هون ایمپیراتورلوغو
اوروپا هون ایمپیراتورلوغو، ۴جو عصرین سونلارینا دوغرو بالامیراین لیدئرلییینده قربه دوغرو یئریین هونلارین بیر هیسسه‌سی ایلک دفعه شرق آنادولویا گیردی‌لر. بالامیرین اؤلوموندن سونرا اوغولو یا دا نوه‌سی اولدوغو سانیلان اولدیز دؤورونده ایسه کارپات داغ‌لارینی آشیب ماجاریستانآ گیررک بورادا آوروپا هون دئولئتینی قوردولار. آوروپا هون دئولئتینین خاریجی سیاستی اولدیز دؤورونده تیین اولونموشدور. بو سیاسته گؤره بیزانس تزییق آلتیندا توتولاجاق و گئرمئن قؤوملرینه قارشی قرب روما ایمپئراتورلوغو ایله امکداشلیق ائدیلجک.
هون ایمپیراتوریسی | |
|---|---|
| 370s–۴۶۹ | |
 The Hunnic Empire circa 450 CE | |
| عۆموُمی دیللر | هون تورکجه‌سی Gothic Various tribal languages |
| دؤولت | Tribal Confederation |
| High King | |
• 370s | Balamber |
• c. 435–445 | آتیلا and Bleda |
• 445–453 | Attila |
• 453–469 | Dengizich |
| تاریخی دؤنم | |
• Huns appear north-west of the خزر دنیزی | pre 370s |
• Balamber began uniting the Huns and Germanic tribes | 370s |
| 437 | |
• Death of Bleda, Attila becomes sole ruler | 445 |
| 451 | |
• Invasion of northern Italy | 452 |
| 454 | |
• Dengizich, son of Attila, dies | ۴۶۹ |
اولدیز دؤورو
دَییشدیر- اولدیز، بیزانسی تزییق آلتینا آلماق مقسدییله تراکیا اوزرینه یئریدی. باریش ایستین تراکیا قوبئرناتورونا "گونشین باتدیغی یئره قدر هر یئری زبت ائده بیلرم" دئیرک شرق رومایا (بیزانسا) مئیدان اوخودو. تورکلرین گوجوندن چکینن بیزانس، موقاویله باغلایاراق هونلارین اوستونلویونو قبول ائتدی.
- بو دؤورده هونلار، اورتا آوروپادان خزرین شرقینه قدر اوزانان گئنیش تورپاقلارا ساهیب اولموشدولار. دؤولتین شرق بؤلگسینی کاراتونون ایداره ائتدییی بیلینیرسه ده بو هؤکمدار هاققیندا چوخ معلومات یوخدور.
روا دؤورو
دَییشدیر- ۴۱۲-۴۲۲ ایللری آراسیندا آوروپا هون دؤولتی ایله الاقدار چوخ بیر ملوماتا راست گلینممکددیر. هؤکمدار سویوندان گلن روا ۴۲۲ ایلینده تاختی اله کئچررک، اؤلکنی قارداش‌لاری مونجوک، اوکتار و آیبارس ایله بیرلیکده ایداره ائتدی. مونجوکون ائرکن اؤلومو اوزرینه آیبارس اؤلکنین شرق قانادینین رهبرلییین، اوکتار ایسه قرب قانادینین رهبرلییینه گتیریلدی.
- روا، اولدیزین تیین ائتدییی هون خاریجی سیاستینی تتبیقه داوام ائتدی. جاسوسلوق فالیییتلرینی ایرلی سوررک بیزانس اوزرینه بیر سفر تشکیل ائتدی (۴۲۲). بو سفر نتیجسینده بیزانس آغیر بیر وئرگییه باغلاندی.
- قرب روماداکی تاخت قاریشیقلیقلاریندان فایدالانماق ایستین بیزانس، ایتالییایا قوووت گؤندردی. بونون اوزرینه روا، آلتمیش مین شخصیت بیر اوردونو قرب رومانین کؤمیینه گؤندررک بیزانس ایمپیراتورو تهئودوسیوسی (تئودوسیوس) دؤیوشمدن گئری چکیلمک مجبوریییتینده بوراخدی.
