چک جومهوریتی
چک جۆمهۇریتی اوروپانین مرکزینده یئرلَشن بیر اؤلکه‌دیر.پراق چک جومهوریتینین پایتختی و اؤلکله‌ده ان بؤیۆک شهر[۱۱]
چک جومهوریتی Česká republika (چک) | |
|---|---|
 بایراق
| |
| شوعار: Pravda vítězí (چک) "Truth prevails" | |
| میلی مارش: Kde domov můj (چک) "Where my home is" | |
![the چک جومهوریتی یئری نقشه اوستونده (dark green) – in اوروپا (green & dark gray) – in the اوروپا بیرلیگی (green) – [Legend]](/wiki/%D9%81%D8%A7%DB%8C%D9%84:EU-Czech_Republic.svg) the چک جومهوریتی یئری نقشه اوستونده (dark green) – in اوروپا (green & dark gray) | |
| پایتخت و بؤیوک شهری | پراق 50°05′N 14°28′E / 50.083°N 14.467°E |
| Official language | چک[۱] |
| اتنیک قروپلار (2021)[۲] |
|
| دین (2021)[۳] |
|
| دمونیم(لر) | چک‌لر |
| دؤولت | Unitary parliamentary republic |
| Miloš Zeman | |
| Petr Fiala | |
| قانون اوقانی | Parliament |
| Senate | |
| Chamber of Deputies | |
| Establishment history | |
| ت 870 | |
| 1198 | |
• چکسلواکی | 28 October 1918 |
| 1 January 1993 | |
| اراضی | |
• جمعی | ۷۸٬۸۷۱ km2 (۳۰٬۴۵۲ sq mi)Convert internal error: unknown message (115th) |
• سو (%) | 2.14 (as of 2021)[۴] |
| جمعیت | |
• 2022 تخمینی | شابلون:DecreaseNeutral 10,516,707[۵] (86th) |
• 2021 census | شابلون:DecreaseNeutral 10,524,167[۲] |
• سیخیلیق | ۱۳۳/km2 (۳۴۴٫۵/sq mi)Convert internal error: unknown message (91st) |
| جی‌دی‌پی (PPP) | 2022 تخمینی |
• جمعی |  $509.953 billion[۶] (48th) |
• آدام‌باشی | $47,527[۶] (36th) |
| جی‌دی‌پی (نامینل) | 2022 تخمینی |
• جمعی | $296.238 billion[۶] (48th) |
• آدام‌باشی | $27,609 [۶] (43rd) |
| جینی (2020) |  24.2[۷]آشاغی |
| اچ‌دی‌آی (2021) |  0.889[۸]چوخ‌یوخاری · 32nd |
| پول واحیدی | Czech koruna (CZK) |
| چاغ بؤلگه‌سی | UTC+1 (CET) |
• یای (دی‌اس‌تی) | UTC+2 (CEST) |
| تاریخ فورمتی | d. m. yyyy |
| سوروجولوک طرفی | right |
| تیلفون کودو | +420[b] |
| ایزو ۳۱۶۶ کودو | CZ |
| اینترنت ال‌تی‌دی | .cz[c] |
اؤلکه تاریخاً ۲ ویلایت‌دن - بوهمیا و موراویدان عبارت‌دیر. سیلزی توْرپاقلارینین دا بیر حیصّه سی چکلرین اراضی‌سینه دۆشور. چک جومهوریتی اهالیسینین سایی ۲۰۱۰-جو ایلین مارسین ۳۱-نه اوْلان معلوماتا اساساً ۱۰ ۵۰۹ ۳۷۷ نفردیر[۱۲]. اؤلکه‌نین باشکندی پراقا شهریدیر. پراقا - ۱ ۲۱۲ ۰۹۷ نفر[۱۳] و برنو - ۷۱۹ ۵۵۵ نفر[۱۴] اهالی ایله چک جومهوریتی ان بؤیوک شهرلری‌دیر.
