زنجان

زنجان یا دا زنگان — آذربایجان و ایرانین بؤیۆک شهرلریندن‌دیر. بۇ شهر زنجان اوستانینین مركزی‌دیر. ۱۳۸۵-جی ایلین نوفوس سایی‌سی اساسیندا بوُ شهرین ۳۴۹٬۷۱۳ نفر اهالیسی واریمیش.^[۱] زنجان شهری‌نین اهالی‌سی آذربایجان تورکجه‌سیینده دانیشیرلار. زنجان هاوا دورومو باخیمی‌ندان، یای‌دا مولاییم و قیش‌دا سوْیوق هاواسی اولار. یایدا مولاییم، قیشدا سوْیوق هاواسی اوْلان زنجان ایکی بؤیوک دره‌دن عبارت‌دیر: زنجان چای و قیزیل اؤزن؛ اوْنلارین آراسیندا قاراواس و آنقوران داغلاری(قافلان داغلاری) یئرلشیر. ۳۷۲-جی ایلده یازیلمیش «دۆنیانین سرحدلری» کیتابیندا چیچکلنن، زنگینلشن، نعمتلی شهر کیمی تصویر اوْلونوبدور.

زنجانین آدیدَییشدیر

زنجان آدی زنگان لفظی‌نین معربی دیر، بۇ آنلام دا کی عرب‌لر ایرانا مسلط اوْلان زامان نیه کی عربی الیفبا دا -گ- حرفی یوخدور زنگانی زنجان سسلیب‌لر.

زنگان آنلام دا زنگین و زنگینلشمک‌دن گلیر که آنلام دا -وارلی و آغیر- معناسین‌دا دیر.

تاریخدَییشدیر

زنگان منطقه‌سیندن یونان حؤکومتی‌نین دؤنمینده مدییا آدیندا سؤز آرایا گلیب کی تعریفینده یاخشی و دونیادا تای‌سیز سلاح یاپیلان بیر شهر دونیا دا تانیلینیب کی بۇ تعریف دوز کیشی‌لرین (قدمت:2800 ایل مسیح میلادینان قاباغ) چهرآوا معدنینده تاپیلان خنجر (نجاق) لا تأیید اولونور.

زنگانا موغوللارین هوجوموندان سولطان محمد خودابندهنین حاکیمیتی دؤورونده چوْخلو زیان دَیمیش، سولطانیه دَییشیب ایلخانی دؤولتینین و ایسلام یوُردونون بؤیوک پایتاخت شهری اوْلموشدور. اولجایتونون امری ایله فارتیفیکاسییا (قالا دیوارلار) چکیلمیشدیر. سولطانیه‌نین سرحدلرینده و اوْنون مرکزینده هوندور قالا تیکلیمیشدیر. اوْ، اؤزو اۆچون مسچید تیکدیرمیش و همین منبر خودابنده منبری کیمی تانینیب. سولطانیه تبریزدن سوْنرا رئگیوندا ان اهمیت‌لی شهرلریندن بیرینه چئوریلیر. شهر امیرتئیمور طرفیندن داغیدیلمیشدیر. ائرامیزین ۷۸۶-جی ایلینده ایلخانلار ییخیلدیقدان سوْنرا سولطانیه تنزّوله اوْغرادی. ۱-جی شاه‌طهماسیب صفوی دؤورونده بوُ شهرده فتحعلی‌شاه قاجار یای سارایی تیکدیرمیشدیر.

