رضاءالدین فخرالدین
رضاءالدین فخرالدین آدی ایله مشهور اولان فخرالدین اوغلو رضاءالدین، (۱۸۵۹-۱۹۳۶ میلادی)، دین خادیمی، گؤرکملی تاتار و باشقیر یازیچی-معاریفچیسی، عالیم-شرقشوناس، مفتی و قاضی.
| رضاءالدین فخرالدین | |
|---|---|
 | |
| آد | رضاءالدین فخرالدین |
| قیسا بیلگی | معاریفچی، دین خادیمی، یازیچی و شاعیر |
| دوْغوم تاریخ | ۱۳ ژانویه ۱۸۵۹ تاتاریستان، سامار بؤلگه‌سی، کیچوچات کندی |
| اؤلوم تاریخ | ۱۲ آوریل ۱۹۳۶ اوفا |
| میللیت | تورک |
| آیری آدلار | Ризаэддин Фәхреддин |
| تحصیل | چیستای مدرسه‌سی، چیرشیلی مدرسه‌سی، حسینیه مدرسه‌سی |
حیاتی
دَییشدیررضاءالدین فخرالدین میلادی ۱۸۵۹-جو ایلین ژانویه آیینین اون اۆچونده، تاتاریستانین سامار بؤلگه‌سینین کیچوچات کندینده آنادان اولموشدور. آتاسی فخرالدین سیف الدین اوغلو او کندین امامی ایدی. رضاءالدین بیرینجی درسلری بئش آلتی یاشدا ایکن آناسیندان آلدی. ۱۸۶۷-جی ایلین کوزوندن ۱۸۶۷-جی ایلین یازینا قدر غلمان کریمی یانیندا چیستای مدرسه‌سینده تحصیل آلمیشدیر. غلمان حضرت مینگلی بای کندینه امام اولماق سببلی رضاءالدین فخرالدین ۱۸۶۹-جو ایلده یاخینراق اولان چیرشیلی کندینین مدرسه‌سینه گئدیب ابتدایی تحصیلینین قالانینی آلدی. اورادا مدرسه‌نین یوخاری صنفلرینه گئچه‌رک کیچیک صنفلرینه تربیه وئرمک وظیفه‌سینی ده بوینونا آلدی. او ۱۸۸۹-جو ایلین یازیناجا چیرشیلی مدرسه‌سینده چالیشیب چوخلو کیمسه‌لره درس وئردی.
رضاءالدین فخرالدین ۱۸۸۶-جی ایلده قازانا سفر قیلیب، زمانینین اولو تاریخچیسی و دین عالیمی شهاب‌الدین مرجانی ایله گؤروشدو. اوندان سونرا ۱۸۸۷-جی ایلین ژوئن آییندا اوفا شهرینده امتحاندا شرکت ائتمکله امام خطیبلیک شهادت‌نامه‌سی آلدی. عین ایلده رضاءالدین فخرالدین بیرینجی کیتابینی عرب دیلینین نحوی اوزره یازیب، نشر ائتدی. میلادی ۱۸۸۸-جی ایلین یاییندا پترزبورگا گئدیب ایکی آی اورادا یاشادی. بو چاغدا زمانین آدلیم و تانینمیش اسلام فلسفه‌چیسی جمال‌الدین افغانی ایله گؤروشدو. ایگیدلیک چاغیندا گؤروشدویو آدلیم کیمسه‌لر اونون دوشونجه‌سینده بؤیوک تأثیر بوراخدی. رضاءالدین فخرالدین، شهاب‌الدین مرجانی، جمال‌الدین افغانی و اسماعیل بی قاسپیرالینی اؤز معنوی استادلاری آدلاندیراردی.
۱۸۸۹ و ۱۸۹۱-جی ایللر آراسیندا ایلبک کندینده اماملیق و تدریس ائدیب، ۱۸۹۱-جی ایلده آخوندلوق درجه‌سینه چاتدی. او ایلدن اوفا شهرینده شرع محکمه‌سینده قاضیلیک وظیفه‌سینه باشلاییب، ۱۹۰۶-جی ایله‌جه بو وظیفه‌ده چالیشمایا دوام ائتدی. اوفایا گلمکله رضاءالدین فخرالدین ایجاد ساحه‌سینده چالیشماسینی آرتیریب، بیر بیر «تربیه‌لی بالا»، «تربیه‌لی آنا» و «شاگیردلیک آدابی» کیمی درسلیکلر، «سلیمه یا کی عفّت» و «اسماء یا کی عمل و جزاء» کیمی ادبی اثرلر و «آثار» کیمی تاریخی کتابلاری نشر ائتدی. رضاءالدین ۱۹۰۷-جی ایله‌جه جمعا ایگیرمی دوققوز ادبی، تاریخی، علمی و دینی اثرلر نشر ائتدی و اثرلرینین چوخو قیسا زماندا دؤردونجو یا بئشینجی مرتبه‌یه‌جه باسیلدی. رضاءالدین فخرالدین قاضیلیک وظیفه‌سینده امانتلی خیدمتی اۆچون و یاراتدیغی اثرلر اۆچون یالنیز اوفا و قازان شهرلرینده یوخ، بوتون روسیه مسلمانلار و تورکلری خاطیرینده رضا قاضی آدی ایله شهرتلندی و اولو مرتبه قازاندی.