تاریخ
دَییشدیر
بوهمیا بؤلگه‌سینده یاشایان سلتلر اؤلکه‌نین تاریخ‌ده معلوم اوْلان ایلک یئرلی اهالی‌سی‌دیر. V عصرده شرقدن ایسلاو قبیله‌لری گله‌رک البا چایینین وادیسینده یئرله‌شمیشلر. آلتی عصر عرضینده مۆنتظم اوْلاراق ایسلاو، آلمان و ماجارلارین ایشغاللارینا معروض قالمیش‌دیر. XIV عصرده قۇرولان آلمان ایمپیراتورلوغو اۇزون ایللر اؤلکه‌یه حاکم اوْلموش، ۱۷-جی عصرین اوّللرینده اوتریش-ماجاریستان ایمپیراتورلوغونا مغلوب اوْلاراق بۇ توْرپاقلاری ایتیرمیش‌دیر. اوتریش، بوهمیا و موراوییایا، ماجاریستان ایسه ایسلوواکییا حؤکم ائتمک‌ده ایدی. بیرینجی دونیا ساواشی نتیجه‌سینده اوتریش-ماجاریستان ایمپراتورلوغونون ییخیلماسی ایله ۱۹۱۸-جی ایلین اۇکتوبر یندا چک ایسلواکی جومهوریتی آدییلا موستقیل‌لیکلرینی اعلان ائتدیلر. اؤلکه‌ده‌کی اتنیک قروپلاردان آلمانلارین قیاملاری و آلمانین تضییقی ایله بوهمیا بؤلگه‌سی آلمانلارا وئریلدی (۱۹۳۸). بیر ایل سوْنرا هیتلرین امری ایله آلمان اوْردوسو چخوسلوواکیانی ایشغال ائتدی.
ایکینجی دۆنیا ساواشی نتیجه‌سینده ۱۹۴۵-جی ایلده اؤلکه بۇ سفر ده روسیه طرفیندن ایشغال ائدیلدی. چخوسلوواکیانین شرق‌ده‌کی روتنیا ایالتینی اؤز توْرپاقلارینا قاتان روسیه، تضییق نتیجه‌سینده چک کومونیست پارتییاسینی اقتدارا کئچیره‌رک سوسیالیست بیر رژیم قوردوردو. یئنی اداره اؤز آنلاییشی گریی آزادلیقلاری محدودلاشدیردی. آزادلیق طرفداری اوْلان کسلری حبسخانا و عقل خسته خانالارینا دول‌دوراراق اؤلکه‌نی روسیه نین پیکی دۇرومینه گتیردی. ۱۹۵۵-جی ایلده ورشو مۆقاویله‌سی تشکیلاتی نا داخیل اوْلدو. ۱۹۶۰ دان سوْنرا اکینچی‌لیک کولکتیفلشتیریل‌دی. نقلیات تیجارت و آغیر صنایع دؤولتلشدیریل‌دی. مدنیت و دینی اینانجلارا تضییق آلتینا آلیندی. ۱۹۶۸-جی ایلده ایستالین طرفدارلارینین یئرینه کئچن آلکساندر دوبجک و لودویک سووبودا اؤلکه‌ده لیبرال بیر سیاست ایزله‌یه‌رک ایقتصادیات‌دا خاریجه آچیلما ایستیقامتینده مۆختلیف اصلاحاتلار ائتدیلر. مطبوعات و نشر قورولوشلارینا آزادلیق وئریلدی. کوممونیزمین دیکتاتورلوق رژیمین‌دن خلاص اوْلوب اینسانجا یاشاماق اۆچون سی صرف ائدن رهبرلر روسیه ایداره‌چیلری طرفیندن شدت‌له تنقید ائدیلدی. چک ایسلواکیداکی بۇ لیبرال اصلاحاتلار نتیجه‌سینده بیر پیکینی ایتیرمه قوْرخوسو اشی‌دن روسیه اؤلکه‌نی ایشغال ائتدی. اؤلکه‌لره موستقیل‌لیک شوعارلاری اؤیره‌دن روسیه اؤزونون ائتدیی ایشغالا قارشی گلن خالقی اینساف‌سیزجا تانکلارین پالیترالاری آلتیندا ازدی و اؤلکه ایداره‌چیلرینی شدت‌له جزالاندیردی. یوز مینلرله چک ایسلواکیلی، روس ظلمونه دؤزه بیلمه‌یه‌رک اوتریش و آلمان قاچ‌دی.