قوشچو طایفاسی
قوُشچو طایفاسی — قدیم تورک طایفاسی‌دیر. آذربایجان یئر‌آدلاریندا بو طایفانین مسکونلاشماسی نتیجه‌سینده یارانمیش بیر سیرا توپونیم‌لر واردیر.
کوُشی طایفاسی‌نین قیسا تاریخی
دَییشدیرمیلاددان اؤنجه ۲. عصرده اورتا آسیانین ایالت‌لری هونلارین هوجوم‌لارینا معروض قالیر. هونلار طرفیندن مغلوب ائدیلمیش و غربه طرف سیخیشدیریلمیش خالقلار چین منبع‌لرینده یوْستی آدی ایله معلومدور. محض یوْستی سؤزونون ترانسکریپسیونو تک حالدا کوُشی و یا قوُشی، جمع حالدا قوُشان فورماسینی وئرمیشدیر. تورکیستانین شرقینده‌کی ایندیکی تورفان شهری‌نین یئرلشدیگی ویلایت ده او زامان قوُشی آدلانمیشدیر. ن.و.پیقولئوسکایا یازیر کی، قوُشان‌لارین ترکیبینده تورکلر ده واردیر.
قیاس‌الدین غیب‌اله‌یئف ۱۹.عصرده آذربایجاندا قوُشی/ قوُشان/ قوُشچو واریانت‌لاریندا ۳۸ توپونیمین اولدوغونو قئید ائتمیشدیر. قوُشچو توپونیمی‌نین موختلیف واریانت‌لاری قازاخ‌لاردا -قوُشی، باشقیرلاردا - قوُشچو، کوْشسی؛ تورکمن‌لرده -قوُتچی، قارانوْقای‌لاردا -قوُشسی، قیرغیزلاردا- قوُشچو و س. واریانت‌لاردا شیمالی قافقازدا، اورتا آسیادا، ایران و تورکیه‌ده ده یاییلمیشدیر .[۱]
تدقیقاتچی‌لاردان بعضی‌لری‌نین فیکرینجه بو توپونیم هون قبیله‌لریندن اولان قوُشان‌لارین (قارا هونلارین آدی ایله باغلی‌دیر.[۲]
ایلک دفعه ن.آ.آریستوف کوُشچو طایفاسی‌نین هونلارلا علاقه‌دار اولدوغونو سؤیله‌میشدیر. م.ه.ولی‌یئفه گؤره قوُشچولار ۳-۶. عصرلرده آذربایجانا گلمیش هونلارین قالیق‌لاری‌دیر. اونون فیکرینجه آذربایجانا ۲۲۷-جی ایلده گلمیش هونلار "قوُشان" (قارا هونلار) و هون-سابیرلر ایدیلر. آبرامسون و ه.حسین‌زاده بو اتنونیمین کؤکونده تورک و آذربایجان دیللرینده‌کی کوُش (قوُش) سؤزونون دوردوغونو و بوتونلوکده اتنونیمین "اوولایان قوشلا مشغول اولان " معناسینی وئردیگینی سؤیله‌میشدیر. لاکین گئنیش آرئالا مالیک قوُشچو توپونیم‌لری و قوُشچو طایفا آدلاری آیدین گؤستریر کی، اونلارین اوو قوشو ایله هئچ بیر علاقه‌سی یوخدور.
ن.پیقوُلئوسکایا یازیر کی، کوُشان‌لارین ایچری‌سینده تورک طایفالاری دا واردی. بونو کوشان چارلاری‌نین یابقوُ آدلانماسی دا آیدین گؤستریر کی، بو دا "شاهزاده" دئمکدیر. طبری ۹. عصر کوشان چارلارینی "خوْقان" آدلاندیرمیشدیر. بئله‌لیکله هم تاریخده، هم ده دیلچی‌لیکده "آغ قوشو ساخلایان" شاهزاده "خوْقان" معنالارینی داشییان بو طایفانین اوغوز یوردوندا اؤزونه‌مخصوص یئری اولموشدور [۳]
ه.حسین‌زاده ایسه قوُشچو طایفاسی‌نین آذربایجانا گلیشینی موغول‌لارین شیمالی قافقازی آلماسی ایله علاقه‌لندیرمیشدیر. لاکین ه.حسین‌زاده‌نین فیکری ایناندیریجی دئییلدیر، چونکی ۱۲. عصره عایید ارمنی منبع‌لرینده آذربایجان اراضی‌سینده شیروان، باکان و ب. طایفالار ایله یاناشی قوشی طایفاسی‌نین دا آدی چکیلیر. ماراقلی اودور کی، زاقافقازیا توپونیم‌لرینده بو اتنونیم هم قوُشی، هم ده قوُشچو فورمالاریندا اؤز عکسینی تاپمیشدیر.
آذربایجاندا کوُشی اتنونیم اساسلی اتنوتوپونیم‌لرین یاییلما آرئال‌لارینا آشاغیداکی بؤلگه‌لر داخیل ائدیلیر: قوبا، شاماخی، آغدام، قازاخ، جبراییل، شوشا، قاخ، داشکسن.
هله محمد حسن ولی‌یئف باهارلی‌نین "آذربایجان" اثرینده آذربایجاندا قوُشچو طایفا آدی ایله باغلی یارانان آشاغیداکی کند آدلاری چکیلیر: گؤیچایدا قوُشچی، یئنگیجه؛ قوبادا-کؤهنه قوُشچو، یوخاری قوُشچو، آشاغی قوُشچو؛ شاماخیدا قوُشچو؛ آغداشدا-قوشلار؛ جاوانشیرده-قوشلار؛ زنگه‌زوردا- قوُشچو بَلَک، قوُشچو، قوُشچو تزکند؛ قازاخدا- قوُشچو؛ جبراییلدا قوُشچولار؛ شوشادا- قوُشچولار، قوُشابا[۴].
