سلمان ممتاز
سلمان ممتاز (Salman Mümtaz)(سلمان محمدامین اوغلو عسگروف؛ د. 20 مئی 1884، شکی، گنجه قوبرنیاسی، روسیه ایمپراتورلوغو؛[۱] اؤ. 6 سپتامبر 1941، اوْریوْل، اوْرلوْو ویلایتی، شوروی[۱]) — آذربایجانلی شاعیر، ادبیاتشوناس، متن‌شوناس و بیبلیوقراف، اورتا عصر الیازمالاری‌نین کولکسیونچوسو،[۲]1934-جو ایلدن آذربایجان یازیچی‌لار بیرلیگی‌نین عوضوو،[۳]شوروی علم‌لر آکادمی‌سی‌‌نین آذربایجان شؤعبه‌سی دیل و ادبیات اینستیتوتو ادبیات سکتورونون 1-جی کاتقوری‌سینده تدقیقات ایشچیسی، آذربایجان دؤولت علمی-تدقیقات اینستیتوتونون آذربایجان ادبیاتی شؤعبه‌سی‌نین مودیری (1929-1932).
سلمان ممتاز | |
|---|---|
Salman Mümtaz | |
 سلمان ممتاز 1917 ده | |
| دوغوم | ۲۰ مهٔ ۱۸۸۴ |
| اؤلوم | ۰۶ سپتامبر ۱۹۴۱ (۵۷ یاش) اوْریوْل |
| اؤلوم سببی | گوللـله‌نیب |
| میلیت | آذربایجان تورکو |
| وطنداشلیق | شوروی |
| حیات‌یولداشی(لاری) | زینب ممتاز |
| اوشاقلاری | اسگندر ممتاز ، شهلا ممتاززاده |
سلمان ممتاز عشق‌آباددا تحصیل آلیب. 1910-جو ایلدن " موللا نصرالدین " و دیگر درگی‌لرده شعیرلر و فلیئتون‌لاری ایله دینی فاناتیزم و خورافاتا قارشی چیخیش ائتمیشدیر. او، دوغما آذربایجان دیلی ایله یاناشی فارس، عرب، روس، تورک و اوردو دیل‌لرینی منیمسه‌میشدی. سلمان ممتاز عمادالدین نسیمی، قؤوسی تبریزی، موللا پناه واقف، قاسم بیگ ذاکر، میرزه شفیع واضح و دیگر آذربایجان کلاسیک‌لری‌نین اثرلرینی نشره حاضیرلامیشدی. 1927-1928-جی ایل‌لرده آذربایجان آشیق پوئزیاسی‌نین نومونه‌لرینی ایکی جیلدده نشر ائتدیرمیشدی. او، همچنین ختایی، فضولی و دیگرلری‌نین علمی-تنقیدی متن‌لرینی ترتیب ائتمیشدی.[۴]
استالین رپرسیاسی‌نین قوربانی اولان ممتاز، 1937-جی ایلین اوکتوبر آیینیندا حبس اولونوب و 10 ایل مودتینه آزادلیقدان محروم ائدیلیب. او، حبسده اولارکن 1941-جی ایلین سپتامبر آییندا اوریول شهرینده گوللله‌نیب. اونون طرفیندن توپلانمیش 270 الیازما حبس زامانی محو ائدیلمیشدیر.[۲]سلمان ممتازا 1956-جی ایل نوامبر آیی‌نین 17-ده شوروی عالی محکمه‌سی طرفیندن اؤلوموندن سونرا برائت وئریلیب.
یاشاییشی دَییشدیر
ائرکن ایل‌لری دَییشدیر
سلمان محمدامین اوغلو عسگروف 20 مئی 1884-جو ایلده[۳] نوخانین (ایندیکی آذربایجان جومهوریتی‌نین شکی شهری) گنجه‌لی محلّه‌سینده آنادان اولوب.[۵]سلمان‌ین آتاسی محمدامین تاجیر ایدی و عاییله‌سی اوزون مودّت اورتا آسیادا یاشامیشدی.[۶]
سلمان‌ین باباسی آغاعلعسگر چوخ وارلی ایدی. او وفات ائتدیکدن بیر مودّت سونرا حیات یولداشی دا دونیاسینی دَییشیر، ائوی ده یانیر. کیمسه‌سیز قالمیش اوغلو محمدامین وار-دؤولت‌لرینه یییه‌لنمیش عمی‌سینه سیغینیر، زرگر یانیندا ایشله‌ییر. او، مشهده زیارته گئدیر. قاییداندا یولونو عشق‌آباددان سالیر، چونکی ائشیتمیشدی کی، بورادا تورپاق‌لار چوخ اوجوز قیمته ساتیلیر. مشهدی محمدامین شکی‌دن گتیردیگی قیزیللا عشق‌آباددان خئیلی تورپاق آلیر، اؤزونه یورد سالیر. او، آز واختدا کاروانسارا و دزگاه یییه‌سی اولور. شکی‌ده یاشایان عاییله‌سینی عشق‌آباددا تیکتیردیگی یئنی مولکونه گتیرمگه حاضیرلاشان محمدامین، 1887-جی ایلده 32 یاشیندا آغ‌جیگر ایلتیهابیندان وفات ائدیر.[۵]
