گورجوستان قیپچاق‌لاری
گورجوستان قیپچاق و کومان‌لاری اورتا آسیادان شرقی اوروپایا قدر بؤیوک اراضی‌لرده مسکونلاشمیش قدیم کؤچری تورک خالق‌لاریندان بیری‌دیر. اونلار (کومان-قیپچاق بیرلیگی) گورجوستان دا داخیل اولماقلا، بؤلگه‌ده‌کی بیر چوخ خالقین تاریخینده اهمیتلی بیر رول اوینادیلار. ۱۲-جی عصردن ۱۳-جو عصره قدر قیزیل دؤورونو یاشایان گورجوستانین گورجو مونارش‌لاری مینلرله قیپچاق-کوماندان یارارلاناراق، اونلاردان قونشو موسلمان دؤولت‌لره قارشی هوجوم‌لاردا ایستیفاده ائتدیلر.
| گورجوستان قیپچاق‌لاری |
| دیلی |
|---|
| قیپچاقجا – گورجوجه |
| دینی |
| شامانیزم – گورجو پراووسلاو کیلیساسی |
| قوهوم خالق‌لار |
| آخیسقا تورکلری ؛ تورکیه تورکلری |
اورتا عصر گورجوستانیندان بحث ائدن کارتلیس تسخوْورِبا (کارتلی یاشاییشی ქართლის ცხოვრება) آدلی سالنامه‌ده بئله یازیلیب:
" پچنک‌لر آلانلارین یانیندا یاشاییردی. ایللر سونرا پچنک‌لر و جیکلر تورکلر طرفیندن یئرلریندن کؤچورولدوکدن سونرا پچنک‌لر غربه دوغرو گئتدی. جیکلر ایسه آبخازیا سرحددینه گئتدی. "
تاریخی دَییشدیر
ائرکن دؤور دَییشدیر
گورجولر ایله کومان-قیپچاق‌لار آراسینداکی ایلک تماس‌لار ۱۱. عصره، کومان و قیپچاق‌لارین روسیه‌نین جنوب چؤللرینده کؤچری بیر کونفدراسیون قوردوغو واختا تصادوف ائدیر. اونلارین گورجوستانلا موناسیبت‌لری عومومیتله دینج کاراکتر داشیییردی. اوسته‌لیک، او دؤورون گورجو سییاستچی‌لری کومان و قیپچاق‌لاری سلجوقلو فتحلرینه قارشی پوتانسیال موتفیق کیمی گؤروردولر. گورجو سالنامه‌لرینه گؤره گورجولر کؤچری‌لرین یاخشی دؤیوش باجاریقلارینا، جسارت‌لرینه و اللرینده اولان بؤیوک اینسان قایناق‌لارینا بلد ایدیلر.[۱]
گورجوستان-کومان/قیپچاق ایتیفاقی‌نین معماری، اون مینلرله کومان-قیپچاق دؤیوشچوسوندن ایستیفاده ائدن و اونلاری اؤز سلطنتی دؤورونده، ۱۱۱۸-جی ایلده گورجوستاندا یئرلشدیرن کرال ۴. داوید (۱۰۸۹-۱۱۲۵) ایدی. داویدین سلجوقلو ایشغالچی‌لارینا قارشی موباریزه‌سینده کی حربی ایصلاحات‌لاری‌نین اساس حیصه‌لریندن بیری اولان بو تدبیر یوکسک سویه‌لی گورجو نوماینده هئیتی‌نین، او جومله‌دن پادشاهین اؤزو و اونون باش مصلحتچیسی و تربیه‌چیسی گئورگی چقوندیدی‌نین قیپچاق قرارگاهینا گئتمه‌سی ایله باش توتموشدو. کؤچری‌لرله بو ایتیفاقی مؤحکم‌لتمک اوچون داوید کومان-قیپچاق شاهزاده‌سی، اتراک خانین (اتراکا، گورجو سالنامه‌سینده کی شاراغانین اوغلو) قیزی قوراندوخت ایله ائولندی و یئنی قوهوم‌لارینی گورجوستاندا مسکون‌لاشماغا دعوت ائتدی. کرال قیپچاق‌لارلا آلان‌لار آراسینداکی باریشیغا واسیطه‌چی‌لیک ائتدی و احتیمال اولونور کی، کؤچری طایفالارین گورجوستان سربستجه کئچمه‌سینی تأمین ائتمک اوچون ۱۱۰۹-جو ایلده اتراکی مغلوب ائدن کییئو روس بؤیوک کنیازی ولادیمیر مونوماخ ایله بعضی مصلحت‌لشمه‌لر آپاردی.