- بیزانس اوزرینه ائدجیی یئنی بیر سفره هازیرلانارکن 434 ایلینده اؤلدو. یئرینه قارداشی مونجوکون اوغولو آت ایدیله کئچدی.
آتتیلا دؤورو
دَییشدیر- آت ایدیل، امی‌سی روانین یانیندا یئتیشدی و اونونلا بیرلیکده موختلیف سفرلره قاتیلاراق دؤولت رهبرلییینی و اوردو کوماندیرلییینی چوخ یاخشی اؤیرندی. اونون زامانیندا آوروپا هون دؤولتی ان پارلاق دؤورونو یاشادی.
- تاختا چیخینجا، اؤلکنی قارداشی بلئدا ایله بیرلیکده ایداره ائتدی.
- ۴۳۴ ایلده مارگوس آندلاشماسی ایمزالاندی.
بو رازیلاشمایا گؤر
دَییشدیر- بیزانس، هونلارا اؤدمکده اولدوغو وئرگینی ایکی برکینه چیخاراجاق،
- بیزانس، هونلارا باغلی قؤوملرله آندلاشما ائتمیجک،
- تیجاری علاقه‌لر سرهد قسبلرینده داوام ائدجک،
- بیزانس، الیندکی هون اسیرلری قایتاراجاقدی.
آتتیلانین سفرلری
دَییشدیر
بیزانسین مارگوس آنتلاشماسینین هؤکملرینه اویماماسی اوزرینه آتیللا، بیزانس اوزرینه سفره چیخدی. شرق تراکیایا قدر ایرلیلین هون اوردوسوندان چکینن بیزانس، باریش ایستمک مجبوریییتینده قالدی. بو آندلاشما ایله آتیللا بیزانسین اؤددییی وئرگینی آرتیردیغی کیمی بزی سرهد قالالارینی دا اله کئچیردی. بو سفردن سونرا آوروپا هونلارینا بالکانلارین یولونو آچیلمیش اولدو.
I بالکان سئفئریندن سونرا بیزانس ایمزالادیغی آندلاشما شرتلرینده اوزاقگؤرنلیکلن وئرگینی اؤدمدییی اۆچون آتیللا یئنیدن سفره چیخدی. ایکی کولا آیریلان هون اوردوسونون بیر قولو یونانیستانا گیریر تئسئلیایا قدر ایرلیلدی. دیگر قولو ایسه سوفییا، فیلیبئ و لولئبورگاز شهرلرینی توتاراق بویوکچئکمئجئ یاخینلارینا قدر چاتدی. بیزانس ایمپاراتورو باریش ایستمک مجبوریییتینده قالدی.
ائدیلن آنوتولیوس آنتلاشماسینا گؤر:
- بیزانس اؤددییی وئرگینی اوچ برکینه چیخاراجاق،
- دؤیوش تزمیناتی اؤدنجک
- تونانین جنوبونداکی یئرلر عسگرلر تمیزلندیریلجکدی.
روما ایمپاراتورونون قیزییلا ائولنن آتیللا ، جئهیز اولاراق ایمپاراتورلوک تورپاقلارینین یاریسینی ایستیینج، بونو قبول ائتمین قرب رومانین اوزرینه یئریدی. کاتالون اوواسیندا آتیللا، ۱۰۰ مینی تورک گئری قالانیدا گرمیین و ایسلاو قؤوملریندن عبارت اولان ۲۰۰ مین شخصیت بیر اوردو ایله ایکن روما اوردوسو دا ائینی بؤلگیه ۲۰۰ مین شخصیت اوردو ایله گلمیشدی. هون دوشمنی اولان باربارلارین هامی‌سی آئتیوس اوردوسونون سافیندا ایدی‌لر. ۲۰ ژوئن ۴۵۱ گونو دونیانین ایکی یاری‌سی بیریبیری اوزرینه یوکلئندیو گونه قدر گؤرولموش ان قانلی دؤیوش اولدو دؤیوش ۲۴ ساعات داوام ائتدی ایکی ترفده جوک بؤیوک زیان گؤردو بؤیوک ایتکین‌لر وئردی لاکین دؤیوش گونو آخشامی روما اوردوسو داغیلدی.
