محمد فواد کؤپرولو

محمد فواد کؤرپولو (تورکیه تورکجه‌سی: Mehmet Fuad Köprülü؛ 4 دسامبر 1890-جي ايل - 28 اييون 1966)، تورک آکادئميک تاريخچي، تورکولوق، خاريجي ايشلر ناظيرليگي آپارميش سيياستچي و ادبيات تدقيقاتچيسي تورک بیلیم اينساني. 

یاشامی دَییشدیر

فواد کؤپرولو 4 دسامبر 1890دا ايستانبولدا آنادان اولوب. سویو کؤرپولو محمد پاشانين سويوندان گلير. ادبيات و تاريخ ساحه‌سينده ايره‌ليله‌مک اۆچون حوقوق تحصيليني ياريدا قويوب. 

1909دا فجر آتی بيرليگينه قاتیلدی. شئعرلريني 1913ـه قدر محاسن و ثروتي فونون ژورناللاريندا ياييب. بو ايللرده "ميللي ادبيات" و "يئني ديل" جريانلارينا قارشي اولدو. 1910دان سونرا ايستانبولون موختليف مکتبلرينده تورک ديلي و ادبيات اوخوتدو، ليسئيلرين ادبيات پروقراميني تشکيل ائتدي. ضیا گؤکالپ اطرافينا داخيل اولدوقدان سونرا ميللي ادبيات آخينيني منيمسه‌دي؛ تورک تاريخينين ايلک دؤورلرينه قدر ائنيب، ايلک تورک ايجماعلارينين تاريخ و ادبياتلاريني باخدي. 1913ده، خالد ضیاء عشاقی گيلدئن بوشالان ايستانبول دارالفنون تورک ادبياتي تاريخي مدريسليگينه گتيريلدي. همين ايل بيليک ژورناليندا تورک ادبياتينين هانسي اوصوللا آراشديريلماسي لازيم اولدوغونو موباحيثه‌دن "تورک ادبياتي تاريخينده اصول" آدلي يازيسي چيخدي. 

ايلک بؤيوک آبيده‌سي اولان تورک ادبياتيندا ايلک متصوفلر کيتابيني یاییملادی. 1923تئ ادبيات فاکولته‌سينين دئکاني اولوب، تورکييه تاريخي آدلي کيتابيني چيخاردي. 1925تئ تورکچولوک مجموعه‌سيني چيخارماغا باشلادي، شؤهرتي گئتديکجه دونيايا ياييلدي، بير چوخ بين الخالق کونقرئسه تورکييه نوماينده‌سي کيمي ايشتيراک ائديب. 1928ده تورک تاريخ قورومو صدري سئچيليب. 1931دئ تورک حوقوق تاريخي مجموعه‌سيني چيخارماغا باشلادي؛ 1932-1934 آراسيندا ديوان ادبياتي آنتولوگيياسيني چيخاردي. 1933ده آکادئميک پروفسور اولدو، ايستانبول اونيوئرسيتئتينده بير نئچه دفعه دئکان وظيفه‌سي ائديب. 1934تئ سيياسته آتيلاراق قارس ميلت وکيلي اولدو. 1936-1941 آراسيندا ديل و تاريخ جوغرافييا فاکولته‌سي سياسي بيليکلر مکتبينده درس وئردي. 1935تئ، پاریسده تورک تدقيقلري مرکزينده وئرديگي کونفرانسلارين عومومي اولان Les Origines de L'Empire Ottoman (عثمانلی ايمپئراتورلوغونون تشکيلاتی) آدلي کيتابي درج اولونوب و بؤيوک عکس-صدا دوغوردو. هئيدئلبئرگ و آفينا اونيوئرسيتئتلري ايله سوربوننا کولئژينجئ فخري دوکتورا ساني وئريلن، ائلم تشکيلاتلاري شرف عوضولوگونه سئچيلن کؤرپولو 1941دئن سونرا ايسلام ائنسيکلوپئديياسينين نشرينه ايشتيراک ائديب. بئش (ارا سئچکي)، آلتي، يئددي. دؤور قارس، سککيز، دوققوز، اون واخت ايستانبول خالق دئپوتاتليغينا، هم ده ايستانبول و آنکارا اونيوئرسيتئتلرينده‌کيوضعيفه‌لرينه داوام ائتدي. 