بو دیپلوماسی نتیجه‌سینده اتراکین نزدینده کی ۴۰.۰۰۰ کومان-قیپچاق عاییله‌سی گورجوستاندا مسکونلاشدی. راضی‌لاشمایا گؤره هر بیر کومان-قیپچاق عاییله‌سی گورجو اوردوسونا تام سیلاحلانمیش بیر عسگر وئرمه‌لی ایدی. اونلارا تورپاق و سیلاح وئریلدی و شاهین بیرباشا نظارتی آلتیندا نیظاملی بیر قووّه‌یه چئوریلدی. بئش مین نفر کرال قورویوجولاری‌نین ترکیبینده ایدی؛ قالان‌لاری ایسه ،اساساً، سلجوقلو تورکلرینه قارشی سرحد بؤلگه‌لره گؤندریلدی. یاری کؤچری بیر حیات طرزی کئچیردیلر، گورجوستانین مرکزی کارتلی اووالیغینی قیشلاق، قافقاز داغ‌اتگی بؤلگه‌لرینی ده یایلاق اولاراق ایستیفاده ائدیردیلر.
شرقی ایسلاویان سالنامه‌لری‌نین اورتا عصرلر مجموعه‌سی نقل ائدیر کی، ۱۱۲۵-جی ایلده ولادیمیر مونوماخین اؤلوموندن سونرا اتراک خانین قارداشی دون قیپچاق‌لاریندان اولان سیرچان خان اتراکا موغنی گؤندردی و ائوینه قاییتماسینی ایسته‌دی. روایته گؤره خان موغنی‌نین سسینی ائشیدنده و چؤل اوتلارینی اییله‌ینده چؤلده کی کؤچری حیاتی اوچون داریخدیغینی حیس ائتدی و نهایت گورجوستاندان آیریلدی.[۲]آنجاق بیر چوخ قیپچاق موزدلولاری گورجوستان داخیلینده دایمی مسکون‌لاشدیلار، پراووسلاو مسیحیتینی قبول ائتدیلر، حتّی یئرلی اهالی ایله آراسیندا اریدیلر.
سونراکی دؤور دَییشدیر
گورجولر طرفیندن " ناقیوچاقاری " (یعنی قیپچاقلاشمیش) آدی ایله تانینان مسیحی‌لشمیش (و آرتیق گورجولشدیریلمیش) قیپچاق ظابیط‌‌لری او دؤورده کی زادگان‌لارین عوصیان‌لاری‌نین یاتیریلماسیندا حل‌ائدیجی رول اوینامیشلار. گورجو تاجینا صداقتلی خیدمت‌لری سایه‌سینده اونلارین نوفوذو آرتدی و ۳. گئورگی‌نین (۱۱۵۶-۱۸۴۴) حاکیمیتی دؤورونده قیپچاق‌لار کؤهنه، منفعتچی آریستوکراسی‌نین تام عکسینه اولان یئنی بیر حربی آریستوکراسی یاراتدیلار. بو، آریستوکراسی موخالیفتده بؤیوک ناراضی‌لیغا سبب اولدو، بو دا گئورگی‌نین واریثی کرالیچا تامارانی (۱۱۸۴-۱۱۲۱۳) دئمک اولار کی، بوتون یوکسک وظیفه‌لرده کی کومان-قیپچاق‌لاری ایستعفایا گؤندرمگه مجبور ائتدی.
