هموقلوبین
هموقلوبین، Hb (قدیم یونانجا: αἷμα - قان و لاتینجه: globus - کوره) - اینسان داخیل اوْلماقلا اوْنورغالی و بعضی اوْنورغاسیز حئیوانلارین قانینین ترکیبین‌ده دمیر اوْلان قیرمیزی پیقمنت. کیمیوی ترکیبینه گؤره مورکّب پروتئیندیر. اریتروسیتلرین اساس ترکیب حیصّه سی اوْلوب، تنفوس آنزیمی‌دیر و قانین تنففوس خۆصوصیتسینی تامین ادیر. هموقلوبین پلاسمادا دییل، اریتروسیتلرین داخیلین‌ده یئرلشیر. بونونلا قانین قاتی‌لیغینی آزال‌دیر. اگر هموقلوبین بۇ میقداردا پلازمادا حل اوْلون‌سا ایدی قانین قاتی‌لیغی بیر نئچه دفعه آرتار و نتیجه‌ده اۆریین ایشی و قان دؤورانی چتینلشردی. دیگر بیر طرف‌دن هموقلوبین اریتورسیتلرین ایچین‌ده اوْلماقلا پلازمانین اوْنکوتیک تضییقینی آزال‌دیر، بونونلا دا توْخومالارین سوسوزلاشماسینین قارشی‌سینی آلیر.
هموقلوبین بیر همپروتید عضوودور. همپروتیدلره اؤز بیولوژی خۆصوصیتسینا گؤره آنزیم اوْلمایانلار هموقلوبین، میوقلوبین و آنزیم اوْلانلار (سیتوکروملار، کاتالازا، پروکسیدازا) داخیل‌دیر. همپروتیدلردن اوْلان هم دمیر دمیری ایله پروتوپورفیرینین عمله گتیردیی هموقلوبین دؤردونجولو قورولوشا مالیک‌دیر. اوْنون موْلکول کۆتله‌سی ۶۶۰۰۰ – ۶۸۰۰۰ آراسیندا دییشیر. آدین‌دان گؤروندویو کیمی، هموقلوبین هم آدلانان Fe+2ایله قلوبین پروتئینینین بیرلشمه‌سینین محصولودور.
قلوبین + هم → هموقلوبین
هموقلوبینین اساس خۆصوصیتسی آغجیردن اوکسیژنی بدنین توْخومالارینا داشیماق‌دیر. هموقلوبین‌ده اوکسیژن داشیییجی‌سی F۲+ یونودور. اوکسیژنین هموقلوبینله بیرلشمه‌سی اوْکسیموقلوبین آدلانیر. اوْ مۆختلیف لیقاندلارلا (جو، جن) قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اوْلور. مثلاً، دم قازینین هموقلوبینه بیرلشمه‌سی اوکسیژن‌دن ۳۰۰ دفعه گۆج‌لودور و بۇ بیرلشمه داها داوام‌لی‌دیر:[۱]
هموقلوبینین تیپلری
دَییشدیرپروتئین ترکیبینه گؤره هموقلوبینلر بیر-بیرین‌دن فرق‌لنیر و ایکی جور اوْلور: فیزیولوژی و آنومال هموقلوبین. اینسان اوْرقانیزمینین اینکیشافینین مۆختلیف مرحله‌لرین‌ده فیزیولوژی هموقلوبینلر اوْلور. پروتئین موْلکولون‌دا آمینتورشو آردیجیل‌لیغی پوْزولدوق‌دا آنومال هموقلوبینه چوریلیر. فیزیولوژی هموقلوبین اینسان اوْرقانیزمینین اینکیشافینین مۆختلیف مرحله‌لرین‌ده پولیپپتید زنجیرینین ییغی‌می ایله بیر-بیرین‌دن فرق‌لنیر و محض بونا گؤره مۆختلیف هموقلوبینلر اوْلور:
۱) HbP – پریمیتیو هوجیره‌ده‌کی هموقلوبین آدلانیر (روشیم‌ده).
۲) HbF – فتال هموقلوبین. «فتوس» – سؤزون‌دن گؤتورولموش‌دور و میوه، دؤل معناسینی وریر.
۳) HbA1 و HbA2 – بؤیوکلوک، یاش‌لی‌لیق (آدولتوس) هموقلوبینی آدلانیر.
ایندییه کیمی یوزه قدر آنومال هموقلوبین تاپیلیب‌دیر. بۇ هموقلوبینلر پپتید زنجیرین‌ده‌کی آمینتورشو قال‌لیغی ایله فرق‌لنیر. آنومال هموقلوبینلره hbs و HbH (بارتا) عاییددیر. hbs اوْراقشکیل‌لی اریتروسیت هوجیره‌لرین‌ده مۆشاهیده اوْل اۇنور. بۇ تیپ هموقلوبینلرده β-زنجیرین‌ده قلوتامین تورشوسو والینله عوض اوْلونور.