هموقلوبین
هموقلوبین، Hb (قدیم یونان دیلی: αἷμα - قان و لاتینجه: globus - کوره) - اینسان داخیل اوْلماقلا اوْنورغالی و بعضی اوْنورغاسیز حئیوانلارین قانینین ترکیبینده دمیر اوْلان قیرمیزی پیقمنت. کیمیوی ترکیبینه گؤره مورکّب پروتئیندیر. اریتروسیتلرین اساس ترکیب حیصّه سی اوْلوب، تنفوس آنزیمیدیر و قانین تنففوس خۆصوصیتسینی تامین ادیر. هموقلوبین پلاسمادا دییل، اریتروسیتلرین داخیلینده یئرلشیر. بونونلا قانین قاتیلیغینی آزالدیر. اگر هموقلوبین بۇ میقداردا پلازمادا حل اوْلونسا ایدی قانین قاتیلیغی بیر نئچه دفعه آرتار و نتیجهده اۆریین ایشی و قان دؤورانی چتینلشردی. دیگر بیر طرفدن هموقلوبین اریتورسیتلرین ایچینده اوْلماقلا پلازمانین اوْنکوتیک تضییقینی آزالدیر، بونونلا دا توْخومالارین سوسوزلاشماسینین قارشیسینی آلیر.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/1GZX_Haemoglobin.png/350px-1GZX_Haemoglobin.png)
هموقلوبین بیر همپروتید عضوودور. همپروتیدلره اؤز بیولوژی خۆصوصیتسینا گؤره آنزیم اوْلمایانلار هموقلوبین، میوقلوبین و آنزیم اوْلانلار (سیتوکروملار، کاتالازا، پروکسیدازا) داخیلدیر. همپروتیدلردن اوْلان هم دمیر دمیری ایله پروتوپورفیرینین عمله گتیردیی هموقلوبین دؤردونجولو قورولوشا مالیکدیر. اوْنون موْلکول کۆتلهسی ۶۶۰۰۰ – ۶۸۰۰۰ آراسیندا دییشیر. آدیندان گؤروندویو کیمی، هموقلوبین هم آدلانان Fe+2ایله قلوبین پروتئینینین بیرلشمهسینین محصولودور.
قلوبین + هم → هموقلوبین
هموقلوبینین اساس خۆصوصیتسی آغجیردن اوکسیژنی بدنین توْخومالارینا داشیماقدیر. هموقلوبینده اوکسیژن داشیییجیسی F۲+ یونودور. اوکسیژنین هموقلوبینله بیرلشمهسی اوْکسیموقلوبین آدلانیر. اوْ مۆختلیف لیقاندلارلا (جو، جن) قارشیلیقلی تأثیرده اوْلور. مثلاً، دم قازینین هموقلوبینه بیرلشمهسی اوکسیژندن ۳۰۰ دفعه گۆجلودور و بۇ بیرلشمه داها داواملیدیر:[۱]
هموقلوبینین تیپلری
دَییشدیرپروتئین ترکیبینه گؤره هموقلوبینلر بیر-بیریندن فرقلنیر و ایکی جور اوْلور: فیزیولوژی و آنومال هموقلوبین. اینسان اوْرقانیزمینین اینکیشافینین مۆختلیف مرحلهلرینده فیزیولوژی هموقلوبینلر اوْلور. پروتئین موْلکولوندا آمینتورشو آردیجیللیغی پوْزولدوقدا آنومال هموقلوبینه چوریلیر. فیزیولوژی هموقلوبین اینسان اوْرقانیزمینین اینکیشافینین مۆختلیف مرحلهلرینده پولیپپتید زنجیرینین ییغیمی ایله بیر-بیریندن فرقلنیر و محض بونا گؤره مۆختلیف هموقلوبینلر اوْلور:
۱) HbP – پریمیتیو هوجیرهدهکی هموقلوبین آدلانیر (روشیمده).
۲) HbF – فتال هموقلوبین. «فتوس» – سؤزوندن گؤتورولموشدور و میوه، دؤل معناسینی وریر.
۳) HbA1 و HbA2 – بؤیوکلوک، یاشلیلیق (آدولتوس) هموقلوبینی آدلانیر.
ایندییه کیمی یوزه قدر آنومال هموقلوبین تاپیلیبدیر. بۇ هموقلوبینلر پپتید زنجیریندهکی آمینتورشو قاللیغی ایله فرقلنیر. آنومال هموقلوبینلره hbs و HbH (بارتا) عاییددیر. hbs اوْراقشکیللی اریتروسیت هوجیرهلرینده مۆشاهیده اوْل اۇنور. بۇ تیپ هموقلوبینلرده β-زنجیرینده قلوتامین تورشوسو والینله عوض اوْلونور.