تامارین داوامچیسی ۴. گئورگی (۱۲۱۳-۱۲۲۳) بلکه ده اون مینلرله کؤچری تورک موزدلوسوندان ایستیفاده ائتمگه داوام ائتدی. اونلاری گورجولر "قیوچاقنی آخالنی" ، یعنی "یئنی قیپچاق‌لار" آدلاندیریردیلار. لاکین اونلارین بیر حیصه‌سی کرال اوردوسونا خیدمت ائتمکدن ایمتیناع ائتدی و موعاصیر آذربایجان اراضی‌سینده یئرلشن گنجه و آرانا کؤچ ائتدی. سونرادان گورجولر بو غارتچی دسته‌لری مغلوب ائده‌رک داغیتدیلار. کؤچری‌لرین بیر قیسمی گورجو سیرالاریندا خیدمت ائتمگه داوام ائتسه‌لر ده، بیر سیرا کومان-قیپچاق دسته‌لری ۱۲۲۵-جی ایلده گورجوستانا قارشی ائتدیگی اکسپدیسیوندا خوارزمشاه جلال‌الدین منگوبئردی قوشولدو و بو دا اونون غلبه‌سینی تأمین ائتدی. قیپچاق‌لار ۱۲۳۰-جو ایللرین سونلاریندا موغول‌لارین گورجوستانا یورویوشو زامانی هر ایکی طرفده ووروشسالار دا، سونرا اکثریتی موغول قوشون‌لاری‌نین طرفینه کئچدی.
بو گون دَییشدیر
موعاصیر تورک عالیم‌لری‌نین فیکرینجه، کومان-قیپچاق‌لارین گورجوستاندا اولماسی‌نین ایزلرینه تورکیه-گورجوستان سرحد اراضی‌لرینده، خوصوصاً ریزه ویلایتینده راست گلمک اولار. عالیم‌لر مؤوجود بعضی یئرلی عاییله آدلارینی بیر واختلار گورجوستانا خیدمت ائتمیش قیپچاق قبیله‌لری ایله علاقه لندیریرلر. [۳]۱۹۴۴-جو ایلده سووت دیکتاتورو ایوسیف ایستالین‌ین حاکیمیتی آلتیندا گورجوستاندان دپورت اولونان موسلمان آخیسقا تورکلری ده بعضاً اؤزلرینی گورجوستانین اورتا عصرلر کومان-قیپچاق‌لاری‌نین موعاصیر واریث‌لری حساب ائدیرلر.[۴]
شرقی قیپچاق‌لار دَییشدیر
شرقی قیپچاق‌لار طایفالاری بیر واختلار حاکیمیت‌لری آلتیندا اولدوقلاری کیمِک طایفالاری و یئنی‌سئی قیرغیزلاری ایله بیرلشه‌رک قیرغیز آدی آلتیندا آلتای، یئددی‌سو، تیان-شان داغلاریندا یاشاماغا باشلامیشدیر. غربی آلتای و یا شرقی قازاخیستان آدلانان یئرلرده یاشایان اینسان‌لار تاریخی ادبیاتدا شرقی قیپچاق‌لار آدلانیر. بؤیوک اکثریتی کیمِک‌لرله قارشیب قیرغیزلاشمیش قیپچاق‌لار اولدوغو دوشونولن شرقی قیپچاق‌لارین بیر حیصه‌سی جنوبی آلتای و یئددی‌سو بؤلگه‌لرینده قالان‌لار بوگونکو قازاخ خالقی‌نین[۵] یارانماسیندا بؤیوک رول اوینامیشدیر. ۱۸-جی عصرده روسلار و کالمیک‌لار قیرغیزلاشان قیپچاق‌لاری قیرغیز کیمی تانیدیقلاری اوچون قازاخ‌لاری دا قیرغیز آدلاندیرمیشلار.
غربی قیپچاق‌لار دَییشدیر
غربه گئدن قیپچاق‌لارین عصرلر بویو اورآسیانین بؤیوک چؤللرینی فتح ائدن و ۱۱. عصردن ۱۲. عصره قدر شرقدن غربه ایستیقامت‌لنه‌رک کومان‌لارلا بیرلیکده قارا دنیزین و قافقازین شیمالینداکی چؤللرده کؤچری حیات سورن قیپچاق‌لارین تورپاق‌لاری ۱۳-جو عصرین اولینده موغول یوروش‌لریندن سونرا موغول‌لارین الینه کئچمیشدیر[۶].
