستمی بیلگیسایاریٛن یاپدالداللا پیٛروقراملاریٛن آراسیٛندا بیر آراچیٛ اوْینۇن اوْینۇماغینا [۱] باخمایاراق عۇمۇییتله پیٛروْقیٛراملاریٛن کوْدۇ مۆستقیم یاپدال الیله یۆرۆنۆر و تئز-تئز سیستمی بیر یؤنتن سیستمینین گؤرگَوین اوْلۇنماسیٛنا یا یؤنتن سیستمینین الیله کسیلمغه چاغیٛریٛر(سیستم چاغیٛریٛشلاریٛ).
اوْین کوْنسۇللاریٛندان و وئب سئروئرلریندن و سۇپئرکامپییوْتئرلردن تۇتدۇ موْبایللارادک و بۆتۆن بیلگیسایارلیٛ آراچلار یؤنتن سیستملری واردیٛر.
اندروید، بیٛلکبئری، بیائسدی، کیٛروْماوْائس، آیاوْائس، قئنوْلینۇکس، اوْائسایکس، کیۇائنایکس، لینۇکس ،مایکروْسافت ویندوْز، ایستیماوْائس، ویندوْز فوْن، زئد/اوْائس تانیٛنمیٛش چاغاتیٛ یؤنتن سیستملرینه اؤرنکدیرلر.ایلک سککیز اؤرنکین کؤکلری یۇنیکسدیر.فیٛریآرتیاوْائس، میکروْسی/اوْائس، ویایکسووْرکس تانیٛنمیٛش گئجیکسیز یؤنتن سیستملریندن دیرلر.
نوعلار
دَییشدیربیر و نئچه-تاپشیریقلی
دَییشدیربیر-تاپشیریقلی یؤنتن سیستملری بیر آندا یالنیز بیر پروقرامی یۆرۆیه بیلرلر آنجاق نئچه-تاپشیریقلی یؤنتن سیستملری پروقراملارین قوشۇتلۇقدا یۆرۆمهغینه ایجازه وئریر.نئچه-تاپشیریقلیلیق چاغ پایلانیش ایله اله گلیر.
بیر و نئچه-ایشلدیجی
دَییشدیربیر-ایشلدیجی یؤنتن سیستملری ایشلیجیلرین آییرماغینا گۆجلری یوخدۇر،آنجاق نئچه پروقرامی آردآردا یۆرۆیه بیلرلر.[۲] نئچه-ایشلدیجی یؤنتن سیستملری نئچه-تاپشیریقلیغین تمل آنلاییشین گئنیشلدمکله یؤنتن سیستمینه سۆرجلرین و منابعین تانیماق گۆجۆن وئریرلر.اؤرنک اۆچۆن دیسکدهکی فضا نئچه ایشلدیجینین اولۇر و سیستم نئچه ایشلدیجیه بیر آندا یؤنتن سیستمله ایشلمکین ایمکانین وئریر.
یاییلمیش
دَییشدیرقالیبلنمیش
دَییشدیرگؤمۆلمۆش
دَییشدیرگئجیکسیز
دَییشدیربیر گئجیکسیز یؤنتن سیستمی بیر سۆرج و یا وئرگینین بللی سۆرهده ساتقاماغین قارانیتیر.بیر گئجیکسیز یؤنتن سیستمی بیر-تاپشیریقلی یا نئچه-تاپشیریقلی اولا بیلر،آنجاق نئچه-تاپشیریقلی یؤنتن سیستمی گرک اؤزل القوریتملرله پیشبینی اولۇنمۇش کیمین یۆرۆنه.بۇ سیستملر پروسسورۆن چاغین سۆرجلری آراسیندا اونلارین اۆستۆنلۆک اساسیندا پایلئییرلار.[۳]
کئچمیش
دَییشدیراؤرنکلری
دَییشدیریۇنیکس و یۇنیکسکیمین یؤنتن سیستملری
دَییشدیر
اصلی مقاله : یۇنیکس
ایلکده یۇنیکس اسئمبئلی دیلینده یازیلمیشدی. 1973 ایلینده یۇنیکسین دؤردۆمجۆ نۆسخهسینده سی دیلینده یئنیدن یازیلدی.[۴]
ایندیکی یؤنتن سیستملرینین چوخۇ یۇنیکسدن تاثیر آلمیشدیر.