۱۹۸۹ دا بۆتون شرق بلوکو اؤلکه‌لرینده اوْلدوغو کیمی، چک ایسلواکیدا دا یومشالما سیاستی باشلادی. چوْخ پارتییالی سیستمه کئچیلدی و ۱۹۹۰ دا ایلک سربست سئچکی کجیریل‌دی. کومونیستلر قازانا بیلمه‌دیلر. میللیت‌چی پارتییالار اقتدار اوْلدولار. ۱۹۹۲ ژۇئنون‌دا چک وسلوواکی میدانا گتیرن چک و ایسلوواکی جومهوریتیلاریندا آیری-آیری ائدیلن سئچکیلردن سوْنرا ایکی جومهوریتین بیر-بیرین‌دن آیریلماسی گوندمه گلدی. ائدیلن گؤروشمه‌لر نتیجه‌سینده ۲۵ نوْامبر ۱۹۹۲ گۆنو ائدیلن آندلاشما ایله ۳۱ دسامبر ۱۹۹۲ تاریخینده ایکی جومهوریتی بیر-بیرین‌دن آیریلدی.
رنسانس دؤورو
دَییشدیرچکیانین اساسینی قوْیان چک و اوْنون قیزی لیبوش‌نین نسلی‌نین بیرباشا داوام‌چی‌سی — چک حؤکمدارلاریندان بیری، XIII عصرین سوْنلاریندا حؤکمدارلیق ائدن IV کارلدیر. اوْنون دؤورونو چکیانین رنسانس دؤورو حساب ائتمک اوْلار. کارلین حؤکمدارلیغی ارفه‌سینده مقدس ویتا معبدی، کارل‌اوف کؤرپوسو، سای‌سیز-حساب‌سیز سارایلار، قصرلر تیکیلیب. محض بۇ ارفه‌ده چکدا آوروپانین ان یاش‌لی بیلیم یوردولریندن بیری آچیلیر. چک تاریخینده تبلیغات‌چی و اصلاحات‌چی یان قوسون امه یی دانیلمازدیر. اوْ، کاتولیک کلیسا‌سینین عدالت‌سیز مؤوقیینی، کاسیبلارا قارشی موناسیبتینی آچیق-آشکار گؤسترمیش‌دیر. بۇ موقعیت گؤره، اوْنو تونقال‌دا یاندیرمیش‌دیلار.
چک ایسلواکی
دَییشدیرایکینجی دۆنیا ساواشینین باشا چاتماسیندان سوْنرا سوسیالیست بلوکونا قاتیلان چک ایسلواکی ۱۹۶۸-جی ایلده سووت قوْشونلارینین پراقا باهاری آدی ایله تاریخه دوشن، سوسیالیزم‌دن اۇزاقلاشما مئیللری‌نین قارشی‌سینی ساواش موداخی‌له یوْلو ایله آلماسیندان سوْنرا ۱۹۹۰-جی ایله قدر کومونیست رژیمی ایله ایداره اوْلونموش‌دور. چک و ایسلوواکی جومهوریتی اوْلماقلا ایکی فدراسییا سوبیکتی‌نین بیرلشمه‌سیندن یارانان چک ایسلواکی ۳۵۰ عضولو فدرال مجلیس طرفیندن ایداره اوْلونوردو. فدرال مجلیس بۆتون اؤلکه‌دن سئچیلن ۲۰۰ دپوتات‌لی خالق مجلیسیندن و هر فدراسییا سوبیکتین‌دن ۷۵ عضو اوْلماقلا ۱۵۰ دپوتات‌لی میلّت مجلیسیندن عبارت ایدی. دؤولت باشچی‌سی، باش ناظیر و نازیرلر فدرال مجلیس طرفیندن اؤز عضولری آراسیندان سئچیلیردی. ۱۹۸۹-جو ایلده شرقی آوروپانین سوسیالیست بلوکو اؤلکه‌لرینده باش قالدیران دموکراتیکلشمه و چوخپارتییالی سیستمه کئچید، چکدا دا مۆشاهیده اوْلون‌دو. ۱۹۹۰-جی ایلده ایلک چوخپارتییالی سئچکیلر کچیریل‌دی. ۱۹۹۲-جی ایلین ژۇئنون‌دا چک ایسلواکی تشکیل ائدن چک و ایسلوواکی جومهوریتیلاریندا آیری-آیری سئچکی کچیریل‌دی. چکداکی سئچکیلرده غالیب گلن واتسلاو کلاوس باش ناظیر اوْلدو. بۇ سئچکیلردن سوْنرا آپاریلان دانیشیقلاردان سوْنرا [[۳۱ دسامبر ]] ۱۹۹۲-جی ایلده ایکی جومهوریتی بیر-بیرین‌دن آیریلدی.