خالقی و دیللریدَییشدیر

زنجانین خالقین دیلی آذربایجان تورکجه‌سی ^[۲]^[۳]^[۴]^[۵]^[۶] و لهجه باخیمندان زنجان لهجه سی دیر.^[۷]^[۸] دیل و کولتور باخیمیندان زنجان خالقی آذربایجانین او بیری شهرلرینه تای ساییلیر. فارس دیلی ایندیلیکده دؤولتین سیاست‌لرینه گؤره شهرده یایغینلاشیب.^[۸]

اینانجدَییشدیر

زنجان خالقی‌نین چوخونلوغو موسلمان اولاراق، شیعه مذهبینه اینانجلاری وار. زنجان خالقی شیعه اولاراق هر ایل حوسینه اعظمین خیابانی قورولدوغو مراسیم‌لرده شیرکت ائدیرلر. بۇ مراسیملر زنجان شهری‌نین عزادارلیق و اینانجلاری‌نین اؤنملی سیمگه‌لریندن دیر و زنجان‌دان و هابئله ایرانین اوبیری شهرلریندن و حتی خاریجی اؤلکه‌لردن ده بو مراسیملرده شیرکت ائدن وار، ائله کی عاشورا گۆنۆ بعضاً ایکی میلیون‌دان چوخ اینسان بۇ مراسیم ده شیرکت ائدیرلر.^[۹]حوسینیه اعظم زنجان شیعه لیک جهانیندا اونملی مذهبی یئرلریندن دیر.^[۱۰]

طبیعی دورومدَییشدیر

جوغرافیادَییشدیر

قونومدَییشدیر

چای‌لاردَییشدیر

زنجان چایی
قزل اوزن

چایدَییشدیر

هاوا دورومودَییشدیر

زنگانین هاواسی قیشدا چوخ سویوق و یایدا سرین اولور.

زلزلهدَییشدیر

فرهنگدَییشدیر

آشیق‌لاردَییشدیر

دب‌لر و رسم‌لردَییشدیر

سینمادَییشدیر

سینما زنجان
سینما روشا

کیتاب‌ائولریدَییشدیر

سیاستدَییشدیر

بلدیهدَییشدیر

کونسوللوق‌لاردَییشدیر

تفریحی یئرلردَییشدیر

مکتب‌لردَییشدیر

زنجانین بیرنجی مکتبی ۱۲۸۵ جی شمسی ایلده مهدی خان غفاری کاشانی زنجان حاکمی و علی محمد (فره وشی مترجم همایون) الیله تیکیلیب مکتبین یئری شهرین دارالحکومه سینده اولاراق شهرین اعیان و اشرافی اوندا تحصیل ائدرمیش لر.مکتبین موعلیم لری علوم دینی طلبه لریندن سئچیلیمیشدی هابئله یئنی اویرتیم یول لاری اونلارا اوریردیلمیشدی مکتب بیر ایل وزیر همایونون گئتمه سیندن سوْنرا باغلاندی.۱۳۲۷ جی قمری ایلد آقا میرزا احمد زنجانی بیر مکتب آچدی ۱۳۹۲ شمسی ایلده مترجم همایون یئنه زنجانا قاییدیب اسعدالدوله ذوالفقاری یاردیمی ایله یئنی بیر مکتب (اسعدیه) آدیلا آچدی. مترجم همایون زنجان شهرین اداره فرهنگ رئیس اوْلان وقتده (۱۲۹۵ تا ۱۳۰۱ خ) نئچه مکتب لر آچیلدی کی اونلاردان توفیقی مکتبی هله قالیر.^[۱۱] زنجانین بیرنجی قیزلار مکتبی«دبستان بنات» آدلاناراق ۱۳۰۰ شمسی ایلده عالیه سنجیده الیله قورولدو و بیرنجی قیزلار دبیرستانی «دبیرستان آزرم» ۱۳۱۴ جی شمسی ایلده بانو مصداقی الیله آچیلدی^[۱۱] وئریلمیش امارلار اساسیندا ایندیلیکده اوستاندا ۲۲۱۱ مکتب اولاراق ۸۳۷۵ دنه درس کیلاسی اونلاردا وار هابئله اوخوجولارین سایی ۱۷۴۰۵۳ نفر ایمیش بۇ آمارلاردان ۸۲۳۰۷ نقر قیز اوخوجوسو ۹۱۷۴۶ نفر اوغلان اوخوجوسو دیر.^[۱۲]

یوخاری مکتب‌لردَییشدیر

دینی حوزوی مکتب‌لردَییشدیر

[۲]

شهر سورون‌لاریدَییشدیر

هاوانین باتماسیدَییشدیر

تیرافیکدَییشدیر

زنجان شهری‌نین تیرافیکی چوْخ آغیر اولار. زنجان بلدیه‌سی خیابانلاری عریض ائتسه بو سورون برطرف اولاجاق‌دیر.

