آوار خاقانلیغی
آوار خاقانلیغی (و یا آوار ایمپیراتورلوغو) - بۇ گونکی ماجاریستان، ایسلوواکی، رومانی و صربیستان توْرپاقلاریندا ۵۶۲-۸۲۳-جو ایللر آراسیندا حؤکم سورن تورک دؤولتی. دؤولت آوار خاقانی اوْلان بایان طرفیندن قۇرولموش‌دور. ۵۶۲-جی ایلده آوارلارین باشینا کئچن ۱-جی بایان اوْلدوقجا قابیلیت‌لی بیر ایداره‌چی و دؤیوش‌چو اوْلموش‌دور. اوْنون رهبرلییی ایله آوارلار، بیزانس ایمپیراتورلوغو، لومباردلار و بیر چوْخ ایسلاو و تورک قبیله‌لرله موتتفیق اوْلموش‌دور. آوارلار بیزانس ایمپیراتورلوغو، فرانسه و ایسلاو توپراقلارینا هۆجوملار تشکیل ائتمیش لر. بۇ دؤورده آوارلار غرب‌ده تورینقن و ایتالیا قاپیلارینا قدر ایر‌لیلمیش‌‌دیلر. گونئیدا ایسه پاننونی، داجیس، ایلیری و دالماچیدا حاکمیّت قورا‌راق کونستانتینوپولا یاخینلاشمیشلار. کارپات حؤوزه‌سینین هامی‌سینا حاکم اوْلان آوارلار، ۵۸۲-جی ایلده سیرمیومو (سرمسکا میتراوفیجا)، ۵۸۴-جو ایلده سینگیدونومو (بلقراد) و ۵۸۶-جی ایلده سالونیکاینی فتح ائتمیش لر. ایسلاو قبیله‌لری آردیجیل هۆجوم ائدن و اوْنلاری مغلوب ائدن آوارلارا قارشی بیرلشه‌رک ۶۲۳-جو ایلده قیام قالدیرمیشلار. آوارلاری و فرانکلاری هدف آلان ایسلاو هۆجوملاری باشاری‌لی اوْلموش و صربیستانداکی توپراقلار گئری آلینمیش‌دیر.
Avar Khaganate | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 567–after 822[۱] | |||||||||||||
 Avar Khaganate around 582–612 AD. | |||||||||||||
| عۆموُمی دیللر | Proto-Slavic (lingua franca)[۲] موغول دیللری, تورک دیللری or تونقوس-مانجور دیللری (partially)[۳][۴][۵] | ||||||||||||
| دؤولت | Khanate | ||||||||||||
| خاقان | |||||||||||||
| تاریخی دؤنم | |||||||||||||
• یارادیلدی | 567 | ||||||||||||
• ییخیلدی | after 822[۱] | ||||||||||||
| |||||||||||||
| بوگون بیر حیصه‌سی |  اوتریش بولغاریستان کروواسی چک جومهوریتی مجاریستان لهیستان رومانی صربیستان اسلوواکی ایسلوونی اوکراین | ||||||||||||
آوارلار، ۶۲۶-جی ایلده اۇزون سورن ساسانیلر-بیزانس ایمپیراتورلوغو دؤیوشلرینه ساسانیلر طرفینده موداخی‌له ائتمیش لر و ایسلاو قبیله‌لری ایله بیرلیکده کونستانتینوپولا هۆجوم ائتمیش لر و شهرین محاصره‌سینه قوشولموش‌دولار. ساسا‌نی اوْردوسو ایسه عئینی واخت‌دا شهرین آسیادا قالان بؤلگه‌سینه هۆجوم ائتمیشدیر. آوارلار دنیز قوه‌لری اوْلما‌دان هۆجوما کئچمیش و ساسا‌نی اوْردولاری ایلا بیرلشه بیلمه‌یه‌رک تک باشلارینا هۆجوما باشلامیش‌دیلار. بۇ سبب‌له چوْخ یاخشی مۆدافیه اوْلونان شهری آلا بیلمه‌یه‌رک گئری دؤنمک مجبوریتینده قالمیش‌دیلار. بیزانس‌لیلار، ایسلاو دونانما‌سینی یونان اوْدوندانن ایستیفا‌ده ائده‌رک یاندیرمیش و بیرلیکلرین بیرلشمه‌سینه مانع اوْلموش‌دور. ایسلاو اوْردولاری دا تک باشلارینا هۆجوما کچدیکلری اۆچون باشاری‌سیزلییه اۇغرامیشلار. آوار