اورنبورگ شهرینده چیخمایا باشلایان وقت جریده‌سی ناشیرلری (شاکیر و ذاکیر رامییئولر) و موحرّیری (فاتیح کریمی)ـنین چاغیرماسی ایله رضا قاضی اوفادان اورنبورگا گئدیب، وقت جریده‌سینین ادراه‌سینده ایشه باشلادی. او زمانلار ۱۹۰۷-جی ایلین دسامبر آییندا رامییئو قارداشلاری یئنی بیر تاتار تورکجه‌سی مجله‌سینین جوازینی آلمیشدیلار. بو یئنی مجله «شورا» آدی و رضاءالدین فخرالدین باش موحرّیرلیگی ایله ۱۹۰۸-جی ایلین ژانویه‌سینده نشره باشلادی. اون ایل دوامیندا نشر اولان «شورا» مجله‌سینده دین، دیل، علم و تاریخ اوزره چوخلو مقاله‌لر یاییلدی و تورک-تاتار دیل و ادبیاتینا بؤیوک اثر قویدو. رضاءالدین فخرالدین مجله‌ده چالیشدیغی ایللر یئنی کیتابلار نشر ائتمه‌یه دوام ائتدی و اورنبورگ شهرینین حسینیه مدرسه‌سینده ده درس وئردی.
شوروی بیرلیگی قورولاندان سونرا، «شورا» مجله‌سی ایشینین دایاندیریلماسی ایله برابر، ۱۹۱۸-جی ایلین یازیندا رضاءالدین عائله‌سییله بیرلیکده اوفا شهرینه قاییدیب، اورادا دینیّه نظارتینده قاضییلیک وظیفه‌سینده ایشینه دوام ائتدی. ۱۹۲۱-جی ایلین دسامبر آیینین آلتیسیندا دینی نظارت مفتیسی عالمجان بارودی وفات اولغاچ، مفتیلیک وظیفه‌سینی بوینونا آلدی. ۱۹۲۳-جو ایلین جولای آیینین ایگیرمی اۆچوندن ده رسمی شکلده وفاتیناجا مفتیلیک وظیفه‌سینده اولدو. شوروی دؤورونده حاکمیت رسمیتله اؤزونو دین قارشیسیندا بیلمک سببلی رضاءالدین فخرالدین و اونون کیمیلرین چالیشمالاری داها چتینلشمیشیدی.
رضاءالدین فخرالدین ۱۹۳۶-جی ایلین آوریل آیینین اون ایکیسینده اوفا شهرینده وفات ائتدی و شهرین مسلمانلار سینله‌سینده قویلانیلدی. شوروی دؤولتینین دین ایله ساواشما سیاستلری اۆچون رضاءالدین فخرالدین چوخلو اتهاملارلا یوزلشدی، ائیله کی آدینی سؤیله‌مک ده باشقالاری اتهام ایله یوزلشدیریردی. بونا گؤره ده آز آز اونون آدی اونوتولدو، لکن ۱۹۶۰-ایللرینده یئنه آدی جریده‌لرده یازیلیب، اثرلری اوخوندو. گونوموزده رضاءالدین فخرالدین اثرلری مسلمان تورک ملّتی اۆچون بیر الهام قایناغی ساییلیر.
تورک دیلینده اثرلری
دَییشدیر- آثار: دارالکتب سایتیندا ایکینجی جیلد باغلانتیسی
- آداب تعلیم: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- آقمنلا: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- ابن بطوطه‌نڭ دشت قپچاقده سیاحتی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- ابن تیمیه
- ابن عربی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- شیخ زین الله: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی Archived 2019-07-20 at the Wayback Machine.
- ابوالعلاء المعری: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- احمد بای: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- احمد مدحت افندی (ولادتی ۱۸۴۴، وفاتی ۱۹۱۲ده): دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- اسلاملر حقنده حکومت تدبیرلری
- اسماء یا کی عمل و جزاء: تاتار الکترونیک کیتابخاناسیندا باغلانتیسی (کیریل الیفباسییله) Archived 2019-07-22 at the Wayback Machine.
- اسماعیل سیاحتی
- الاعتبار
- امام غزالی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- اهل عیال (قز بالالر و خاتونلر اۆچون کرک اولان ادبلرنی بیان ایلمش بر رساله‌در): دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- تربیه‌لی آنا
- تربیه‌لی بالا: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- تربیه‌لی خاتون: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- جوامع الکلم = منتخب جامع الصغیر: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- جوامع الکلم شرحی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- دینی و اجتماعی مسئله‌لر: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- رحمت الهیّه مسئله‌سی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- انتقاد
- سعید
- سلیمه یا کی عفت (غافل بن عبدالله تخلصی ایله): دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- شاکردلک آدابی = شاکردلک آده‌بی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- شورانڭ تل یاریشی: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- عائله: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- عبادت نسوان
- عقیده: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- قرآن و طباعت: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- کتاب التصریف
- کتب سته و مؤلفلری: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- محمد علیه السلام: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- مشهور خاتونلر: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- مطالعه: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- مقدمة التحریر المصفّی و التحبیر الموفّی فی تسهیل تقسیم ترکة المتوفّی
- مکتب و زکات: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- مناصب دینیه: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- نصیحت: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- تنظیمات: دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- رحلة المرجانی (رضاءالدین فخرالدین چالیشماسی ایله نشر اولوب): دارالکتب سایتیندا باغلانتیسی
- شورا مجله‌سی: دارالکتب سایتیندا شورا مجله‌سینین آرشیوی
اثرلرینه یازیلمیش ردیه‌لر
دَییشدیر- عدالت الهیه مسئله‌سی در = رد رحمت الهیه لرضاءالدین
قایناقلار
دَییشدیر- تاتار تورکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«رضاءالدین فخرالدین»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۱۵ جولای ۲۰۱۹ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
- تاتار کیتابی، قازان: تاتارستان کیتاپ نشریاتی، 2013، ص139. Tatar KИТАБЫ, Казан: Татарстан Китап Нəшрияты, 2013, с139.