هومت (قزئت)

   " هومّت "  (قزئت) — آذربایجان تورکجه‌سینده ایلک غئیری-قانونی قزئت، سوسیال-دموکرات  "هومّت "  تشکیلاتی‌نین اورقانی. 

هومّت
سوروملو مودور	نریمان نریمانوف
یاییلان ایللر	1904-1905, 1917-1918, 1919-1920
دیل	آذربایجان تورکجه سی و روس دیلی
یاییلان یئر	باکی و هشترخان ویلایتی
موضوع	سیاسی ،‌ایجتیماعی

حاقیندا

  1904-جو ایلده محمد امین رسول‌زاده‌نین، مشهدی عزیز بیگوفون، ن.نریمانوفون، س.م.افندی‌یئفین، پ.آ.چاپاریدزه‌نین بیر آرایا گلمه‌سی ایله یارادیلان  " هومّت "  قروپو سوسیال-دموکرات ایدئیاسی‌نین داشیییجی‌لاری اولاراق نشریات ایشینی تشکیل ائتمگه باشلادیلار. قروپ ورقه‌لر و اینتیباهنامه‌لر بوراخیلماسینا، اونلارین اهالی آراسیندا یاییلماسینا چالیشیردیلار. 

نشری

  1904-جو ایلین اوکتوبروندا  " هومّت "‌چی‌لر ایلک سوسیال-دموکرات نشری اولان آذربایجان تورکجه‌سینده گیزلی شکیلده  " هومّت "  قزئتینی نشر ائتمگه باشلادیلار.  " هومّت "  قزئتی س.م.افندی‌یئفین و م.میرقاسموفون رهبرلیگی ایله نشر اولونوردو. قزئت 1904-جو ایلین سونلاریندان 1905-جی ایلین فوریه‌سینه قدر باکی‌دا نشر اولونموشدور. جمعی 6 نؤمره‌سی چیخمیشدیر. 1905-جی ایل فوریه‌نین اورتالاریندا  " ضررلی ایستیقامتینه گؤره "  پولیس طرفیندن قزئتین مطبعه‌سی داغیدیلمیش، قزئتین نشری دایاندیریلمیش و بعضی امکداش‌لاری ایسه حبس ائدیلمیشدیر.    

 " هومّت "-ین صحیفه‌لرینده اینقیلابی ایدئیالار یاییلیردی. قزئتین صحیفه‌لرینده موطلقیته قارشی موباریزه‌یه حصر اولونموش ماتریال‌لار وئریلیر، زحمتکش قادین‌لاری کاپیتالین اسارتیندن آزاد ائتمک ضرورتی حاقیندا فیکیر یورودولور، خالقدان اوزاق دوشموش و  " قارا جاماعاتین "  معیشتینی و دیلینی بیلمه‌ین ضیالی لار تؤهمت‌لندیریلیر، روحانی‌لر ایفشا ائدیلیردی. بو مطبوعات اورقانی‌نین فعالیتی روسیه‌ده اوچ اینقیلاب دؤورونو، آذربایجانین سووئت‌لشمه‌سی ایل‌لرینی احاطه ائدیر.  " هومّت "  تکجه آذربایجاندا دئییل، بوتون موسلمان شرقینده تورک‌دیللی خالق‌لار ایچریسینده سوسیال-دموکرات‌لارین ایلک مطبوع اورقانی‌دیر.    

 " هومّت "-ین یارانماسی، فورمالاشماسی ایلک ژورنالیست و پوبلیسیست‌لری‌نین کیملیگی هله‌لیک تام شکیلده موعین‌لشدیریلمه‌ییب. چونکی قزئتین 1904-1905-جی ایل نوسخه‌لری هله‌لیک آراشدیرماچی لارا بللی دئییل. مطبوعات تاریخیمیزه  " هومّت "-ین بیرینجی نؤمره‌سی‌نین باشلیغی‌نین صورتی، اوچونجو سایی‌نین ماتریال‌لاریندان یالنیز بیری بللی‌دیر. قزئتین ایلک سایی‌نین باشلیق حیصه‌سینده آذربایجان و روس دیل‌لرینده نشر تاریخی گؤستریلمیشدی:  " 1904-جو ایلین اوکتوبرو " . هکتوقراف اوصولو ایله چاپ اولونان قزئتین آدی اوزرینده ده مخصوصی اولاراق دایانماق، اونون ایدئیا-سیاسی ایستیقامتینی موعین‌لشدیرمک اولار. بو قزئتین " هومّت "  پارتیاسی‌نین مرکزی مطبوعات اورقان‌لاریندان بیری کیمی آدی‌نین مخصوصی سیاسی اهمیتی وار. اینقیلابدان اولکی نشرلر پرولتار بین المیللچی‌لیگین پرینسیپ‌لرینه اویغون اولاراق  " بوتون اؤلکه لرین پرولتارلاری بیرلشین "  شوعاری آلتیندا نشر اولونوردو. قزئتین ایدئیا مؤلیف‌لری بو شوعارین آذربایجان واریانتینی آتالار سؤزو اولان  " کیشی‌لرین بیرلیگی داغی یئریندن اوینادار "  شوعاری ایله عوض‌له‌دیلر. بو خالق مثلی‌نین دیگر قاریشیغی دا دیلیمیزده قورونور: " ائل بیر اولسا، داغ اوینادار یئریندن " ، یاخود  " ائل گوجو، سئل گوجو "  و س. " هومّت "  عرب سؤزودور و آذربایجان دیلینده  " غئیرت " ،  " بیرلیک " ،  " شوجاعت "  معناسینی بیلدیریر " .    