ایقلیم و طبیعی احتیاطلار
دَییشدیردنیزدن اۇزاق مرکزی آوروپا اؤلکه‌سی اوْلان چک، دیگر مرکزی آوروپا اؤلکه‌لرینده اوْلدوغو کیمی قیشی چَتین کئچن قۇرو ایقلیمه مالیک‌دیر. یایی سرین کئچن اؤلکه‌ده، ایللیک اوْرتا تِمپراتور ایلدن ایله فرق‌لنیر. قیش‌دا اؤلکه‌ده هاوا هر زامان صیفیر درجه‌دن آشاغی اوْلور. ایللیک اوْرتا یاغینتی بؤلگه‌لره گؤره ۱۰۰۰-۱۵۰۰ مم آراسیندا دییشیر. یۆکسک‌لییی چوْخ اوْلمایان دوزن‌لیک بؤلگه‌لرده یاغینتی میقداری ۱۰۰۰ مم اطرافیندا اوْلور، یۆکسک داغلیق اراضیلرده داغلارین یاغیش بۇلودلارینی توتماسی و سیخلاشدیریجی‌لیق وظیفه‌سی گؤرمه‌سی، ایللیک یاغینتی میقدارینین اوْرتا حسابلا ۱۵۰۰ مم اطرافیندا اوْلماسینی تامین ائدیر. یاغینتیلار قیش‌دا عومومیت‌له قار شکلینده اوْلور.
چکیانین ۳۰%-i مشه‌لرله اهاتلنمیش‌دیر. اؤزل‌له بوهمیا داغلاری و کارپاتلارین یۆکسک بؤلگه‌لرینده اینیارپاق‌لی مشه بؤلگه‌لری، یۆکسک‌لییی چوْخ اوْلمایان یئرلرده قایین، پالید و گورژن مشه‌لری اۆستونلوک تشکیل ائدیر. مشه‌لیک بؤلگه‌لرده یاشایان وحشی حئیوانلار - چؤل دونوزو، چؤل پیشیی و داغ کچی‌سی‌دیر. یئرآلتی احتیاطلاری محدوددور. آوروپانین ان چوْخ اورانوس چیخاران اؤلکه‌سی اوْلان چکدا کؤمور، ایستیبیوم، ماقنزیت، جیوه، قرافیت، کاولین و آز میقداردا نفت ده چیخاریلیر. چیخاریلان اورانوسین میقداری، بۇ ماده نین ایستراتژی اهمیتی باخیمیندان آچیق‌لانمیر.
