فوتوسینتز
فوتوسینتز بیتکی و بیر سیرا باشقا اوْرقانیزم‌ده گئدن ایشیق انرژیسینین کیمیوی انرژییه چئوریلمه‌سی پروسه سیدیر.
.jpg)
بیتکی فوتوسینتزینده ایشتیراک ائدن اساس اوْرقانی یارپاق. آغیزجیقلاردان یارپاغا هاوا داخیل اوْلور کی، اوْنون دا ترکیبینده اوْلان کربون قازین‌دان بیتکی یئیجک کیمی ایستیفاده ائدیر. یارپاق سلول‌لرین‌ده‌کی کلوروپلاستلارندن ایستیفاده ائتمک‌له بیتکی کیمیوی چئوریلمه یوْلو ایله غئیری-اوْرقانیک ماده‌لردن (کربون قازی و سۇدان) مورکّب اوْرقانیک ماده‌لر یارادیر.
فوتوسینتز زامانی ایشیق‌دا اوْرقانیک ماده یارانماسی ایله برابر، هم ده اطراف مۆحیط‌ده اوکسیژن خاریج ائدیلیر. فوتوسینتز ائتمک قابیلیتی یاشیل بیتکیلرین اساس اؤزللیکلریندن بیریدیر. غئیری-اوْرقانیک ماده‌لردن اوْرقانیک ماده یارادان اوْرقانیزملر آوتوتروفلار آدلانیر ("آوتوس"-اؤزو، "تروفه" - قیدالانما).
بیتکیلر گۆنش انرژی‌سیندن اوْرقانیک ماده‌لرین سینتزینده ایستیفاده ائدیر و دیگر جانلیلار دا قئیدالانارکن اوْنلاردان یارارلانیر. جانلیلارین تنفوسونو تامین ائدن اوکسیژن ده فوتوسینتز نتیجه‌سینده آلینیر. فوتوسینتز پروسه¬سی یالنیز ایشیق‌دا گئدن پروسه‌دیر. اوْرقانیک ماده و اوکسیژن عمله گلیر. تنفّوس هم ایشیق‌دا هم ده قارانلیق‌دا گئدیر. تنفوس زامانی کربون قازی و غئیری-اوْرقانیک ماده عمله گلیر.
ایلک دفعه اوْلاراق فوتوسینتزی روس عالیمی کلیمنت آرکادیویچ تیمیریازو کشف ائتمیشدیر.
فوتوسینتز سؤزو یونانجا فوتوس (ایشیق) و سینتزیس (بیرلشمه) سؤزلریندن گلمک‌ده‌دیر.