قافقاز قیپچاق‌لاری دَییشدیر
قافقاز قیپچاق‌لاری (و یا قافقاز تاتارلاری) کؤکو غربی قیپچاق‌لاردان گلن تورک خالق‌لاری‌نین قافقازداکی نوماینده‌لری‌دیر. بو گون نوقای‌لار، قاراچایلی‌لار، بالکارلار، قوموق‌لار و اوروم‌لار کیمی خالق‌لارا آیریلیر. بوندان اول ۱۰-جو عصرده، ۱۱-جی عصرین سونو - ۱۲-جی عصرین اول‌لرینده ۷۰ ایل فاصیله ایله ۲ بؤیوک قیپچاق کؤچو اولموشدور. بونلاری بیر-بیریله قاریشدیرماماق اوچون گورجو منبع‌لرینده کؤهنه قیپچاق‌لار (۱۱۱۸-جی ایلده ایلک گلن‌لر) و یئنی قیپچاق‌لار (۱۱۸۵-جی ایلده سون گلن‌لر) شکلینده قئید ائدیلمیشدیر. موغول‌لار ۱۲۲۰-۱۲۲۳ و ۱۲۳۵-۱۳۳۰-جو ایللرده قافقاز و گورجوستانا هوجوم ائتدیلر.
موزدلو دؤیوشچو کیمی چیخیش ائدن قیپچاق‌لارین جسارتی و دؤیوش روحو حاقیندا دئییلن‌لر روس، مجار، صرب و گورجو اوردولاریندا یاییلمیشدیر. همچنین قیپچاق منشالی حؤکمدارلار روس، مجار، بولقار، صرب، گورجو و یونان تاختلارینا چیخمیشلار.[۷]
بوُن‌تورک‌لر دَییشدیر
بوُن‌تورک‌لر قدیم گورجو سالنامه‌سینده موکتسِوای کارتلیسای (მოქცევაჲ ქართლისაჲ) اونونجو عصرین سونلاریندا کور چایی حؤوضه‌سینده سارکینه، کاسپی، اوُربنیسی و اوْدزراکه آدلی کندلرده یاشادیقلاری قئید ائدیلیر. فرانسه طبیعتشوناسی بروْسسِتین فیکرینجه بوُن‌تورک‌لر توران طایفاسی‌دیر. گورجو دیلچی ن.ی. ماررا گؤره بوُن‌تورک یئرلی تورک دئمکدیر. بعضی عالیم‌لر بوُن‌تورک‌لری هون تورکلری کیمی گؤستریرلر.
| قدیم گورجوجه | ترانسکریپسیون
(ایلک سؤز و سون جومله خاریج) |
تورکجه ترجومه‌سی |
| პირველ ოდეს ალექსანდრე მეფემან ნათესავნი იგი ლოთის შვილთანი წარიქცინა და შეჴადნა იგინი კედარსა მას ქუეყანასა, იხილნა ნათესავნი სასტიკნი ბუნ-თურქნი, მსხდომარენი მდინარესა ზედა მტკუარსა მიხუევით, ოთხ ქალაქად, და დაბნები მათი: სარკინე-ქალაქი, კასპი, ურბნისი და ოძრაჴე, და ციხენი მათნი: ციხჱ დიდი სარკინისაჲ, უფლის-ციხჱ კასპისა, ურბნისსა და ოძრაჴისაჲ. | odes aleksandre mepeman natesavni igi lotis šviltani c̣arikcina da šeqadna igini ḳedarsa mas kueq̇anasa, ixilna natesavni sasṭiḳnibun-turkni, msxdomareni mdinaresa zeda mṭḳuarsa mixuevit, otx kalakad, da dabnebi mati: sarḳine-kalaki, ḳasṗi, urbnisi da oʒraqe. (MK.S ۳۲۰,۲–۶۵) | " مقدونیه‌لی ایسگندر کرال لوْتوُن نوه‌لرینه غالیب گلدیکدن سونرا کور چایی بویونجا حرکت ائتدی و بورادا یاشایان بوُن‌تورک‌لرین قبیله‌لرینی گؤردو. بوراداکی کندلرین آدلاری سارقینئ-کالاکی، کاسپی، اوربنیسی و اوراقئ اولاراق قئید ائدیلمیشدیر. " [۸] |
قدیم قیپچاق‌لار دَییشدیر
.jpg)