جلال بايار، آدنان مئاندر و رافيق کورال ايله دئموکرات پارتييا قوردو. دئموکرات پارتييا 14 ماي 1950 سئچکيلريني قازانيب حاکيميته گلنده خاريجي ايشلر نازيري اولدو. 1956يا قدر داوام ائتديرديگي بو وضعيفه‌ني زاماني تورکييه‌نين ناتو-يا گيريشينده فعال رول اوينادي. 5 اييول 1957دئ "قوردوغو پارتييا تانيماديغيني" دئيه‌رک دئموکرات پارتييادان رسمن ايستئفا وئردي و همين ايل آزادليق پارتيياسي نه گيردي. اسل فايدالي ايشيني تورک ادبياتي و تورک خالق ادبياتي آراشديرمالاري يارادير. چوخ ثمرهلي بير تدقيقاتچي اولان کؤرپولو، آرديندا 1500و محبتين کيتاب و مقاله بوراخميشدير. [۱]

باکی تورکولوژی قورولتایی دَییشدیر

مهمت فواد کؤپرولو آذربايجان ادبياتينين تدقيقينه 1918-جي ايلدن باشلاميشدي. مهمت فواد کؤپرولو ، 1925-جي ايلده باکيدا کئچيريلن تورکولوژي قورولتايدا ايشتيراک ائديب. ايستانبول اونيوئرسيتئتينين پروفسورو اولاراق هله 20-جي ايللرين اوللريندن دونيا شؤهرتلي تورکولوق کيمي تانينان کؤپرولو ادبياتا سوسيولوژي مئتود پريزماسيندان باخير، عوموم‌تورک ادبياتيني عوثمانلي، آذربايجان و اورتاآسيا بؤلگه‌لري اوزره اؤيرنمگي تکليف ائديردي. او، ديل فاکتورونو اساس گؤتورور، آذربايجان ادبياتيني حسن‌اوغلودان باشلاماغي تکليف ائدير، فارسجا يازان شاعيرلري بو ادبياتا "قبول ائتميردي". تورکييه‌ده آذربايجان ادبياتينين تانيديلماسيندا احمد ذکي وليدي توغان، محی‌الدین بيرگئن، گنجه‌لي احمد جفراوغلو، سليم رفيق رفعي‌اوغلو، عبدالباقي گؤلپينارلي، محرم ارگين، حسین بایقارا، عبدالوهاب یورت‌سئور کيمي ايسيملر ده خزر اونيوئرسيتئتينده‌کي تدبيرده حؤرمتله آنيلدي. اؤزلليکله ده احمد جفروغلونون "آذربايجان يورد بيلگيسي" درگيسي صحيفه لرينده سيستئملي تقديماتلار يئر آلديغي آيريجا قئيد ائديلدي. ياووز آکپينارا گؤر، بو درگيده چوخ جيدي مقاله‌لر تاپماق اولار. ياووز آکپينار قئيد ائتدي کي، بو گون تورکييه‌نين اؤزونده بير آيريجا "آذربايجان ادبياتي" وار. بو، هئچ ده سياسي موهاجيرلرين ياراتديغي ادبياتلا محدودلاشمير. قارس اطرافي بؤلگه‌لرده "ايکينجي" بير آذربايجان ادبياتي، آغيز ادبياتي مؤوجوددور. اونلارين آراسيندا "قاراپاپاق مئهره‌لي بي" داستاني چوخ مشهوردور. بوندان باشقا، آماسييا يؤره‌سينده "شيروانليلار" و "قاراباغليلار" دئيه تانينان توپلومون آغيز ادبياتي، يازيلي ادبياتي وار. ياووز آکپينارين معلوماتينا گؤر، حاضيردا تورکييه عالي مکتبلريند، ائلم چئوره‌لرينده آذربايجان ادبياتينا داير بير سيرا آراشديرمالار آپاريلير. نسيمي، احمد جاواد، يوسيف وزير چمنزمينلي، شهریار حاقيندا چاليشمالار يورودولور. ياووز آکپينار دئدي: "بو گون آذربايجان ادبياتيني آذربايجانا سيخيشديريب اؤيرنمک دوغرو اولماز. بورادا بير لوزومسوز قيسقانجليق وار. حالبوکي آذربايجان - تورکيي، آذربايجان - کريم، آذربايجان - اورتا عاصييا، آذربايجان - تاتاريستان باغلاري چوخ گوجلودور و بونلار نظره آلينماليدير". ياووز بيين فعاليتينه رئکتور هاملئت ايساخانلي، پناه خليلوو، جامال موستافايئو، سولئيمان الييارلي، کاميل ولي نريمانوغلو، فيريدون جليلوو چوخ يوکسک قييمت وئره‌رک، گؤرولن و گؤروله‌جک ايشلري تقدير ائتديلر. "تورکييه‌ده بؤيوک عاليملر چوخدور، آما ياووز آکپينارين يئري آيريدير. ياووز بي 70-جي ايللردن ادبياتلاريميز آراسيندا کؤرپو اولدو، مهمت فواد کؤپرولودن سونرا بو ساحه ده ايکينجي ايسيم ياووز آکپيناردير. کيم تورکييه‌ده آذربايجان ادبياتي باره‌ده بير کلمه يازيرسا، ياووز بيله مصلحتلشير. او اؤز فعاليتي ايله بير آکادئمييانين ايشيني گؤرموشدور" - بو سؤزلري اونون باره‌سينده پروفسور کاميل ولي نريمانوغلو سؤيله‌دي.[۲]

