هومایون (موسیقی)
هومایون – آذربایجان موسیقی‌سینده 1) یئددی لادلاریندان (مقام‌لاریندان) بیری [۱]، 2) یئددی اساس موغام دستگاه‌لاردان بیری [۲]. هومایون یاخین شرق خالق‌لاری نین کلاسیک موسیقی‌سینه داخیل اولان 24 شؤعبه‌دن بیری‌دیر.
سؤز آچیمی
دَییشدیر" هومای " سؤزو تورک میفولوژی‌سینده " جنّت قوشو، شاهلیق قوشو " معناسینی داشیییرسا، " هومایون " سؤزو " شاهانه، اوغورلو، سعادتلی " دئمکدیر.
تاریخچه
دَییشدیر19. عصر آذربایجان موسیقی‌سینده رهاوی (راهاب) دستگاهیندا راهاب ایله ترکیب آراسینداکی شؤعبه ایدی. 19-جو عصرین سونلاریندا (میرزه فرجین جدولینده) هومایون دستگاهی 17 شؤعبه و گوشه‌نی اؤزونده توپلامیشدیر. سونرالار اینکیشاف نتیجه‌سینده هومایون باشقا موغام دستگاه‌لاری کیمی تکمیل‌لشیر، ییغجاملاشیر، بعضی شؤعبه و گوشه‌لردن آزاد اولور. واختیله آذربایجاندا هومایون – " قافقاز هومایونو " آدی ایله معلوم ایدی.
هومایون موغام دستگاهی کیمی
دَییشدیرهومایون موغامی آذربایجان موسیقی‌سینده
دَییشدیراوزئییر حاجی‌بیگوو اؤزونون فوندامنتال اثری اولان " آذربایجان خالق موسیقی‌سی‌نین اساس‌لاری " کیتابیندا هومایونو " شوشتر "-له موقاییسه اساسیندا بئله قناعته گلیر کی، بدیعی–روحی تاثیر جهتدن هومایون دینله‌ییجیده نیسبتاً داها درین کدر حیسی اویادیر.
بو موغام هومایون، فئیلی، شوشتر، ترکیب، بیداد، مثنوی، اوززال شؤعبه‌لریندن عیبارت دستگاه‌دیر. هومایون دستگاهی‌نین شؤعبه و گوشه‌لریندن سؤز آچارکن هر شئیدن اول اونو دئمک لازیم‌دیر کی، باشقا موغام دستگاه‌لاریندان فرقلنه‌رک هومایوندا " برداشت " اولمور.
حاضیردا 7 حیصه‌لری تدریس اولونور کی بونلار دا برداش، مایه، فعلی، مولوی، ترکیبی، بیداد، کیچیک مثنوی.
هومایون موغامی نین نوت یازی‌لاری
دَییشدیر" هومایون " موغامینی اینسترومنتال شکیلده نریمان محمدوو تارزن احمد باکیخانووون ایفاسیندان (1962)، آ.اسداله‌یئو تارزن ائلخان میرزفرووون ایفاسیندان (2003) نوتا یازمیشدیر. بو موغام اساسیندا بسته‌کارلار موختلیف ژانرلی اثرلر، او جومله دن، توفیق باکیخانوو " هومایون " سمفونیک موغامینی یاراتمیشدیر.[۳]
هومایون موغامی ایران موسیقی‌سینده
دَییشدیرایران موسیقی‌سینده 7 اساس (دستگاه) موغامدان (مقامدان) بیری‌دیر.[۴]. چکاوک، بختیاری، مؤلف، لئیلی و مجنون، طرز، بیداد، نئی-داوود، گوشه‌یی-چاهارگاه، مُوالیان، ابوالچپ، باوی، سوز-گداز، مورئه، نفیر (نفیر-فرنگ)، شوشتری، جامه دران، عشاق، اوزال، زابل، بایاتی-عجم، بحر-نور، شاهناز، دَناسِری، منصوری، مثنوی شؤعبه‌لریندن عیبارت دستگاه‌دیر.
هومایون موغامی تورکیه موسیقی‌سینده
دَییشدیرهومایون موسیقی لادی (مقامی) کیمی
دَییشدیرهومایون سس‌سیراسی نین ایکی نؤووع گؤستریلیر:
- بیر نؤوعون سس‌سیراسی 1/2- 1 1/2-1/2 تون فورموللو ایکی تتراخوردون بؤیوک ترسییا (اورتا تون واسیطه سی ایله) بیرلشمه‌سیندن عمله گلیر، سس‌سیراسی 9 پیلله دن عیبارت‌دیر؛ دؤرد و یئددی پیلله‌لر مقامین مایه‌سی حساب اولونور (و. حاجی‌بیگوو).
- ایکی نؤوعون قورولوشو: 1/2-1- 1/2 تون فورموللو ایکی تتراخوردون یاناشی اوصوللا (آرتیریلمیش سِکوندا واسیطه سی ایله) بیرلشمه‌سیندن عمله گلیر. سس‌سیراسی 8 پیلله دن عیبارت‌دیر: ایکی پیلله مقامین مایه‌سی، دؤرد پیلله کادِنسییالار اوچون سجییه‌یوی تون‌دور (م. س. اسماییلوو). هومایون مقامی‌نین بیر نؤوعونون سس‌سیراسی (دو مایه‌لی هومایون).[۵]
هومایون مقامیندا بسته‌لر
دَییشدیر- قارا قارایئو - " یئددی گؤزل " بالتیندن گؤزل‌لر گؤزلی‌نین رقصی[۶]
اتک یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Melodik ladlar
- ^ Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Humayun
- ^ Muğam Ensiklopediyası - Humayun muğamının not yazıları
- ^ Encyclopedia Iranica - Iran. Music.
- ^ Muğam Ensiklopediyası - Humayun məqamı
- ^ Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisi əsasları. - Didaktik material. Humayun.