بالا زر خانیم
بالازر خانیم : مۆعاصیر آذربایجان تاریخینین اؤرت ـ باسدیر اوْلموش قهرمانلاریندان بیری «بالا زر خانیم» دیر. ۱۲۹۷ جی شمسی ایلده آدی دیللر ازبری اوْلان «بالا زر خانیم» قدیم خوی شهریندن اوْلموش و ائله بۇ شهرده تایی ـ بنزری اولمایان حماسه‌لر یارادمیش.
باش وئرن حادیثه لر
دَییشدیر۱۲۹۶ – ۱۲۹۷ جی ایللر آراسی جیلولار و سوْنرا کوردلر اورمونو، سالماسی قانا بیلشدیریب یوز مین لرجه آذربایجانلی مسلمانی اؤلدوروب دیدرگین سالدیقدان سوْنرا قولاغی کسیک پطروس چاغریسی ایله ائرمنی آندرانیک داشناکسیون اردوسو ایله خوی قالاسینی فتح ائدیب غربی آذربایجان توْرپاقلاریندا مسیحی حؤکومتین بوتونلشمه سینی دوشونوردولر؛ و بونا قارشی خوی قالاسینی قورویوب مودافیعه ائدن قهرمانلار آراسیندا ایکی اؤنملی آد دورور. ابرهیم آغا مجتهد و بالا زر خانیم.
خوی شهرینین عالی مقام مجتهدی، اورمو، سالماس شهرلرینین عالیملرینه تای الینه آغ بایراق آلمادان، آیاق یالین کندیل ایپی بوینونا سالیب قدیم توپو حاصار ساری آپاریر و دیگر طرفدن ساواشین ان زور چاغلاریندا ائرمنی لر شهری توپ گولله سینه باغلاییب قالانین بیر حیصه سینی تخریب ائتدیکده فدائی لردن بیر نئچه سی اؤز دوندریب قاچیر. او آندا «بالا زر خانیم» آدلی قورخماز بیریسی میدانا گلیب بؤیوک بیر حماسه یارادیر.
۸۴ یاشلی خوی ساکینی جعفر عمی بویاخچی آتاسی محمدین دیلیجه دئییر:
بالا زر خانیم الده تاپانچا لچکینی آچیب آلنینا باغلایاراق اوجادان باغرییر: سیز قاچین، قویون بالا زر ساواشسین. بالا زر خانیم او سنگردن بۇ سنگره قالخاراق ائرمنی لره ساری گولله آچیب یئنه ده اوجا سسی ایله دئییر: سیز قاچین بالا زر ساواشسین!
بو سؤزلر قانی داماردا جوشا گتیرن سؤزلر ایمیش، فدائی لر هایقیراراق بیرداها سنگرلره ساری دؤنوب ساواش آپاریرلار و نهایت عثمانلی قوْشونو گلینجه خوی قالاسینی قورتاریب الده ساخلاییرلار.
بالا زر خانیم آدلی قهرمانین حاقّیندا خوی تاریخینین یازاری محمد امین ریاحی ده بیر بالاجا ایضاح وئرمیش:
«حرکت تاریخی زری خانم در بازگرداندن مدافعان شهر نیز از صحنه‌های بسیار تأثیرگذار آن روز پر حماسه است. چرا که او با فعل خود «شهر خوی را از سقوط حتمی نجات داد و صحنه ای ماندگار را آفرید»
او گوندن بری خویلو بالا زر خانیم، سینه دن سینه یه آشیقلارین سازینا آنالارین لایلاسینا دوشوب ابدی اولاراق یاشاییر. سانکی بونا باخمایاراق پهلوی لر ایش اوسته گلدیکدن بری آذربایجانلیلارا قارشی آسیملاسیون سیاستینی آپاردیقدا جیلولوق سؤی قیریمینی دا ترسینه گؤسترمگه چالیشیرلار و بۇ آرادا اونودولماز قهرمان بالا زر خانیم دا اونلارین مقصدلی سیاستلرینه معروض قالیب و قالیر!
بو چیرکین سیاستین داومیندا ۵۰ جی ایللر فرشید آدلی فارس بوغازلی خواننده بالا زر خانیم آدلی حماسه یه ال آپاراراق اونون باشقا بیر واریانتینی نظمه چکیب بالا زر خانیمی ساده جه بیر رقاصه جلدینده وصف ائدیب اوخویور. سانکی بۇ ماهنی هله ده وار قدیم خوی خالقینین دیللر ازبری دیر و هله ده وار غرور وئریجی سؤزلری ایله بۇ سایاق دئییرلر:
بالا زر خانیم ماهنی سی
دَییشدیرالده تاپانجا بالا زر خانیم
غیرتین قوربان بالا زر خانیم
شلته نی آت قاچ بالا زر خانیم
گله رم دالینجا بالا زر خانیم
اؤلرم یولوندا بالا زر خانیم
الده تاپانجا بالا زر خانیم
گله رم دالینجا بالا زر خانیم
قایناق
دَییشدیر- قتل عام مسلمانان در دو سوی ارس، صمد سرداری‌نیا، چاپ 5 : تبریز: انتشارات اختر، 1398.