قارا دنیز و قافقازین شیمالینداکی چؤللردن ائنن کومان-قیپچاق تورکلری ایله گورجولر آراسیندا ایلک قارشیلاشما ۱۱. عصرده باش وئردی و عومومیتله بو ایلک موناسیبت‌لر ساکیت ایدی. شیمالدان گلن بو یئنی تورک طایفالاری گورجو منبع‌لرینده چوخ واخت قیپچاق‌لار کیمی قئید ائدیلیر، لاکین نادیر حاللاردا کومان اولاراق دا قئید ائدیلدیگی معلومدور.[۹] کی‌یئف روس دؤولتی‌نین ترکیبینده اولان شرقی ایسلاویان‌لار طرفیندن دفعه‌لرله مغلوب ائدیلن قیپچاق‌لار ۱۰۹۵-۱۱۰۶-جی ایللری آراسیندا قیپچاق‌لارین بیر قیسمی آتراکین (اتراکا ათრაქა، آرتوق) باشچی‌لیغی ایله قبیله‌لرینی ترک ائده‌رک ۷۵۰ کم شرقه کؤچ ائتدیلر و آلانلارین یانیندا یئرلشدی‌لر.[۹] بئله‌لیکله، قیپچاق‌لار و اونلارین جنوب قونشولاری اولان گورجولر آراسیندا تماس قاچیلماز اولدو. ۱۱۰۶-جی ایلده باقراتیوْنی سولاله‌سیندن اولان گورجو کرالی ۴. داوید ایلک حیات یولداشیندان بوشاندی و قیپچاق لیدِری آتراکین قیزی گوُراندوخت (ანდუხტი) و یا گواراندوهت (გუარანდუხტი) ایله ائولندی.[۱۰][۱۱]داها سونرا واحید دؤولتین خاریجینده اولان تیفلیس موسلمان امیرلیگینی اؤز حاکیمیتی آلتینا سالماق و گورجوستانی اله کئچیرمیش سلجوقلولارا قارشی چیخماق اوچون قیپچاق دؤیوشچولرینی اؤلکه‌سینه دعوت ائتدی. دؤورون یازیچیسی ماتئوسونون یازدیغینا گؤره ۱۱۲۱-جی ایلده کی دیدقوری دؤیوشونده گورجو اوردوسونون ترکیبینده ۱۵۰۰۰ قیپچاق دؤیوشچوسونون اولموشدور. دؤرد عصر بویو موسلمان‌لار طرفیندن ایداره اولونان تیفلیس قیپچاق‌لار سایه‌سینده ۱۱۲۲-جی ایلده گورجوستان کرال‌لیغی طرفیندن اله کئچیریلدی. قیپچاق‌لارین گلیشی‌نین دقیق واختی هئچ بیر یئرده قئید ائدیلمه‌سه ده قبول ائدیلن تاریخ ۱۱۱۸-جی ایلدیر. موعاصیر گورجو تاریخچی‌لریندن بیری اولان آکادمیک ایوانئ جاواهیشویلی (ჯავახიშვილი ჯავახიშვილი ۱۸۷۶ - ۱۹۴۰)، قیپچاق‌لارین گورجوستانا گلیشی‌نین ۱۱۱۸-۱۱۲۰-جی ایللر آرالیغیندا داوام ائتدیگینی و قیپچاق‌لارین یای و قیش واختلاری گورجوستان اراضی‌لرینه گلدیگینی بیلدیریر. گورجو سالنامه‌سینده کارتلیس تسخوْورِبادا یازیلان معلوماتا گؤره ۴۰۰۰۰ قیپچاق و ۵۰۰۰ قول گورجوستانا کؤچموشدور. گورجوستانا ایلک دالغا اولاراق گلن بو قیپچاق‌لاری ۷۰ ایل سونرا گلن ایکینجی دالغا قیپچاق‌لاردان آییرماق اوچون ایلک گلن‌لره قدیم قیپچاق‌لار دئییلیر.[۱۲]
حئیواندارلیقلا مشغول اولان کؤچری قیپچاق‌لار حیات طرزلرینه اویغون اولدوغو اوچون سرحدیانی بؤلگه‌لره یئرلشمیشدیر.[۹] مسکونلاشمیش قیپچاق‌لار اساساً سلجوقلولارلا سرحد بؤلگه‌لرینه یئرلشدیریلدی.[۱۳]داویدین تاریخچی‌سی‌نین قئیدلرینه گؤره، دیگر اؤلکه‌لرین ائلچی‌لری تئز-تئز هدیه‌لر گتیرر، صولح و اؤلکه‌لرینی قیپچاق‌لار طرفیندن غارت ائدیلمه‌مه‌سینی طلب ائدردی‌لر. گورجو آراشدیرمالاری‌نین اکثریتینده یاییلمیش فیکیره اویغون اولاراق داویدین ایدیعاسینا گؤره قیپچاق‌لارین گورجوستان اراضی‌سینده یئرلشمه‌سی یاخشی بیر شئی ایدی، چونکی اونلار اؤلکه‌نین سیاسی و حربی حیاتیندا موهوم رول اویناییردیلار.[۱۴]داویدین تاریخچیسی بیر دفعه ۱۵۰۰۰ دؤیوشچودن بحث ائدیر.