حؤکمداری، باشاری‌سیز موهاصیره‌نین سببینی ایسلاو قبیله‌لرینده گؤردولر. کونستانتینوپولون محاصره‌سی آوار خاقانلیغینین ان بؤیوک باشاری‌سیزلیکلریندن بیری اوْلموش‌دور. آوارلارین کونستانتینوپولو اؤنلرینده باشاری‌سیز اوْلما‌سینین آردینجا خاقانلیغا داخیل اوْلان بولقارلار آیریلمیش‌دیر. ۶۳۲-جی ایلده کوتروگی، اۇتیگو و اوْنوگور قبیله‌لرینی بیرلشدیرن کوبرات خاقان، تاپار خاقان‌لیغینی قۇرموشدور. بولقارلار، شیمال قارا‌ده‌نیز ساهیللری‌له آشاغی تونا بویلاریندا حاکم اوْلدولار. ۶۴۰-جی ایلده ایسه هیرواتلار، آوارلاردان آیریلمیش‌دیر. بۇ دؤورده مۆنتظم اوْلا‌راق داوام ائدن قبیله‌لر آرا‌سی دؤیوشلر، بۆتون طرفلرین گۆج ایتیرمه‌سینه گتیریب چیخارمیش هم آوارلار هم ده ایسلاو قبیله‌لری چوخ ضعیفلمیشدیر. آوارلار، بولقارلار، فرانکلار و ایسلاولار ایله اوْلان موباریزه‌لری نتیجه‌سی اوْلا‌راق ماجار دوزنلیی و دالماچیا ساحللرینی ده ایتیرمیش‌دیر. ۶۷۰-جی ایلده بیزانس ایمپیراتورلوغو ایله دؤیوشلرین باشا چاتما‌سیندان سوْنرا، ایکی ایمپیراتورلوق آرا‌سینا بولقارلار یرلشمیش‌دیر. کوبراتانین اوْغولو آلت ایسک، آوار خاقانلیغینین تاختینی اله کچرمک اۆچون دؤیوشموش، باشاری‌سیزلییه اۇغرادیق‌دان سوْنرا بیر-نئچه بولقار قبیله‌لری ایله آوارلاردان آیریلمیش‌دیر. آوارلارین تاریخی حاقیندا ۷-جی عصر سوْنو ایله ۸-جی عصر سوْنو آراسینداکی دؤوره دایر معلومات یوْخدور. بۇ دؤوره عایید تک معلومات قایناغی آرخولوگی علمی‌دیر. بۇ دؤورده آوارلاردا کؤچری حیات‌دان مسکون حیاتا کچیش مۆشاهیده ائدیلمک‌ده‌دیر. آوارلار، آرتیق اکینچی‌لیک و حئیواندارلیقلا ماراقلانماغا باشلامیشلار.
گؤرونتولر
دَییشدیر.jpg)
قایناقلار
دَییشدیر- ^ Carl Waldman & Catherine Mason, 2006, Encyclopedia of European Peoples, Volume 2, New York: Infobase Publishing, p. 769.
- ^ Curta, Florin (2004). "The Slavic lingua franca (Linguistic Notes of an Archeologist Turned Historian)" (PDF). East Central Europe/L'Europe du Centre-Est. 31 (1): 132.
- ^ Helimski, E (2004). "Die Sprache(n) der Awaren: Die mandschu-tungusische Alternative". Proceedings of the First International Conference on Manchu-Tungus Studies, Vol. II: 59–72.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-11-28. یوْخلانیلیب2018-02-23.
- ^ https://www.academia.edu/14286788/Tungusic_Historical_Linguistics_and_the_Buyla_a.k.a._Nagyszentmikl%C3%B3s_Inscription
- ^ Some sources claim that Khagan Theodorus and his predecessor Zodan were one and the same; that is, Zodan assumed the name Thedours after converting to Christianity.
- ^ The name of Khagan Isaac appears to have been corrupted into Latin as Canizauci princeps Avarum ("Khagan Isaac, Prince of the Avars").