بیائسدی و اونۇن اۇرۇغۇندان اولان یؤنتن سیستملری
دَییشدیراصلی مقاله : بیاسدی
یۇنیکس یؤنتن سیستمینین عائیلهسینین آلتکۆمهسینده بیر توپلۇدۇر.فیریبیائسدی ، نئتبیائسدی و اوپئنبیائسدی بۇ توپلۇدان ساییلیر.
اوائس ایکس
دَییشدیراصلی مقاله : اوائس ایکس
اوْائسایکس(کئچمیشده:«مک اوْائسایکس»)یۇنیکسه دایانان قیٛرافیکی ایشلدیجی اینتئرفئیسی اوْلان یؤنتن سیستملرینین بیر سئریسیدیر.بۇ یؤنتن سیستمی اپئل شیرکتینین الیله توسعه وئریلیب و بازاردا پایلانیٛبدیٛر.اوْائسایکس مکینتاش بیلگیسایارلاریٛن اۆزرینده یۇرۆتمغه طراحیٛ اوْلۇندۇ و ۲۰۰۲ ایلیندن ایندیهدک بۆتۆن مک بیلگیسایارلاریٛندا یئرلشمیش یؤنتن سیستمیدیر.
بیر اؤزگۆر و آچیق-قایناغ کوْدلۇ یازیلیم موْدئلینین اۆزرینده یازیلمیش یۇنیکسه-اوْخشار یؤنتنسیستمیدیر.بؤیۆک بؤلۆمۆ پازیکس ایستانداردیلا اۇیۇملۇدۇر. لینۇکس اؤزۆ بیر یؤنتنسیستمینین چکیردگی و قنئوْ پروْژهسینین پروْقرملریله بیرلیکده ایشلتیم سیستمی ساییلیر بۇنا گؤره اؤزگۆر یاسدال سازمانی قئنوْ|لینۇکس سؤزجۆکۆن بۇ یؤنتنسیستمینین آدینا ایشلدیر عادی حال دا اله لینوکس قولانیر.
کرومیوم اوائس
دَییشدیرمایکروسافت یارادان ایشلتیم سیستملریندن بیری دیر. بو ایشلتیم سیستمی ماسا اوستو (اینگیلیسجه: Desktop) بیلگیسایار، جیبتلفنلاری و تبلتلر اۆچون قولانیلیر. ویندوز 1985 ایلینده ایشلمهیه باشلادی. ایندیکی سون داغینیشی ویندوز 10 دور.
باشقا
دَییشدیرقیرپلار
دَییشدیرنۆوه
دَییشدیراؤرکل قۇرماقی
دَییشدیرگۆونلیک
دَییشدیرایشلدیجی آرااۆزۆ
دَییشدیرایشلتیم سیتئملرینین بازاردا پایی
دَییشدیرماسااۆستۆبیلگیسایارلارین یؤنتن سیستملرینین بازاردا پایی[۵]:
| ایشلتیم سیستمی | 2013 | 2014 |
|---|---|---|
| ویندوز | ۹۱.۳۴٪ | ۹۱.۲۷٪ |
| مک | ۷.۲۷٪ | ۷.۱۷٪ |
| گئنو/لینۇکس | ۱.۳۸٪ | ۱.۵۵٪ |
| باشقا | ۰٪ | ۰٪ |
قایناقلار
دَییشدیر- ^ Stallings (2005). Operating Systems, Internals and Design Principles. Pearson: Prentice Hall. p. 6.
- ^ Lorch, Jacob R., and Alan Jay Smith. "Reducing processor power consumption by improving processor time management in a single-user operating system." Proceedings of the 2nd annual international conference on Mobile computing and networking. ACM, 1996.
- ^ گئجیکسیز یؤنتن سیستمی ندیر؟
- ^ یۇنیکسین کئچمیشی
- ^ ماسااۆستۆ بیلگیسایارلارین ایشلتیم سیستملرینین بازاردا پایی 2013 ایلینده و 2014 ایلینده بۇردا