سراج الدین اورموی
سراح‌‌الدین اورموی، (تام آدی: سراح‌‌الدین محمود ابوبکر اوغلو اورموی) — آذربایجانلی فیلسوف و ایجتیماعی-سیاسی خادیم ایدی.
| سراج الدین اورموی | |
|---|---|
| دوْغوم تاریخ | 1198 اورمیه |
| اؤلوم تاریخ | 1283 قونیه |
| تحصیل یئری | موصول |
| ایش | فیلسوف، دؤولت خادیمی |
حاقّیندا
دَییشدیرسراحالدین اورموی 1198-جی ایلده آذربایجانین اورمیه شهرینده دوغولموش، اوشاقلیق ایللرینی همین صفالی دیاردا کئچیرمیشدیر.منبعلرده اونون موصول‌ده تحصیل آلدیغی گؤستریلیر.
سراح‌‌الدین اورموی بیر مودّت دمشقده یاشامیش، سونرالار ایسه کیچیک آسیایا گئتمیشدیر. 1246-جی ایلدن اوّل او، آرتیق قونیه شهرینده قاضی ایمیش. گؤرکملی حوقوقشوناس عالیم کیمی اونون 1250-جی ایلده موباحیثه مجلیسلرینده ایشتیراک ائتدیگی خبر وئریلیر.
13. عصرین تورک تاریخچیسی ابن بی‌بی 1282-1285-جی ایللرده قلمه آلدیغی "عالی ایشلره دایر علاالدین امرلری" کیتابیندا آذربایجان فیلوسوفونون بوتون عئلم ساحه‌لرینده شؤهرت تاپدیغینی قئید ائده‌رک فعالیتینی یوکسک قییمتلندیرمیشدیر.
ان مشهور اثری "نورلارین دوغوشلاری"دیر، بو کیتابین منطیقه دایر حیصه‌سی‌نین قاهیره‌ده خدیویه کیتابخاناسیندا ساخلانیلان الیازماسی سراح‌‌الدین اورموی‌نین ساغلیغیندا، 1278-جی ایلین اییول آییندا قونیه شهرینده خطاط اسماییل ابن خلیل طرفیندن کؤچورولوب تاماملانیب. فیلوسوفون بو کیتابی‌نین همین حیصه‌سی قطب‌الدین رازی‌نین اونا یازدیغی شرحله بیرلیکده تبریز، ایستانبول و تهراندا موختلیف ایللرده چاپ ائدیلیب. دیگر ایری اثری اولان "حیکمت اینجه‌لیکلری" 1257-جی ایلده یازیلیب، 1972-جی ایلده تهراندا چاپ ائدیلیب.
ذاکر محمدوو علمی-تدقیقاتیندا گؤسترمیشدیر کی، سراح‌‌الدین اورموی‌نین اثرلرینده پئریپاتئتیک فلسفه‌نین بوتون پروبلئملری گئنیش آراشدیریلمیش، وارلیق تعلیمی، ایدراک نظریه‌سی و منطیق مسله‌لری دریندن تدقیق ائدیلمیش، موترقّی سوسیال-سیاسی گؤروشلر و ائتیک فیکیرلر اؤز دولغون ایفاده‌سینی تاپمیشدیر.
وارلیق تعلیمی
دَییشدیرسراحالدین اورموی شرق پئریپاتئتیکلری‌نین مؤوقئعییندن چیخیش ائده‌رک، وارلیغین موختلیف قیسملری نین شرحینی وئرمیشدیر. وارلیغی اونون ضیدّی اولان یوخلوق آنلاییشی ایله قارشیلیقلی گؤتورموشدور. فیلوسوف مؤوجوداتدا سببیتین اوبیئکتیولیگینی قبول ائدیر.
واجیب و مومکون وارلیغی سبب و نتیجه علاقه دارلیغیندا گؤتورن سراح‌‌الدین اورموی اونلارین هر ایکیسینی از‌لی و ابدی حساب ائتمیشدیر.سوبستانسییا و آکسیدئنسییا مؤوضوسو اوزرینده گئنیش دایانیب، اونو واجیب وارلیغا دئییل، مومکون وارلیغا عایید بیلمیشدیر. زئنون، افلاطون و ارسطونون حرکت کاتئقورییاسی‌نین تحلیلینی وئره‌رک، ارسطو ایله راضیلاشیب. گئوسئنتریک نظریه‌نین طرفداری اولوب.
ایدراک نظریه‌سی
دَییشدیرجانسیز جیسیملره نیسبتده جانلیلاری، جانلیلاردان اینسانی اوستون توتوب: "اینسانین سایر جانلیلاردان اوستونلوگو اوندادیر کی، اینساندا آیریجا و عومومی شئیلر حاقیندا معلومات، هابئله، درک ائتمه قووّه‌سی و آلتی وار." ایدراکین عقلی مرحله‌سی سراح‌‌الدین اورموی و عومومیتله، شرق پئریپاتئتیزمی طرفیندن حیسّی مرحله‌نین داوامی، حقیقتین الده ائدیلمه‌سی پروسئسی‌نین ان یوکسک مقامی کیمی گؤستریلیب. سراح‌‌الدین اورموی‌نین منطیقی ارسطونون و اونون شرقده‌کی داوامچیلاری‌نین تعلیمینه اساسلانیر.
سوسیال-سیاسی گؤروشلری و ائتیکاسی
دَییشدیراو، حاکیملیک کیمی بیر چؤخ وظیفه صاحیبلری‌نین ائتیکئتینی ایشله‌ییب حاضیرلامیشدیر. "عدالتلی سولطانین بیر گونلوک عدالتی آلتمیش ایلین عیبادتیندن یاخشیدیر" حؤکمونو دؤنه-دؤنه تکرارلاییب. اونون ائتیکاسیندا اینسانین اؤزونو ایداره ائتمه‌سی بیلاواسیطه خاصیتلریله باغلیدیر.
سراح‌‌الدین اورموی 1283-جی ایلده تورکیه‌نین قونیه شهرینده وفات ائتمیشدیر.
اثرلری
دَییشدیر"منطیقه و فلسفه‌یه دایر نورلارین دوغوشلاری " ( مطالع‌الانوار)
"حیکمت اینجه‌لیکلری" (لطائف‌الحکمه )
"حاقین بیانی"
"مئتودلار"
"ضیدیتین میثاللارینا دایر تراکتات"
"دیالئکتیکایا دایر تراکتاتلار"
"حکیمانه سؤزلرین ایصلاحی"
"تحصیل"
"سواللار" و س.
ایستینادلار
دَییشدیر- ذاکر محمدوو. سراح‌‌الدین اورموی. آذربایجان س‌س ر ائا "معروضه‌لری" ،1967؛
- ذاکر محمدوو. سراح‌‌الدین اورموی نین منطیقینه دایر. آذربایجان س‌س‌ر ائا "خبرلر" ژورنالی، 1968؛
- ذاکر محمدوو. آذربایجاندا اون بیر-اون اوچینجی عصرلرده فلسفی فیکیر. باکی، 1978؛
- ذاکر محمدوو. بهمنیارین فلسفه‌سی. باکی، 1983؛
- ذاکیر محمدوو. اورتا عصر آذربایجان فیلوسوفلاری و موتفکّیرلری. باکی، 1986؛
- ذاکر محمدوو. سراح‌‌الدین اورموی. باکی، 1990؛
- ذاکیر محمدوو. آذربایجان فلسفه‌سی تاریخی. باکی، 1994؛ تکرار نشر: 2006.