خزر دنیزی
خزر دنیزی - بؤیوک‌لوگونه و بعضی فیزیکی–جوغرافی علامتلرینه گؤره دونیانین ان بؤیوک گؤلودور. خزر دنیزی اوروپا و آسیانین کسیمینده یئرلشیر. اونو دونیانین باشقا ایری سو حوضه‌لری ایله بیلاواسیطه علاقه‌سی اولمادیغینا گؤره گؤل ده آدلاندیریرلار. بۇ باخیمدان خزر دونیادا ان بؤیوک گؤل‌دور.
| Caspian Sea | |
|---|---|
| آذربایجان جومهوریتی: Xəzər dənizi ایران: دریای خزر قازاخیستان: Каспий теңізі روسیه: Каспийское море تورکمنیستان: Hazar deňzi | |
 The Caspian Sea as taken by the MODIS on the orbiting Terra satellite, ژوئن ۲۰۰۳ | |
| موختصات | 41°40′N 50°40′E / 41.667°N 50.667°Eموختصات: 41°40′N 50°40′E / 41.667°N 50.667°E |
| نؤوع | Endorheic, Saline, Permanent, Natural |
| اساس آخینلار | ولقا چایی، اورال چایی، کر (قفقاز) چایی، ترک چایی |
| سو صرفی | Evaporation, Garabogazköl |
| Catchment area | ۳٬۶۲۶٬۰۰۰ km2 (۱٬۴۰۰٬۰۰۰ sq mi)[۱] |
| اؤلکه‌لر | آذربایجان جومهوریتی، ایران، قازاخیستان، روسیه، تورکمنیستان |
| ماکسیموم. اوزونلوق | ۱٬۰۳۰ km (۶۴۰ mi) |
| ماکسیموم. گئنیشلیک | ۴۳۵ km (۲۷۰ mi) |
| مساحت | ۳۷۱٬۰۰۰ km2 (۱۴۳٬۲۰۰ sq mi) |
| اورتا دَرینلیک | ۲۱۱ m (۶۹۰ ft) |
| ماکسیموم. دَرینلیک | ۱٬۰۲۵ m (۳٬۳۶۰ ft) |
| Water volume | ۷۸٬۲۰۰ km3 (۱۸٬۸۰۰ cu mi) |
| سو دؤورانی | 250 years |
| Shore length1 | ۷٬۰۰۰ km (۴٬۳۰۰ mi) |
| سطح اوجالیغی | −۲۸ m (−۹۲ ft) |
| آدالار | 26+ |
| یاشاییش منطقه‌سی | باکی (Azerbaijan), بندرانزلی (Iran), Aktau (Kazakhstan), مخاچ‌قلعه (Russia), Türkmenbaşy (Turkmenistan) (see article) |
| قایناق | [۱] |
| 1 Shore length is not a well-defined measure. | |
خزر دنیز ایران دا گلستان ، مازندران ، گیلان و اردبیل اوستان لاریندا یئرلشیب.[۲]
اردبیل اوستانی آستارا طریقینن خزر دنیزه وصل اولوب دیر.
خررین ساحه‌سی ۳۸۰ مین مربع کیلومتردیر. ساحیل خطینین عومومی اوزونلوغو (پئری متری) ۶۳۸۰ کیلومتردیر. ان اوزون ساحه‌سینین اوزونلوغو ۱۲۰۵ کیلومتر، انی ۵۵۴ کیلومتر، ان درین یئری ۱۰۲۵ متردیر. خزرین سویّه‌سی اوقیانوس سطحیندن ۲۸ متر آشاغیدادیر.
خزر دنیزینین آدی حاقّیندا تاریخی معلومات
دَییشدیرخزر دنیزی حاقیندا ان قدیم معلوماتلارا آسوریا گیل قابلارینین اوزرینده‌کی یازی‌لاردا راست گلینیر و او گونئی دنیزی آدلانیر. یونان تاریخ و جوغرافیاچیسی هکاتی میلتسکینین (میلاددان قاباق ۶-جی عصر) اثرلرینده بۇ دنیز کاسپی و هیرکان کیمی آدلانیر. بیرینجی اتنونیم او زامان دنیزین گونئی-باتی ساحیل‌لرینده، موعاصیر آذربایجانین اراضی‌سینده یاشامیش کاسپی خالقینین آدی ایله علاقه‌داردیر. ایکینجی آد دنیزین گونئی-شرق کونجونده یئرله‌شمیش هیرکان اؤلکه‌سیندن (فارسجا «جاناوارلار اؤلکه‌سی» دئمک‌دیر) یارانمیشدیر. هر ایکی آد هرودوت طرفیندن ده ایستیفاده اولونور (میلاددان قاباق ۵-جی عصر). داها سونراکی قدیم مؤلفلر بۇ آدلارلا یاناشی، جوشقون و هیرکان دنیزی آدلارینی ایشلدیرلر. قدیم روس الیازمالار عابیده‌لرینده خزر دنیزی گؤی (مونقول-تورک‌لردن گؤتورولموش‌دور)، خوارزم (آمودریا چایی‌نین آشاغی وادی‌سینده یئرلَشن و اراضی‌سی خزر دنیزینده قدر اوزانان خوارزم دولتی ایله باغلی)، خوالین، دربند و س. کیمی آدلاندیریرلار. خزر اطرافیندا یاشایان خالقلار دا بۇ دنیزده موختلیف آدلار وئرمیشلر، مثلاً: روسلار خوالین، تاتارلار آغ دنیز، تورکلر کیچیک دنیز، چین‌لیلر سی‌های، یعنی باتی دنیزی. روسیه‌ده کاسپی آدی ۱۶-جی عصرین اوّل‌لرینده مئیدانا گلمیش‌دیر. خزر اطرافیندا یئرله‌شمیش دیگر اؤلکه‌لرده بۇ سو حوضه‌سی: آذربایجان‌دا-خزر (خزرلر ۵–۱۰ عصرلرده دنیزین قوزئی-باتی ساحیل‌لرینده مسکونلاشمیش تورک‌دیلی میللت‌دیر)، ایراندا خزر و همچنین مازندران، قازاخیستاندا و تورکمنیستاندا کاسپی دنیزی کیمی آدلاندیریلمیشدیر. بوتؤولوک‌ده، موختلیف واختلاردا، موختلیف خالقلار خزره ۷۰-ه قدر آد وئرمیشلر.