یئنی قیپچاق‌لار دَییشدیر
روس سالنامه‌لرینده وئریلن معلوماتا گؤره ۱۱۷۴-جو ایلده قیپچاق‌لار کوْچاک و قیپچاق آتراکین اوغلو کوْنچاکین رهبرلیگی آلتیندا پرئیئسلاوا هوجوم ائتمیش و ۱۱۷۷-جی ایلده روسلاردان آسیلی اولان بِرِندئی‌لرین ۶ شهرینی آلمیش، روْستوْوتسئو یاخینلیغینداکی شرقی ایسلاویان (روس) آلای‌لارینی مغلوب ائتمیش و چوخ سایدا اسیر گؤتورموشدولر. روسجا بیر کیتابدا کوْنچاکین یانیندا اودلو سیلاحدان آتش آچان بیر عسگر و اوتوماتیک اوخ آتان مکانیزمین اولدوغونو و بونلارین ۵۰ عسگری عوض ائتدیگی قئید ائدیلیر.[۱۵]ایقوْر داستانی شرقی ایسلاویان‌لاریندان اولان نوْوقوْروْد-سِوِرسک کنیازی ایقور سویاتوْسلاویچین ۱۱۸۵-جی ایلده کومان-قیپچاق بیرلیک‌لرینه قارشی اوغورسوز یوروشوندن بحث ائدیر. ۱۱۸۶-جی ایلدن اعتیباراً روسلار قیپچاق‌لاری قووماغا باشلادیلار و بو سببدن قیپچاق‌لار قافقازا و گورجوستانا کؤچ ائتمیشدیلر. قافقازدا قیپچاق‌لار و گورجوستان آراسیندا بیرباشا تورپاق علاقه‌سی یوخ ایدی و آرالاریندا آلان‌لار (بیر قیسمی ایندیکی اوسِتین‌لرین اجدادلارینی تشکیل ائدن اساس خالق‌لاردان بیری.دیگر بیر قیسمی تورک‌سویلو اولموشلار و اساساً ایندیکی بالکارلارین سوی‌کؤکونده ایشتیراک ائتمیشدیر) وار ایدی.[۷] بو گون گورجوستان (جنوبی اوستیا) و روسییا (شیمالی اوستیا-آلانیا) آراسینداکی کازبِک داغی‌نین شرقینده یئرلشن دریال کئچیدی آلانلارین نظارتینده ایدی و قیپچاق‌لار بو کئچیددن ایستیفاده ائده‌رک گورجوستانا کؤچ ائتدی. ۳. گئورگی دؤورونون قئیدلرینده قیپچاق‌لار زامان-زامان موحاریبه‌لره چاغریلان بیر قبیله کیمی خاطیرلانیر. گورجو سالنامه‌لری یئنی و کؤهنه قیپچاق‌لاری آییرد ائدیر. گئورگی‌نین قیزی و اونون واریثی تامار دؤورونده (۱۱۸۴-۱۲۰۷) کارتلیس تسخوورِبادا "یئنی" قیپچاق‌لاردان معلومات وئریلیر. "یئنی قیپچاق‌لار" آدی ایله یقین کی، مسیحیتی قبول ائدن قیپچاق‌لاری آدلاندیریلمیشدیر، چونکی ف.سیخاروْلیدزئ‌نین فیکرینجه، سونرادان مسیحیتی قبول ائدن گورجولر ده "یئنی گورجولر" آدلاندیریلیردی.[۹]مسیحی‌لشمیش و گورجولشمیش اولان قیپچاق مولکی شخصلری "قیپچاقلیغینی ایتیرمیش" گورجولر حساب اولونوردو و آزناووُر آدلانان گورجو زادگان‌لاری‌نین قانلی ایغتیشاش‌لاریندا اساس رول اویناییردیلار. بونلارین ایچری‌سیندن چیخان و گورجولشن قیپچاق‌لار آراسیندا گورجو-قیپچاق اوردوسونون باش کوماندانی و داخیلی ایشلر وزیری کوُباسار و قوتلو آسلان فرقله‌نیرلر. گورجو اوردوسونداکی موزدلو قیپچاق عسگرلری‌نین پوللارینی اؤده‌مک اوچون اولان و ساکیپچاکوْ آدلانان وئرگی‌نین ۳.گئورگی دؤورونده ییغیلماغا باشلادیغی تخمین ائدیلیر.[۹]بو خراجی توپلایان مأمور معناسینی وئرن "موْساقیپجاهکئ" ترمینی ۴. داوید طرفیندن ۱۲۹۷-جی ایلده یاییملانان سندده راست گلینیر. یئنی قیپچاق‌لاردان بعضی‌لری کرال اوردوسونا قوشولماقدان ایمتیناع ائده‌رک گنجه و آران کیمی آذربایجان بؤلگه‌لرینه کؤچموشلر. ۱۲۳۰-جو ایلدن باشلایاراق موغول‌لارین گورجولره اوزرینه اولان یوروش‌لری زامانی قیپچاق‌لار پارچالاندی و بعضی‌لری موغول اوردوسونا قوشولدو.[۱۶]