زورآبادلاردَییشدیر

بؤلمه‌لردَییشدیر

شهرین یئکلمه‌سیدَییشدیر

بلدیه بؤلوم‌لریدَییشدیر

یام یاشیللیق فضالاریدَییشدیر

داشیماجیلیقدَییشدیر

زنجان ایله ایرانین آیری اوستان مرکزلری‌نین آراسی:^[۱۳]

زنجان	زنجان	زنجان
تهران - ۳۳۹ کیلومتیر	تبریز - ۲۹۶ کیلومتیر	اردبیل - ۲۶۴ کیلومتیر
اصفهان - ۶۰۸ کیلومتیر	کرج - ۲۹۷ کیلومتیر	ایلام - ۵۹۸ کیلومتیر
بوشهر - ۱۲۲۰ کیلومتیر	شهرکرد - ۷۰۷ کیلومتیر	بیرجند - ۱۴۷۲ کیلومتیر
مشهد - ۱۲۳۵ کیلومتیر	بجنورد - ۱۰۷۷ کیلومتیر	اهواز - ۸۹۳ کیلومتیر
اورمیه - ۴۴۱ کیلومتیر	سمنان - ۵۵۷ کیلومتیر	زاهدان - ۲٬۲۳۷ کیلومتیر
شیراز - ۱۰۹۰ کیلومتیر	قزوین - ۱۸۰ کیلومتیر	زاهدان - ۱۷۰۷ کیلومتیر
سنندج - ۲۸۴ کیلومتیر	کرمان - ۱۲۰۹ کیلومتیر	کرمانشاه - ۴۱۸ کیلومتیر
یاسوج - ۹۳۸ کیلومتیر	گرگان - ۷۴۲ کیلومتیر	رشت - ۲۰۳ کیلومتیر
ساری - ۶۰۷ کیلومتیر	خرم‌آباد - ۵۵۳ کیلومتیر	اراک - ۴۵۰ کیلومتیر
بندرعباس - ۱۵۱۲ کیلومتیر	همدان - ۳۰۸ کیلومتیر	یزد - ۸۵۰ کیلومتیر

هاوا لیمانیدَییشدیر

زنجان هاوا لیمانی

دمیر یولودَییشدیر

ترمینالدَییشدیر

یئیین اوتوبوسدَییشدیر

اتو تاکسدَییشدیر

ایدماندَییشدیر

فوتبالدَییشدیر

شهرداری زنجان فوتبال کولوبو

والیبالدَییشدیر

درمانی مرکزلردَییشدیر

مریضخانالارین دورمودَییشدیر

مریضخانالاردَییشدیر

مدیالاردَییشدیر

TV و رادیودَییشدیر

ایشراق کانالی

درگی‌لردَییشدیر

بیلیم‌یوردولاردَییشدیر

گؤرمه‌لی و تاریخی یئرلردَییشدیر

زنجان جومعه مسجیدینین گونبزی

زنگان بازاری، ایرانین ان اوزون بازاری ^[۱۴]
میرزه‌یی مسجیدی (صفوی دؤنمینین ایلکلری)^[۱۵]
جومعه مسجیدی (قاجار دؤنمی)
قیرخ ستون مسجیدی (قاجار دؤنمی)
جمیله خانیم مسجیدی (قاجار دؤنمی)
ایسحاق‌میرزه مسجیدی (قاجار دؤنمی)
عاباس‌قولو مسجیدی (قاجار دؤنمی)
دمیریه مسجیدی (قاجار دؤنمی)
میرزه ابوالقاسم زنجانی توربه‌سی (قاجار دؤنمی)
مجتهدی توربه‌سی (قاجار دؤنمی)
میرزه مهدی زنجانی توربه‌سی (قاجار دؤنمی)
ذوالفقاری سارایی (قاجار دؤنمی)
معین‌التجارین باغی و ائوی (قاجار دؤنمی)^[۱۶]