ایقتصادیات
دَییشدیرچک صنایعیه آرخالانان ایقتصادیاتا مالیک‌دیر. سوسیالیزم ایدارتمه اۆصولو زامانی توْرپاقلار دؤولتینکیلش‌دیری‌له‌رک کوللکتیو اکین‌چی‌لییه کچیل‌دی. بۇ سمره‌لی‌لییی آشاغی سالدی و اؤلکه اوولکین‌دن داها چوْخ ارزاق محصولو ایدخال ائتمک مجبوریتینده قالدی. ان اهمیت‌لی اکینچی‌لیک محصوللاری بۇغدا، آرپا، یولاف، چوودار، قارغیدالی، چوغون‌دور، کارتوف و بالقاباقدیر. حئیواندارلیق گئنیش تشکول تاپمیش‌دیر. ان چوْخ ائو حئیوانلارینین یتیشدیریلدیی اؤلکه‌ده بؤیوک باش حئیوانلارین سایی کیچیک باش حئیوانلارین سایین‌دان چوْخ‌دور. مشه‌لردن الده ائدیلن محصوللار احتیاجی اؤد‌مک‌له یاناشی، ایخراج دا ائدیلیر. یئرآلتی احتیاطلاری اؤلکه‌نین احتیاجینی اؤدمدیی اۆچون بۇ ماللاری ایدخال ائتمک مجبوریتینده‌دیر. دمیر کوندنساتینین اهمیت‌لی قیسیمینی ایدخال ائتمه‌سینه باخمایاراق دۆنیادا پولاد ایستهصالین‌دا ایلک اوْن اؤلکه ایچینه گیره بیلمک‌ده‌دیر. شرق بلوکو اؤلکه‌لرین ماشین، کیمیوی ماده، سیلاح، تکستیل محصولو احتیاجلارینین بؤیوک بیر کیمینی چک جومهوریتی قارشیلاماق‌دادیر.
اهالی
دَییشدیرچک جومهوریتی اهالیسینین %۹۴.۲ سی چکلردن عبارت‌دیر. کیچیک آزلیقلار اوْلاراق ایسلوواک (%۱.۹) و آلمانلار(%۰.۴) واردیر. آیریجا اؤلکه‌ده لهیستانلیلاردا یاشاییر. اهالیسینین بؤیوک اکثریتی شهرلرده یاشاییر. اهالی‌نین ان سیخ اوْلدوغو یئرلر باشکند پراقا ایله پیلسن، برنو و اوْستراوادیر.
نقلیات
دَییشدیرچک اینکیشاف ائتمیش اوتوموبیل و دمیر یوْلو شبکه‌سینه مالیک‌دیر. دمیریوللارینین دؤردده بیرینده الکتریک‌لی قاتارلار چالیشماق‌دادیر. پراقا و اؤلکه‌نین دیگر بؤیوک شهرلری هاوا نقلیاتی ایله بیر-بیرینه باغلیدیر.
کؤپوک‌لو ایچکیلر دیاری
دَییشدیرچکدا پیوه چکمه صنعتی گئنیش یاییلیب. چکلرده پیوه نسیللری بیرلشدیرن دَیَر کیمی قیمتلندیریلیر. پیوه‌نین مشهور بودوار نؤعو بیر چوْخ ویتامینلرله زنگین‌دیر. بۇ پیوه‌نین سویو ۳۰۰ متر درین‌لییی اوْلان آرتزیان قویوسون‌دان چیخاردیلیر.
چک سوونیرلری(سوغات)
دَییشدیرخانیملار اۆچون ان سئویم‌لی و دَیَرلی هدیّه کیمی تانینان چک سوونیرلری دۆنیادا مشهوردور. "موزِر" فیرماسینین سوونیر - بولور قابلاری آدین‌دان سؤز ائتدیرمیی باجاریر. چکدا مشهور اوْلان داها بیر آکسِسوار - دۇزلارا هوپدورولان گۆل‌دور. بئله گۆل اۇزون مودّتلی قالیر.
نوتلار
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیرسندلر
دَییشدیر- ^ Czech language. Czech Republic – Official website. Ministry of Foreign Affairs of the Czech Republic. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-11-06. یوْخلانیلیب2016-07-14.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ Národnost (cs). Census 2021. Czech Statistical Office. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2022-01-15. یوْخلانیلیب2023-02-17.
- ^ Náboženská víra (cs). Census 2021. Czech Statistical Office. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2022-01-22. یوْخلانیلیب2023-02-17.
- ^ Public database: Land use (as at 31 December). Czech Statistical Office.
- ^ Population of Municipalities – 1 January 2022. Czech Statistical Office (29 April 2022).
- ^ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ World Economic Outlook Database April 2022. اولوسلارآراسی پول صاندیغی.
- ^ Gini coefficient of equivalised disposable income. Eurostat.