وفاتی دَییشدیر

15 اوکتيابر 1965 تاريخينده آنکارادا تورک تاريخ قوروموندان ائوينه پييادا گئتديگي بير زاماندا يول قضاسي کئچيرن کؤپرولو، داها سونرا موعاليجه گؤردويو ايستانبول بالتاليمانی خسته‌خاناسیندا، 28 اييون 1966دا وفات ائديب. جنازه‌سي، 1 اييول، جومه گونو بایزید مسجيدينده قيلينان ناماز و ايستانبول اونيوئرسيتئتينده کئچيريلن مراسيمدن سونرا چئمبئرليتاش-دا کؤرپولو مسجيدينه بيتيشيک عاييله قبيريستانليغينا دئفن ائديلدي. [۳]

اثرلری دَییشدیر

  1. آنادولو به‌ی‌ليکلري تاريهينئ آيت نوتلار (1900) 
  2. حايات-اي فيکرييه (مقاله) (1909) 
  3. معلومات ادبیه (1915) 
  4. يئني عوثمانلي تاریخ ادبیاتی (1916) 
  5. تورک ديلي‌نين صرف و نحوی (1917) 
  6. توفیق فیکرت و آهلي (1918) 
  7. تورک ادبیاتی تاریخی (1920) 
  8. تورکيه تاریخی (1923) 
  9. فضولی حیاتی و اثرلری (1924) 
  10. بوگونکو ائدئبييات (1924) (ماکالئ) 
  11. تورک تاریخ دینیسی (1925) 
  12. آذری ادبیاتینا عایید تدقیق‌لر (1926) 
  13. میلّی ادبیات جریانی‌نین مبشّرلری و دیوان تورکی بسیط (1928) 
  14. ائرزوروملو ائمراه (1929) 
  15. تورک تاريخينين آنا خطلري (1931) 
  16. تورک ديلي و ائدئبيياتي حاقّیندا آراشديرمالار (1934) 
  17. آنادولو’دا تورک ديلي و ادبیاتی‌نین تکامولونا بیر باخیش (1934) 
  18. Les Origines de L'Empire Ottoman (پاريس، 1935) 
  19. تورک ساز شاعيرلئري آنتولوژيسي (1930-1940، اوچ جيلت) 
  20. علي شير نوايي (1941) 
  21. عوثمانلي دئولئتي’نين قورولوشو (1959) 
  22. دئموکراسي يولوندا (1964) 
  23. تورک ادبیاتیندا ایلک متصوفلر (1919-1966) 
  24. ادبييات آراشدیرمالاري (1966) 
  25. ادبييات آراشدیرمالاري کلياتي (1966) 
  26. نصرالدین هوجا (1918-1981) 
  27. بیزانس مؤسسه‌لرینین عثمانلی مؤسسه‌لرینه تأثیری (1981، اؤلوموندئن سونرا) 
  28. ايسلام و تورک حقوق تاریخی آراشدیرمالاری و وقف مؤسسه‌سی (1983، اؤلوموندئن سونرا) 
  29. مکتب شعرلری (3 جيلت) 

قایناق دَییشدیر

  1. ^ تورکیه تورکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Mehmet Fuad Köprülü»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۳۹۵.۰۸.۱۵ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
  2. ^ لاتین خطلی آذربایجان تورکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Məhmət Fuad Köprülü»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۳۹۵.۰۸.۱۰ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
  3. ^ Popüler Tarih Dergisi, Nisan 2006 sayfa 69 Prf. Dr. Fahameddin Başar Cumhuriyet donemi tarihçileri 4