1917-1918-جی ایل‌لر

  بیرینجی روس اینقیلابی عرفه‌سینده و اینقیلابین ایلک آیلاریندا  " هومّت "-ین گیزلی 5-6 سایی، 1917-جی ایلین ژوئن آیی‌نین 3-دن 1918-جی ایلین ژوئیه آیی‌نین سونلارینادک 113 نؤمره سی چاپ اولونموشدور.  " هومّت "  قزئتی‌نین ایدئیا-سییاسی ایستیقامتی‌نین موعین‌لشمه‌سینده، فورمالاشماسیندا 20. عصر آذربایجان تاریخینده، میلتین طالعیینده بؤیوک رولو اولان، یاشادیغی زاماندا و اؤلوموندن سونرا آغیر طعنه‌لرین، بعضاً ایسه حدسیز تعریف‌لرین عونوانی اولان نریمان نریمانوفون بؤیوک رولو، خیدمت‌لری وار.   

  1917-جی ایلین ژوئن آیی‌نین اوّلینده  " هومّت "  پارتیاسی‌نین تشکیلات کومیته‌سی ن.نریمانوفون رهبرلیگی ایله عملی تدبیرلر پلانی ایشله‌ییب حاضیرلادی کی، بونلاردان بیری ده  " هومّت "  قزئتی‌نین نشری‌نین برپا مسله‌سی ایدی. ایجلاسدا ن.نریمانوفدان، س.م.افندی‌یئفدن، ت.آ.شاهبازی‌دن عیبارت رداکسیا هئیتی تشکیل ائدیلدی. قزئتین رداکتورو نریمانوف، کاتیبی ایسه تاغی شاهبازی تصدیق اولوندو و  " توران "  مطبعه‌سینده چاپی پلانلاشدیریلدی. سونرالار همین گونو خاطیرلایان ت.شاهبازی یازیردی کی، چوخ ایشلردن سونرا 1917-جی ایل ژوئیه‌نین 3-ده  " هومّت "-ین ایلک نؤمره‌سینی چیخارماق مومکون اولدو. قزئت  " هومّت "  تشکیلاتی‌نین اورقانی کیمی یئنیدن فعالیت گؤستردی. 

  قزئتین آدی  " هومّت "  تشکیلاتی‌نین مرکزی کومیته‌سینده موذاکیره ائدیلدی.  " یولداش " ،  " هومّت " ،  " تکامول "  آدلاری تکلیف ائدیلدی، لاکین کومیته تشکیلاتین آدلاندیغی  " هومّت "-ین اوزرینده دوردو. نریمان نریمانوف قزئتین مرام و مقصدلری باره سینده ایلک برپا ساییندا یازیردی:    

 "    " هومّت "  قزئته‌سی فهله و زحمتکش‌لرین حوقوقونو مودافیعه  ائدرکن، روسیه موسلمان‌لارینا بو اینقیلاب زامانیندا دوغرو یول گؤسترمگی ده اؤز وظیفه‌لریندن بیری کیمی بیلیر. یولوموز آرتیق درجه ده تیکانلی، مشققتلی اولسا دا، عالی، موقدس مسلکیمیز گیرداریمیزین آرتماسینا سبب اولور.     "  

 " هومّت "  قزئتی قیسا بیر واخت عرضینده اؤزونه موعین اوخوجو کوتله‌سی ییغا بیلدی، اونون نوسخه‌لری آذربایجانین حودودلاریندان خئیلی کنارا چیخدی. قزئت قافقازدا، وولقابویو موسلمان ویلایت‌لرینده، تورکوستان‌دا گئنیش یاییلدی، حتّی ایران‌دا و تورکیه ده اونون اوخوجولاری واردی.    