- ^ Human Development Report 2021/2022 (en). United Nations Development Programme (8 September 2022).
- ^ Citizens belonging to minorities, which traditionally and on a long-term basis live within the territory of the Czech Republic, enjoy the right to use their language in communication with authorities and in courts of law (for the list of recognized minorities see National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic Archived 7 June 2012 at the Wayback Machine., Belarusian and Vietnamese since 4 July 2013, see Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy Archived 8 July 2013 at the Wayback Machine.). Article 25 of the Czech Charter of Fundamental Rights and Basic Freedoms ensures the right of the national and ethnic minorities to education and communication with the authorities in their own language. Act No. 500/2004 Coll. (The Administrative Rule) in its paragraph 16 (4) (Procedural Language) ensures that a citizen of the Czech Republic who belongs to a national or an ethnic minority, which traditionally and on a long-term basis lives within the territory of the Czech Republic, has the right to address an administrative agency and proceed before it in the language of the minority. If the administrative agency has no employee with knowledge of the language, the agency is bound to obtain a translator at the agency's own expense. According to Act No. 273/2001 (Concerning the Rights of Members of Minorities) paragraph 9 (The right to use language of a national minority in dealing with authorities and in front of the courts of law) the same also applies to members of national minorities in the courts of law.
- ^ The Slovak language may be considered an official language in the Czech Republic under certain circumstances, as defined by several laws – e.g. law 500/2004, 337/1992. Source: http://portal.gov.cz Archived 10 April 2005 at the Wayback Machine.. Cited: "Například Správní řád (zákon č. 500/2004 Sb.) stanovuje: "V řízení se jedná a písemnosti se vyhotovují v českém jazyce. Účastníci řízení mohou jednat a písemnosti mohou být předkládány i v jazyce slovenském ..." (§ 16, odstavec 1). Zákon o správě daní a poplatků (337/1992 Sb.) "Úřední jazyk: Před správcem daně se jedná v jazyce českém nebo slovenském. Veškerá písemná podání se předkládají v češtině nebo slovenštině ..." (§ 3, odstavec 1). http://portal.gov.cz
- ^ Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook: Europa
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-03-31. یوْخلانیلیب2016-12-01.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-09-18. یوْخلانیلیب2016-12-01.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-06-08. یوْخلانیلیب2016-12-01.
عومومی منبعلر
دَییشدیر- Angi, János (1997). "A nyugati szláv államok" [Western Slavic states]. In Pósán, László; Papp, Imre; Bárány, Attila; Orosz, István; Angi, János (eds.). Európa a korai középkorban [Europe in the Early Middle Ages] (in مجاری). Multiplex Media – Debrecen University Press. pp. 358–365. ISBN 978-963-04-9196-9.
- Hawes, James (2008). Why You Should Read Kafka Before You Waste Your Life. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-37651-2.
- Sayer, Derek (1996). "The Language of Nationality and the Nationality of Language: Prague 1780–1920". Past and Present. Oxford. 153 (1): 164. doi:10.1093/past/153.1.164. OCLC 394557. 7 April 2020-ده اوریجنال-دن آرشیولشدیریلمیشدیر. 25 January 2021-ده یوخلانیب.
{{cite journal}}:|archive-date=/|archive-url=وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک)
چوخ اوخو
دَییشدیر- Hochman, Jiří (1998). Historical dictionary of the Czech State. Scarecrow Press. آی‌اس‌بی‌ان 0810833387
- Bryant, Chad. Prague: Belonging and the Modern City. Cambridge MA: Harvard University Press, 2021. [۱]
ائشیک باغلانتیلار
دَییشدیر- دؤولت وب‌سایتی
- جومهورباشقالیینین وی‌سایتی
- Senate Archived 2006-06-19 at the Wayback Machine.
- Portal of the Public Administration
- چک توریست official tourism site of the Czech Republic
- Czechia. The World Factbook. مرکزی ایطلاعات تشکیلاتی.
Wikimedia Atlas of چک جومهوریتی
چک جومهوریتی جوغرافیا داده‌لری اوپن‌استریت‌مپ ده