میراثی دَییشدیر
بعضی تاریخچی‌لر ایدیعا ائدیرلر کی، قیپچاق‌لار گورجو دیلینی آسانلیقلا اؤیرنمیشلر و داویدین سالنامه‌سینده کی "قیپچاق‌لارین اکثریتی گوندن-گونه مسیحی اولور " کیمی ایفاده لر قیپچاق‌لار تئز آسیمیلاسیون اولوندوغونو گؤستریر.[۹]
گورجو یازیلی اثرلرینده و موختلیف تحریر دفترلرینده راست گلینن خوصوصی آدلار مارینئ ژاناسهیایا گؤره گورجوجه یه اوغوز دیل قروپونا داخیل اولان آنادولو تورکجه‌سی، آذربایجان تورکجه‌سی و قافقاز تورک دیللریندن کئچمیشدیر. گورجولرین خزرلر، پچنک‌لر، قیپچاق‌لار و موغول‌لارلا تماسدا اولدوقلاری تاریخدن معلومدور. قافقازدا مسکونلاشان تورک طایفالارینا عایید خوصوصی آدلار سوان دیلینده و گورجوستانین داغلیق بؤلگه‌لرینده کی لهجه‌لرینده ده نظره چارپیر. یازیلی منبع‌لرین اولماماسی سببیندن قاراچای-بالکارلارا و قوموق‌لارا عایید اولان بو خوصوصی آدلارین گورجوستانین داغلیق بؤلگه‌لرینده لهجه‌لره هانسی عصرده نوفوذ ائتدیگینی موعین‌لشدیرمک مومکون دئییل.
گورجوستاندا مسکونلاشان بو قیپچاق‌لارین آخیسقا تورکلری‌نین اجدادلاریندان بیری اولدوغو دا ایدیعا ائدیلیر.[۱۷][۱۸]عومومیتله، قیپچاق‌لار آخیسقا، باتومی و شرقی قارا دنیز بؤلگه‌سی‌نین تورکلشمه‌سینده رول اوینامیشدیلار.[۱۹]
آکدس نیمت کوراتین سؤزلرینه گؤره، گورجوستانا گئدن کومان‌لارین چوخو گئری قاییتمادی، اورادا قالدی و موختلیف دوزنلیک‌لره یئرلشدیریلدی. شرقی آنادولو و چیلدیر گؤلو اطرافینداکی قیپچاق‌لار اونلارین واریث‌لری‌دیر.[۲۰]بئله‌لیکله، بو قیپچاق‌لار بوگونکو آخیسقا تورکلری‌نین و آرتوین، آرداهان، اولتو، تورتوم و نارمان خالق‌لاری‌نین اتنیک قورولوشوندا پایی صاحیبی اولموشدور.[۲۱]
اوغوز و قیپچاق تورکلری‌نین قایناییب-قاریشدیغی اراضی‌لر تورکیه‌نین شیمال-شرقینده یئرلشن آرتوین ایلی‌نین آردانوچ، آرتوین مرکز، یوسوف‌ائلی، شاوشات ماحال‌لاری، آرداهان پوسوف بؤلگه‌سی و ارزورومون چوروه چایی حؤوضه‌سینده مکونلاشان‌لار ایله اوخشار جهت‌لری وار.[۲۲]
اتک‌یازی‌لار دَییشدیر
- ^ ge iconThe Georgian Chronicles about the Cuman - Kipchak resettlement in Georgia at the TITUS Project
- ^ (rus.) The Polovtsi Arxivləşdirilib 2010-01-20 at the Wayback Machine in История Дона и Северного Кавказа с древнейших времен до 1917 года.