رومانی دستکلین قرب قوت اوردوسو دا کرال‌لاری دؤیوشده اؤلونجه چکیلمک مجبوریییتینده قالمیشدیر. آتیللا چکیلمکده اولان آئتیوسو ایزلمدی اوردوسونو ایستیراحت ائتدیردی. ذاتاً مقسدینه چاتمیش رومانین عسگر آنباری ساییلان گالیانی ایشغال ائتمیشدی. بوندان سونراکی ایلک جیددی هوجومدا بوتون رومانی تام اولاراق چؤکلتجیی قطعی ایدی.
آرادان کئچن ۲۰ گونده آتیللا اوردوسونو اؤز پایتاختینین بولوندوگو بؤلگیه گتیردی. دؤیوش سونراسیندا دونیا اونون یئنیلمئزلیگینی بیر دفعه داها آنلامیش و قبول ائتمیشدی. بو دؤیوشدن 1 ایل سونرا آتیللا داگیتتیگی روما ایمپاراتورلوگونون هامیسینی ایداره‌سی آلتینا آلماق ایجین هرکته گئجتیگی زامان، اونا ائعتیراض ائدجک گوج‌لری قالمامیشدی. ۴۵۲ ایلینده آتیللا پو دوزنلییینه گلدی و رومادان یولا جیکان پاپا لئو تورک باشبوگو دینجلییینه جیکتی و آتتیلادان رومانی اسیرگمسینی ایستدی بوتون شرط‌لری قبول ائتدیکلرینی ذاتاً آتتیلانین رومایا حاکیم اولدوگونو سؤیلدی. یالنیز خریستیانلیق مرکزینین ییخیلماماسی خاهیشینی چاتدیردی و آتیللا رومایا هوجوم ائتمدن وئرگیلرینی داهادا قاتلی آلمیش اولدو و هاکیملییینی تانیتمیش اولموشدو.
آتیللا، ۴۵۲ ایلینده یوز مین شخصیت اوردوسویلا آلپ‌لار اوزریندن ایتالییایا گیردی. پاپا I. لئو باشچیلیغیندا بیر هئیت رومانین باغیشلانماسینی ایستدی. پاپانین خاهیشینی قبول ائدن آتیللا گئری دؤندو.
آوروپا هون خاقان‌لاری
دَییشدیرسووئرئنلیک ساهه‌سی
دَییشدیرجنوب روسیه، رومینییا، یوقوسلاوییانین شیمال بؤلگسی، ماجاریستان، آوسترییا، چئخوسلوواکییا، جنوب و اورتا آلمانییا (شرق فرانسادان اورال داغ‌لارینا; شیمال ماجاریستاندان بیزانس قاپیلارینا قدر اولان ساهه). ساه: تخمیناً 4.000.000 کم2'دیر.
آوروپا هونلارینین تورک و دونیا تاریخینه قاتقی‌لاری
دَییشدیر- آوروپادا حاکیمیّت قوران و آوروپا مرکزلی ایلک تورک دؤولتی اولموشدور.
- قؤوم‌لر گؤچونون باشلاماسیندا تاثیرلی اولموشدور.
- غرب روم ایمپیراتورلوغونون ییخیلماسینا سبب اولموشدور.
آوروپا هونلارینین پارچالانماسینین سبب‌لری
دَییشدیر- اله کئچردیک‌لری تورپاقلاردا گئتدیکجه اهالی اولاراق آزلیق تشکیل ائتمه‌لری.
- داواملی تورک کؤچلرییله بسلنه بیلممه‌لری.
- نیزاملی و مؤحکم بیر دؤولت تشکیلاتی قورا بیلممه‌لری.
- یئرلشیک مدنیّت ایله موباریزه ائدیلمه‌سی.
- یئرلشیک مدنیّتین منفی تسیرلری.