بیانی
بیانی (تاخما آدی؛ اصل آدی محمد یوسف‌بک باباجان‌بک اوغلو) (دوغوم:1858- خیوه - اؤلوم 1923 خوارزم) - اؤزبک شاعیر، تاریخچی، موسیقی‌شوناس، خطاط و ترجومه‌چیسی.
| بیانی | |
|---|---|
| اصل آدی | محمد‌یوسف‌بک باباجان‌بک اوغلو |
| دوْغوم تاریخی | 1858 خیوه |
| اؤلوم تاریخی | 1923 خوارزم |
| میلیت | اؤزبک |
| لقبی | بیانی |
| پئشه | شاعیر، ترجومه‌چی، تاریخچی |
| تاثیر قویموش | {{{تاثیر قویموش}}} |
یارادیجی‌لیغی
دَییشدیربیانی، خیوه‌ده‌کی شیرغازی‌خان مدرسه‌سینده تحصیل آلیب. ثولث، کوفی. ریحانی، شیکسته خط‌لرینی یاخشی بیلیب، تنبور و قیجک چالماغی باجاریردی. بیانی‌نین بیر دیوانی، خارزم تاریخینه عایید ایکی اثری و ترجومه‌لری قورونوب ساخلانیلمیشدیر. او، اؤزبک کلاسیک شعری‌نین دئمک اولار بوتون ژانرلاریندا یازیب یاراتمیشدیر.
نوایی، مونس و آگاهی عنعنه‌لرینی داوام ائتدیرمیشدیر. عوض اوتار ایله امکداش‌لیق ائتمیشدیر. "دیوان بیانی" آدی آلتیندا شعیرلر توپلوسونو ییغمیشدی. شعیرلرینده دونیوی سئوگینی ترنوم ائدیر، طبیعتین گؤزل‌لیکلرینی ساده و سلیس شکیلده ایفاده ائدیر، مظلوم‌لارا و علم آدام‌لاری نین آجی طالعیینه آجیییردی.
"شجره‌یی خوارزمشاهی" آدلی تاریخی اثری ایله مونس و آگاهی‌نین باشلاتدیغی ایشی دوام ائتدیردی. بو اثر، یافثدن قوْنغیرات طایفاسینا، ابوالغازی باهادیرخاندان اسفندیارخانا قدر خانلیق تاریخی احاطه ائدیر..
"خوارزم تاریخی" اثری "شجره‌یی خوارزمشاهی"ده‌کی حادیثه‌لری تاماملاییر. اثرین اؤنجه‌کی بؤلوم‌لری آنلام باخیمیندان " شجره‌یی خوارزمشاهی "یه بنزه‌ییر آنجاق یازی اوسلوبو ایله فرقلی‌دیر. اثرده اساساً اسفندیارخانین حاکیمیتی دؤنمی و سونراکی دؤنم‌لر تصویر اولونور. 16 بؤلومدن عیبارت اولان بو اثرین یالنیز 8 بؤلومو گونوموزه چاتا بیلمیشدیر.
بیانی‌نین هر ایکی تاریخی اثرینده ایجتیماعی-ایقتیصادی حیاتلا باغلی چوخ دَیرلی ماتئریال‌لار وار. اؤزل‌لیکله، خیوه خانلیغی‌نین بوخارا و قوقان خانلیق‌لاری و دیگر قونشو اؤلکه‌لرله اولان تیجاری و دیپلوماتیک ایلیشکی‌لری، خوارزمده یاشایان ایشچی‌لر، عالیم لر و شاعیرلردن آلینان چئشیدلی وئرگی‌لر، شهر حیاتی و اکینچی‌لیک فعالیتی تصویر ائدیلمیشدیر.
بیانی، عربجه‌دن درویش احمد (صحایف الاخبار،1901)، فارسجادان بینایی (شیبانی‌نامه،1915)، طبری(تاریخ طبری) اثرلرینی اؤزبک تورکجه‌سینه چئویرمیشدی. " مجموعه شعرای فارسی" (1900) اثرینی خطاط‌لیق ائتمیشدیر.
" شجره‌یی خوارزمشاهی" (نؤمره: 9596)، " خوارزم تاریخی " (نؤمره: 7421)، " دیوان بیانی" (نؤمره‌لر: 1120، 7106، 6666) اثرلری‌نین الیازمالاری اؤزبکیستان علم‌لر آکادمی‌سی‌نین شرق‌شوناس‌لیق اینستیتوتوندا ساخلانیلیر.
قایناق
دَییشدیر- Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi - Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil