والنتاین گونو

والنتاین یوخسا ولنتاین و یا سئوگیلیلر گۆنو (اینگیلیسجه: Valentine's Day)، فئوریه‌نین ۱۴-جو گۆنو دی کی بیر بایرام کیمی چوخلو اؤلکه‌لرده قئید اولونور.

کؤکو

کؤکو، روْم کاتوْلیک کیلسه‌سی‌نین اینانیشینا سؤيکه‌نن بۇ گۆن، والنتاین آدینداکی بیر دین آدامی‌نین آدینا اعلان ائدیلن بیر بايرام گۆنو اوْلاراق اوْرتايا چێخمیشدیر. بۇ سببله بعضی جمعیتلرده "عزیز والنتاین گۆنو" (اینگیلیسجه: St. Valentine's Day) اوْلاراق بیلینر. والنتاین سؤزو، غرب مدنیتلرینده خوْشلانیلان آدام و يا سئویملی معنالاریندا دا ایستیفاده اوْلونور.

قدیم روْمدا ۱۴ فئوریه تاریخی بۆتون روْم خالقی اۆچون خۆصوصی اهمیت کسب ائدیرمیش، بئله کی، همین گۆن اینانجلارا گؤره، روْما “تانری“ و “تانریچالاری“نێن کرالیچاسی اوْلان ژۇنوْيا دۇيولان سايغیدان دوْلايی بايرام اعلان اوْلونورموش. سحریسی گۆن ایسه لۇپئرجالیا بايرامی باشلايیرمیش. بۇ “بايرام“دا هانسی گنجین هانسی قێزی سئچمه‌سی ده اؤز ایستکلرینه باغلی دئيیلدی. روْمالی گنج قێزلار آدلارینی کیچیک کاغیذ پارچالارینا يازاراق، بیر چلله‌يه آتیر، همین کاغیذلاردان بیرینی سئچن روْم‌لو گنجده سئچدیگی کاغیذدا آدی يازیلان قێزلا همین گئجه بیر ياتاقدا اوْلاراق ایسته‌نیلن جینسی آرزوسونو حیاتا کئچیرمکده سربست بۇراخیلیردی و اوْنلار بايرام بوْيونجا آيریلمیردیلار.

والنتاینین اؤلومو

والنتاینین اؤلومو باره‌ده مۆختلیف فرضیه‌لر وار. بۇنلاردان ان گئنیش يايیلمیشی و حقیقته دايانانی بۇدور کی، همین کئشیش ایمپئراتوْرون قاداغان ائتمه‌سینه باخماياراق، آرتیق کئچمیشده قالمیش عادتی برپا ائدیب گیزلی شکیلده قێزلارلا اوْغلانلاری غئيری-قانونی اوْلاراق گؤروشدورمکده داوام ائدیرمیش. ایمپئراتوْر دا اوْنون بۇ حرکتلریندن خبر تۇتاراق زیندانا آتدیریر و ۱۴ فئوریه‌ده- محض روْملیلارین اخلاقسیزلیغی‌نین طۆغيان ائتدیگی بیر گۆنده دؤيدوره‌رک، تحقیرامیز فوْرمادا اؤلدورتدورور. والنتاینین اعدامیندان سوْنرا بو عادت سنگیگیب، آما تامامیله دايانمايیب. اوللر آچیق-آشکاردا کئچیریلن بۇ “بايرام“ سوْنرالار کۆنج-بۇجاقدا گیزلی شکیلده داوام ائتدیریلیب.

بو عادتی “والئنتین گۆنو“آدی آلتیندا آچیق-آشکار قئيد ائدیلمه‌سی ایسه اوْنون اؤلوموندن، تخمیناً ۲۲۶ ایل سوْنرايا تصادوف ائدیر. یعنی پاپا گئلاسیوس طرفیندن ۴۹۶-جێ ایلده “لۇپئرجالیا“ بايرامی‌نین آدی والنتاینین شرفینه ديَیشدیریلیر. آددَيیشمه‌نین سببینه گلینجه ایسه، مسیحی رۇحانیلر روْمداکی بۆت‌پرستلرین “لۇپئرجالیا“ بايرامینا مسیحیت گنجلرین ده قاتیلدیغیندان و بۆتپرست قێزلارلا اَيلنمه‌لریندن ناراحات اوْلدوقلاریندان بۇنا بیر چاره آختاریردیلار. اوْنلار بۇ بايرامین آدینی ديَیشه‌رک گنجلرین مسیحیلیگه باغلی آدی اوْلان بیر شنلیکده - “مۆقدس والنتاین گۆنو“نده داوام ائتدیرمه‌لرینی تامین ائتدیلر. بۇنونلا دا “والنتاین گۆنو“ مئيدانا چێخدی.

عادت عنعنه‌لر

حال-حاضیردا، بعضی جمعیتلرده سئوگیلیلرین بیر-بیرینه هدیه‌لر آلدیغی، کارتلار گؤندردیگی خۆصوصی بیر گۆن اوْلاراق داوام ائتمکده‌دیر. تخمینلره گؤره ۱۴ فئوریه گۆنو، بۆتون دۆنيادا ۱ میليارد اطرافیندا کارت گؤندریلمکده‌دیر. بۇنون يانیندا هدیه آلیشلاریندان قايناقلی بازاردا ساتیشلار آرتماقدادیر.

ایراندا

۱۳۸۹-جی ایلدن، والنتاین گونو و اونا هر ایلگی‌سی اولان فعالیت‌لر، ایران‌دا قدغن اولدو.