قزئتین هشترخان دؤورو

  1918-جی ایلین مئی آیی‌نین 28-ده میلّی-آزادلیق موباریزه‌سی‌نین منطیقی نتیجه‌سی اولاراق آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین یارادیلماسیندان سونرا " هومّت "  هشترخاندا نشر اولونماغا باشلادی. زاقافقازیا موسلمان ایشلری کومیسارلیغی‌نین د.خ.بنیادزاده‌نین باشچی‌لیق ائتدیگی نشریات شؤعبه‌سی، 1919-جو ایلین مارس‌ین 29-دا  " هومّت "-ین یئنیدن نشر اولونماسی، اونون اونون مادّی-تکنیکی بازاسی‌نین یارادیلماسی، قزئتین اطرافیندا تجروبه‌لی ژورنالیست‌لرین توپلانماسی اوچون موعین تدبیرلر حیاتا کئچیرمگه باشلادی. کومیسسارلیق 1919-جو ایل مارس‌ین 29-دا ساریتسینه م.س.اوردوبادی‌نین آدینا گؤندردیگی مکتوبدا اوندان هشترخانا گلمگی، نشریاتین ایشینده یاخیندان ایشتیراک ائتمگی خواهیش ائدیردی.    

  1919-جو ایلین مئی‌یندن یئنیدن چیخماغا باشلایان " هومّت "  اول‌لر زاقافقازیا موسلمان ایشلری کومیسسارلیغی و قافقاز موسلمان کومونیست تشکیلاتی  " هومّت "-ین، 1919-جو ایلین نوامبریندا ایسه رک بولشویک‌لر پارتیاسی،  " هومّت "  تشکیلاتی هشترخان بوروسونون اورقانی کیمی نشر اولونوردو. قزئت هفته‌لیک نشر اولونماغا باشلادی. ایلک واخت‌لار قزئته د.بنیادزاده رداکتورلوق ائدیردی، سونرالار بو ایش م.س.اوردوبادی‌یه حواله اولوندو.  " هومّت " -ین هشترخاندا نشری 1920-جی ایلین مئی آیینا قدر داوام ائتدی. بورادا جمعی 44 نؤمره سی چاپ اولونموشدور. عومومیتله،  " هومّت "-ین 163 نؤمره‌سی آشکارلانیب. 

هومّتین واریثی و ایدئیا داوامچی‌لاری

  1906-جی ایلین دسامبریندا  " هومّت "‌چی‌لر  " ایرشاد "  مطبعه‌سینده مهدی بیگ حاجینسکی‌نین آدینا 1907-جی ایلین مارسینا قدر چیخمیش  " تکامول "  قزئتی‌نین بوراخیلماسینا ایجازه آلا بیلدیلر. ائله همین ایلین آقوستوندان سپتامبرینادک  " هومّت "‌چی‌لر  " یولداش "  قزئتینی نشر ائتدیردیلر. بو قزئت‌لر، اصلینده،  " هومّت "-ین واریثی و ایدئیا داوامچی‌لاری ایدی. محمد امین رسول‌زاده، سولطانمجید افندی‌یئف، محمد حسن حاجینسکی، مشهدی عزیزبیگوف و باشقالاری قزئتین صحیفه‌لرینده مونتظم اولاراق چیخیش ائدیردیلر. محمد امین رسول‌زاده و م.حاجینسکی اؤز مقاله‌لرینده میلّی وحدته، خالقین اؤز موقدّراتینی تعیین ائتمک حوقوقو اوغروندا موباریزه‌یه، موسلمان خالق‌لاری‌نین بیرلیگینه چاغیریشا اوستونلوک وئریردیلر. آنجاق بو زامان محمد امین رسول‌زاده‌نین باشچی‌لیق ائتدیگی بیر قروپ ضیالی آرتیق  " هومّت "  تشکیلاتیندان اوزاقلاشمیشدیلار. 

قایناق

• "İskra", "Hümmət" və "Bakinski Raboçi"... Şərq qəzetinin rəsmi saytı. 2017-09-15/ 01:19:20
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası: 2 cilddə. I cild. Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004, s. 432-433
• Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). "Azərbaycan mətbuatı tarixi" (1875-1920), Bakı "Elm və Təhsil", 2009, 172 səh
• N.N.Zeynalov "Azərbaycan mətbuat tarixi", I hissə. Bakı, 1973, ADU-nun nəşriyyatı