- ^ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism Arxivləşdirilib 2007-09-29 at theWayback Machine.
- ^ Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999 # 1(2), p. 162-165.
- ^ "Rusiya imperiyasında yaşayan xalqların əlifba sırası ilə siyahısı" (rus. ). www.demoscope.ru.
- ^ Lars Johanson. Qıpçaq türklərinin aspekti və hərəkətliliyi haqqında tipoloji qeydlər. səh. 171.
- ^ 16. "The Kipchak Turks". The Slavonic Review(ing. ): 68–85.
- ^ მოქცევაჲ ქ ართლისაჲ, შატბერდისეული ვერსია Arxivləşdirilib 2012-02-24 at theWayback Machine, [თავი ა~] (Qədim gürcücə)
- ^ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ "Gürcüstan qıpçaqları Archived 2020-03-06 at the Wayback Machine." (türk. ). /www.gdd.org.tr.
- ^ Ergin Ayan. "Səlcuq-qıpçaq münasibətləri" (PDF)(türk. ). www.fed.sakarya.edu.tr. 6 mart 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ^ "Şota Mesxi, bir möcüzə" (PDF) (gürc. ). orthodoxy.ge. 6 mart 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ^ (PDF) (türk. ). www.ahiska.org.trhttp://www.ahiska.org.tr/wp_pdf/sayi10/parcali/14_sirali-1.pdf. 6 mart 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ^ Ergin Ayan. "Səlcuq-qıpçaq münasibətləri" (PDF)(türk. ). www.fed.sakarya.edu.tr. 6 mart 2020 tarixindəarxivləşdirilib (PDF).
- ^ "Kartlis tsxovreba" (gürc. ). titus.uni-frankfurt.de. 6 mart 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ^ Ergin Ayan. "Səlcuq-qıpçaq münasibətləri" (PDF)(türk. ). www.fed.sakarya.edu.tr. 6 mart 2020 tarixindəarxivləşdirilib (PDF).
- ^ Ergin Ayan. "Səlcuq-qıpçaq münasibətləri" (PDF)(türk. ). www.fed.sakarya.edu.tr. 6 mart 2020 tarixindəarxivləşdirilib (PDF).
- ^ Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999, səh. 162-165
- ^ Tombuloğlu, Tuba (2003). Kafkasya'nın etnik ve kültürel yapısı'nın oluşumunda Türklerin rolü Archived 2014-09-23 at the Wayback Machine.Arxivləşdirilib 2014-09-23 at the Wayback Machine. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü (Genel Türk Tarihi) Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans tezi, danışman: Saadettin Gömeç, Ankara.
- ^ Gül, Muhittin (2009). Türk-Gürcü ilişkileri ve Türkiye Gürcüleri Arxivləşdirilib 2018-05-16 at theWayback Machine. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2009-I).
- ^ Kurat, Akdes Nimet (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972, səh. 84.
- ^ Özel, Haşim (2007). “Ahıska Türkleri Yakın Tarihi”, 'Eğitişim Dergisi, E-Eğitim Bilim ve Sanat Dergisi, noyabr 2007, sayı: 17, səh. 3-4.
- ^ "Ana vətənlərindən 8 ölkəyə dağılmış xalq" (PDF)(türk. ). www.turkishstudies.net. 21 fevral 2020 tarixindəarxivləşdirilib (PDF).