بوندان علاوه قاخ رایونونون ایلیسو کندینده محض بو اتنونیم قوُشی‌لر فورماسیندادیر. آذربایجان اراضی‌سینده یاشامیش قوُشچو طایفاسی‌نین آدی شاماخی رایونوندا قوُشچو داغی‌نین (هوندورلوگو ۱۴۲۱ متر) آدیندا قالمیشدیر. قوُشچو داغی داشکسن رایونو اراضی‌سینده، قوُشچو آیریمی، قوُشچو قالاسی داغی (لاچین رایونو، قوُشچو کندی) قوُشچولار داغی (خوجاوند رایونو) قوُشچونون یالی گده‌بَی رایونو، گؤیه‌لی کندی اورونیم‌لری و س. قئیده آلینمیشدیر.
اوغوز رایونونون یاقوبلو کندی‌نین جنوبوندا قوُشلار آدلی کند خارابالیغی دا واردیر. کئچمیشده کوُبان ایالتینده قوشی خوُتوْروُ و قوُشی آدلی بیر نئچه کند اولموشدور. بوتون بو فاکت‌لار کوُشی‌نین اتنونیم اولماسینا ثوبوتا یئتیرمکله یاناشی، اونون گئنیش آرئالدا یاییلماسینی گؤستریر[۲].
ارمنیستان اراضی‌سینده ده کوُشی اتنونیمی
دَییشدیرارمنیستان اراضی‌سینده ده کوُشی اتنونیم اساسلی اتنوتوپونیم‌لر چوخدور.
ایروان خانلیغی‌نین سورمه‌لی ماحالیندا کند آدی. ۱۸۷۸-۱۸ ۳۲-جی ایللرده آذربایجان تورکلریندن عیبارت اهالیسی قووولموش و کند داغیدیلمیشدیر. قدیم تورک منشالی کوُشی (کوُشچو) طایفاسی‌نین آدینی عکس ائتدیریر. ۱۹. عصرده قافقازدا ۳۸ کوُشی و قوُشی، قوُشچو، قوُشی‌لر توپونیمی واردی. قوُشی (قوُشچو) طایفاسی ۳-۴. عصرلرده جنوبی قافقازا گلمیشدیر. ایلک دفعه "۷. عصر ارمنی جوغرافیاسی" آدلی منبعده (۷. عصر) خوُشی کیمی قئید اولونموشدور. منشاجه اورتا آسیادا کوُشان چارلیغینی یاراتمیش (۱- ۳. عصرلر) تورکلرده قوُشچو، فارسلاردا کوُشان طایفاسی اورتا آسیا ایران و قافقازدا کوللی میقداردا توپونیم‌لرده ایز قویموشدور.
- قوُشی-ایروان خانلیغی‌نین درله‌یز ماحالیندا کند آدی اولموشدور. ۱۸۲۸-۱۸ ۳۲-جی ایللردن کندده ارمنی‌لر ده مسکونلاشمیشدیلار. ۱۹۱۸-جی ایلده آذربایجانلی‌لار کنددن قووولموشلار. ۱۹۴۶-جی ایلده کند ارمنیجه کِجیت آدلاندیریلمیشدیر. یئرلی اهالی ایچری‌سینده کنده بیلن ده دئییلمیشدیر.
- قوُشی-ایروان قوبرنیاسی‌نین ائچمیدزین قزاسیندا کند آدی‌دیر. قوُشی‌دره‌سی – ایروان قوبرنیاسی‌نین نوْووْبیازید قزاسیندا کند آدی‌دیر. ۱۹.عصرین سونلاریندان بری آدی چکیلمیر. قوُشی‌اوغلو مزره‌سی –۱۵۹۰-جی ایلده رَوان ایالتی‌نین آباران ناحیه‌سینده کند آدی اولموشدور.
- قوُشچو –یئلیزاوتپول (گنجه) قوبرنیاسی‌نین زنگه‌زور قزاسیندا (ایندی ارمنیستانین قافان رایونوندا) کند آدی اولموشدور. ۱۹۵۰-جی ایلده داویدبَی قصبه‌سی ایله بیرلشدیریلمیشدیر. ۱۹۸۸-جی ایلده اهالیسی آذربایجانا قووولموشدور.
- قوُشچو –۱۵۹۰-جی ایلده ایروان ایالتی‌نین کاربی ناحیه‌سینده کند آدی؛ قوُشچو –۱۷۲۸-جی ایلده ایروان ایالتی‌نین مزره ناحیه سینده آغجاقالا طرفده یئرلشن کند آدی اولموشدور.
- قوشجاقایا –یئلیزاوتپول (گنجه) قوبئرنیاسی‌نین قازاخ قزاسیندا (ایندی ارمنیستانین کراسنوسِلسک) ماحال آدی اولموشدور. ۲۰. عصرین ۳۰-جو ایللرینده کوللکتیولشمه ایله علاقه‌دار اولاراق کند لغو ائدیلمیشدیر. قوتبی قیشلاغی – ۱۷۲۸-جی ایلده ایروان ایالتی‌نین شیراکِل ناحیه‌سینده کند آدی ایدی. بئیت –مراد (مورادخان کندی) ده آدلانیر.
اتک‌یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Qeybullaev Q. Toponimiə Azerbaydcana. – Baku: Glm, 1986. – 192s.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ Ismayılov M. Azərbaycan tarixi. –Bakı: Elm, 1992. -261s.
- ^ Budaqov B., Qeybullayev Q. Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. –Bakı: Oğuz eli, 1998. – 452s.
- ^ Vəliyev M.H. /Baharlı/. Azərbaycan. –Bakı: Azərbaycan, 1993. -192s.