خزر دنیزی اطرافیندا یئرلشن دؤلتلر
دَییشدیر
آذربایجان جومهوریتی
ایران
روسیه
تورکمنیستان
قازاخیستان- خزر دنیزینین ساحیل خطینین اوزونلوغو آذربایجان جومهوریتینده ۹۵۵٫۰۸ کیلومتر، روسیه فئدئراسیونون‌دا ۶۹۵ کیلومتر، قازاخیستان جومهوریتینده ۲۳۲۰ کیلومتر، تورکمنیستاندا ۱۲۰۰ کیلومتر، ایران ایسلام جومهوریتینده ۹۰۰ کیلومتره یاخین‌دیر.
خزر دنیزینین آدالاری
دَییشدیرخزرده چوخلو میقداردا آدالار وار (پیرآللاهی، پلیتا، زوریا، موغان داشی، کور داشی، قاراسو و س)
خزر دنیزینین یاریم‌آدلاری
دَییشدیرآبشرون یاریم‌آداسی - آذربایجان جومهوریتینده
خزر دنیزینه آخان چایلار
دَییشدیروولقا، تِرِک، اورال، کور، قوسارچای، قودیال‌چای، ولوله‌چای، سومقاییت‌چای، ویلش‌چای، لنکران‌چای و آستاراچای
خزر دنیزی ساحیلینده یئرلشن شهرلر
دَییشدیر
خزر دنیزین نفت و قاز احتیاطلاری
دَییشدیرخزر - اهمیتلی نقلیات یولو و اطراف موحیطین و هاوانین تمیزلیگینده اهمیتلی فاکتور اولماقلا یاناشی قیمتلی طبیعی یاتاقلارا مالیک‌دیر. خزرین اساس ثروتی نفت و قازدیر. ۱۹۹۴-جو ایلین سپتامبر آییندا باتی دؤلتلرینین کونسرتلری ایله باغلانان قرارداد «عصرین قراردادی» آدلانیر. آپاریلان تدقیقاتلار گؤستریر کی، خزر دونیادا بؤیوک نفت آنباری‌دیر. حال-حاضیرده آذربایجان جومهوریتینده حاصیل اولونان نفتین ۶۷٪ی، قازین ایسه ۹۵٪ی خزردن چیخاریلیر. خزر نادیر و قیمتلی بالیق نؤعلری ایله ده زنگین‌دیر.
آبشرون یاریم‌آداسیندان شرقده، نفت‌له زنگین بؤلگه‌ده دنیزین ۱۰۰ متر درین‌لیگینده مِتال بونؤوره‌لرین اوستونده ۱۰۰-دن چوخ صونعی آداجیقلار تشکیل اولونوب استاکادالار دوزلدیلمیشدیر. استاکادالارین عومومی اوزونلوغو ۴۰۰ کیلومتر-دن چوخدور. استاکادالارین اوستونده چوخ مرتبه‌لی یاشاییش ائولری و ایجتیماعی بینالاری اوْلان «نفت داشلاری» شهری یارادیلمیشدیر.
خزرین قوملو چیمرلیکلری اهالی‌نین سئویم‌لی ایستیراحت یئری‌دیر. خزرین زومرود سویو، «قیزیل» قومو، اولترابنؤشه‌ای گونش شوعاعلاری یای آیلاریندا توریست‌لری جلب ائدیر.
خزر دنیزینین بیولوژی ثروتلری
دَییشدیرخزر دنیزینین فاونا و فلوراسینین اؤزونه مخصوص زنگین‌لیگی وار. او باشقا دنیز و گؤل‌لردن سئچیلیر. خزرین فاوناسی تیپیک دنیز فاوناسیندان جیدّی فرقلنیر. خزرین ساحیل زوناسیندا اوچ قوروق یارادیلمیشدیر: آذربایجان جومهوریتینده قیزیل‌آغاج، روسیه‌ده هشترخان، تورکمنیستاندا خزر. خزرده ۹۲۰-یه یاخین حئیوان نوعو یاشاییر. خزرده اونورغالیلارین ۷۹ نوعی موجوددور. بونلاردان باشقا خزرده ۱۰۱ بالیق نوعو ده موجوددور. خزر دنیزینده، نره، اوزون‌بورون، قایا بالیغی، آغ قیزیل‌بالیق، قیزیل بالیق، خزر سییه‌نیینین بئش نوعو، دنیز سیفی، زییاد، گولمه، چکی، خشم و باشقا بالیق نوعلار وار.
قایناقلار
دَییشدیر- http://baku.aznet.org Archived 2018-03-29 at the Wayback Machine.
- [۱]
سایتدا خزر دنیزی حاقّیندا اطرافلی معلوماتلارین یئرلشمه‌سی
دَییشدیر- http://nature.aznet.org Archived 2019-08-11 at the Wayback Machine.
| ویکی‌آمباردا Caspian Sea ایله مربوط فایل وار. |