چای (جوغرافیا)

دیگر مقصدلر اۆچۆن، چای یه باخین.

چای ـ قورودا اؤزونون عمله گتیردیگی یاتاق اوزره حرکت ائدن سو آخینی. هر بیر چایین اوزونلوغو، دره‌سی‌نین ائنی، دوشمه‌سی، مئییللیگی، آخین سورعتی، سو صرفی، آسیلی مادده‌لرین میقداری، سویون شیمیایی ترکیبی، حوزه‌سی‌نین ساحه‌سی ایله سجیییله‌نیر.

چایین منبعیی

چایین باشلادیغی یئره چایین منبعیی دئییلیر. چایین منبعیی داغ بوزلاغی، گؤل، باتاقلیق، بولاق اولا بیلر. مثلاً آنقارا چایی بایکالدان، آمودریا بوزلاقلاردان، دنئپرین ساغ قولو اوْلان پرئپیت چایی پریپئت باتاقلیغیندان، آذربایجان چایلارینین بعضیلری ایسه بولاقلاردان باشلاییر.

چایین مصبّی

چایین تؤکولدویو یئره ایسه چایین مصبی دئییلیر. چایین مصبی گؤل، باتاقلیق، اوکئان، دنیز، کؤرفز، بوغاز (چای)، دیگر چای اولا بیلر. چایین عمله گتیردیگی و اونون آخیما اویغون منبعییندم منصبینه دوغرو مئییللی اوْلان نیسبتن ائنسیز، اوزونسوو چؤککلییه چایین دره‌سی دئییلیر.

چای مصبده گئنیشلنه‌رک تؤکولدویو حوزه‌یه دوغرو «کؤرفز» یارادارسا، بئله مصب ائستواری آدلانیر. منصبی ائستواری اوْلان چایلارین بعضیلری: اوب، یئنیسئی، پارانا، آمازون، کولوریدو، کولومبییا، موررئی، موقدس لاورئنتی و س. ائستواری دونیا اوکئانینا تؤکولن، یوکسک آخین سورعتینه مالیک اوْلان داغ چایلاریندا یارانیر. بئله کی، چایین گتیردیگی برک مادده‌لر یوکسک سورعت حسابینا آشاغی آخاردا توپلانمیر، بیرباشا تؤکولدویو هؤوزه‌نین ایچریلرینه دوغرو آپاریلیر (کونقو، یئنیسئی، تاخو، کولورادو و س. داغ چایلاری). بیر چوْخ دوزنلیک چایلاریندادا ائستواری یارانیر (آمازون، موقدس لاورئنتی، اوب و س) بونون سببلریندن بیریمنسبده باش وئرن یوکسک اوکئان قابارما و چکیلمه‌لریدیر. قابارما زامانی چایدا سو منصبدن گئرییه دوغرو آخیر کی، بونا قابارما بورو دئییلیر. ائستوارینین یارانماسینین دیگر سببی منصبدن کئچن اوکئان جریانلاریدیر. جریانلار منصبده توپلانان چؤکونتولری اوکئانین درینلیکلرینه آپاریر.

چای دره‌لری

منشایینه گؤره چای دره‌لری اساساً ائروزییا منشالی اولور. لاکین بعضی چایلارین دره‌لری تئکتونیک چؤککلیکده یئرلشیر. اورتا و آشاغی آخارلاردا چایین دره‌سی خئیلی گئنیش اولارسا، ونا چای وادیسی دئییلیر. مثلاً؛ نیلین، کورون، قانقین وادیلری کیمی. چای دره‌سینین سو ایله اؤرتولو حیصه سینه یاتاق دئییلیر. چای منصبده چوْخلو قوللارا آیریلاراق دئلتا عمله گتیریر.

چایین دئلتاسی

دئلتا چایین آشاغی آخاریندا سورعتینین آزالماسی حسابینا توپلانان چؤکونتولر نتیجه‌سینده آللوویال دوزنلیکلره چئوریلیر و تدریجاً بؤیویور. منصبینده دئلتا اوْلان چایلارین بعضیلری: لئنا، نیل، میسسیسیپی، اورینوکو، وولقا، کور، نیگئر، دونای، قیزیلیرماق، هیند، قانق-براهماپوترا، ایراوادی، خوانخئ و س.

مشهور چایلار

• آمازون ـ برزیل
• آمودریا ـ اورتا آسیا
• آمور ـ اوزاق دوغو
• آرکانزاس چای
• ویسلا ـ هولند
• وولگا ـ روسیه
• گنگ ـ هیندوستان
• دنئپر ـ دوغو اوروپا
• دون ـ روسیه
• دونای ـ اوروپا
• نیل ـ آفریقا
• کورا ـ گونئی قافقاز
• آراز ـ گونئی قافقاز

همچینین باخ

قیزیل اؤزه‌ن کور چایی آراز نیل

گؤرونتولر

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•