شیخ‌الاسلامی ائوی (قاجار دؤنمی)
بهمنی ائوی (قاجار دؤنمی)
توفیقی ائوی (قاجارلارین سونو)
مقدم ائوی (قاجار دؤنمی)
خدیوی ائوی (پهلوی دؤنمی)
کیبریت دوزتمک فابریکاسی و موزه‌سی (پهلوی دؤنمی)
پالتاریوماق ائوی (قاجار دؤنمی)
داش کاروانسارای (صفوی دؤورۆ)
دخان کاروانسارایی (قاجار دؤورۆ)
حاج‌داداش حامامی (قاجار دؤورۆ)
سردار کؤرپۆسۆ (قاجار دؤورۆ)
حاج سید محمد کؤرپۆسۆ (قاجار دؤورۆ)
میر بهاءالدین کؤرپۆسۆ (قاجار دؤورۆ)

گاوازنگ سوآنباری سئیرانگاهی
تهم سوآنباری سئیرانگاهی
حسن آبدال سوآنباری سئیرانگاهی
میلّت پارکی
گاوازنگ اَیلَنجه (تفریح) مرکزی
نور آلیش-وئریش و اَیلَنجه مرکزی
تهم سو آنباری
زنگان اورمان (مئشه) پارکی
اسکی شیلاندر (چیلاندره) کندی
گلجیک ماغاراسی زنجان ۳۵کیلومترلیگینده
زنگان ال ایشلری سرگیسی
بین‌المللی کاسپین سرگیسی ایللیک اولاراق، ۲۰دن چوخ سرگی بو یئرده کئچیریلیر.^[۱۷]
ایران و آذربایجانین اَن بؤیوک گونش ساعاتی زنگان بیلیم یوردونون مرکزی مئیدانین‌دا یئرلشیر.^[۱۸]

تیکینتی‌لردَییشدیر

پالتاریوماق ائوی

مسجیدلردَییشدیر

ائولردَییشدیر

ذوالفقاری سارایی دوزلو کیشیلرین ساخلاندیغی یئر
دارائی سارایی

هوْتِل‌لردَییشدیر

بویوک هوْتِل (4 اولدوزلو)
هوْتِل پارک (3 اولدوزلو)
هوْتِل سپهر (3 اولدوزلو)
سپید هوْتِلی (2 اولدوزلو)
جهانگردی هوْتِلی

سنّتی یئمک‌لردَییشدیر

آرماغان و سوغات لاریدَییشدیر

بیچاق_چاریق_خالچا

ال ایشلریدَییشدیر

اکینچیلیکدَییشدیر

حمل و نقلدَییشدیر

قارداشلیقدَییشدیر

تاریخ	اؤلکه	قارداشلیق شهرلری
		ملاکا
		ترابزون
		قره قروم

آدلیم‌لاردَییشدیر

چاغداش شاعیر لریدَییشدیر

گؤرونتولردَییشدیر

بوُ گۆن شهرده بؤیوک اهالی یاشاییر. زنگان شهرینین طبیعت، تاریخ و دینی باخیمدان ان اهمیت‌لی یئرلری آشاغیداکیلار دیر:

- بیر نئچه مینئرال سوُ بوُلاقلاری؛ - آندوران قوروغو؛ - مؤحتشم زولفاقاری بیناسی؛ - زنگان قالا دیوارلاری؛ - شامیران، سانسیز و ساتی قصرلری؛ - گۆلشن و مایسک کاراوانسارایلاری، قدیم حاماملار؛ - بیر نئچه کؤرپو؛ - قالیجاک و خارمانچ‌سار تاریخی ماغارالار؛ - سید، میرزیی و قولایر جالی مسجیدلری؛ - ایمامزاده سید ایبراهیم.