1900-جو ایلده محمدامین‌ین حیات یولداشی مشهدی زهرا خانیم (1865-1938) اؤزونون کیچیک قارداشی کربلایی عسگری باکی‌دان گؤتوروب عشق‌آبادا گئدیر، محمدامین‌ین وار-دؤولتینه یییه‌له‌نیر. اوغلان‌لاری سلمانلا عسگری ده عشق‌آبادا گتیریر. سونرا بؤیوک قارداشی کربلایی مؤوسومو ده یانینا آپاریر. میرزه فتحعلی آخوندزاده ایله قوهوملوق علاقه‌لری اولان زهرا خانیم، دوشونجه‌لی و باجاریقلی قادین ایدی. او، ایری بیر صاندیق آلیر، اوغلان‌لاری بؤیوینه‌دک ساندیغی قیزیللا دولدورور (همین قیزیل‌لاری بیر قدر سونرا سلمان ممتاز آذربایجان الیازما کیتاب‌لارینی آلماغا و خئیریه ایشلرینه خرجله‌دی).[۵]
اوشاقلیق ایل‌لریندن سلمان ممتاز علمه بؤیوک ماراق گؤستریر؛ فارس و عرب دیل‌لرینی موکمّل بیلیردی.[۶]او، عشق‌آباددا تحصیل آلمیش، فارس و عرب دیل‌لرینی ده اورادا اؤیرنمیشدی.[۷] بورادا میرزه اسدالله آدلی موعلیمدن فارس و عربجه یاناشی اوردو دیلی ده منیمسه‌میشدی.[۸]1893-جو ایلده 9 یاشلی سلمان‌ین عشق‌آباددا میرزه علی اکبر صابر ایله گؤروشو اولور. بو گؤروشله ممتازدا ادبیاتا هوس یارانیر. 3 آی موللا یانیندا درس کئچمیش سلمان 22 یاشینادک گئجه-گوندوز اؤز اوزرینده جیدی چالیشیر، فارس، عرب، روس، اوردو دیل‌لرینه یییه‌له‌نیر، حافیظه‌سی ایله شرق ادبیاتی‌نین اینجی‌لرینی منیمسه‌ییر.[۵]سلمان‌ین قووّتلی ذکاسی اولدوغو اوچون، او، بیر چوخ شعیرلری ازبرله‌میشدی. ایسلام خالق‌لاری‌نین دیل‌لرینی بیلمه‌سی اوندا شرق ادبیاتینا قارشی ماراق یاراتمیشدی.[۸]
داییسی کربلایی مؤوسومون دزگاهیندا تیجارتله مشغول اولان سلمان، تورک (آذربایجان) الیازمالارینی توپلاماغا باشلاییر.[۹]
" موللا نصرالدین " درگیسی ایله امکداش‌لیق دَییشدیر
تورک ادبی تنقیدچیسی یاووز آکپینارین سؤزلرینه گؤره 1908-1909-جو ایل‌لرده تیفلیس‌ده " موللا نصرالدین درگیسی " چیخدیقدان سونرا سلمان ممتاز دا بو ساتیریک درگی‌نین یازیچی‌لاری آراسیندا یئر آلدی. عئینی زاماندا کلاسیک طرزده شعیرلر ده یازیردی. عشق‌آباددا دوستلاری ایله بیرلیکده ادبی مجلیس قورموشدو.[۸]1908-1909-جو ایل‌لرده ممتاز سونرادان باشدا " موللا نصرالدین درگیسی " اولماقلا، همچنین آذربایجان مطبوعاتی‌نین دیگر اورقان‌لاریندا درج ائدیلمیش ساتیریک شعیرلری و مقاله‌لری ایله اوخوجولارین دیقتینی چکدی. یاووز آکپینارین یازدیغینا گؤره، "ممتاز اثرلرینده اوخوجویا اؤز اؤلکه‌سینه و میلتینه سئوگیسینی بیلدیریر، ایجتیماعی حیاتداکی چاتیشمازلیق‌لاری نوماییش و ایفشا ائدیردی. " [۸]
آذربایجان ادبیاتشوناسی و تاریخچیسی عدالت طاهرزاده‌نین ایفاده‌لرینه گؤره، 1906-جی ایل اونون دوشونجه‌لرینده دؤنوش یارادیر: عشق‌آبادا گلن ممتاز "موللا نصرالدین " مجموعه‌سی ایله یازیشیر، اونا چوخلو خبرلر، بعضاً ده شعیرلر گؤندریر. عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف و قوربانعلی شریف‌زاده ایله بیرگه یازدیغی، 1908-جی ایلده "موللا نصرالدین " درگیسینده چیخان " موزالان بیگین سیاحتنامه‌سی " اونون یارادیجی‌لیق اوغورلاریندان بیری ساییلیر.[۱۰]1910-جو ایلده میرزه علی اکبر صابرله ایکی هفته‌لیک ایکینجی گؤروشو اونو ادبیاتا داها دا باغلاییر: صابرین ممتازی هوس‌لندیریلمه‌سیندن سونرا " موللا نصرالدین " درگیسینده اونون " خورتدان بیگ " ایمضاسی گؤرونمگه باشلاییر.[۹]
1913-جو ایلده تیفلیس‌ده ایلک کیتابی " سئیید احمد هاتف ایصفاهانی‌نین ترجیعبندی و ترجومه‌یی-حالی " اثرینی میرزه جلیل محمدقولوزاده‌ین " غئیرت " مطبعه‌سینده نشر ائتدیریر. 3 آی تیفلیس‌ده قالان سلمان عسگرزاده ادبیات، تاریخ و اینجه صنعتی دریندن بیلن عباس صحت ایله تانیش اولور، 2 ایل اؤنجه دونیاسینی دَییشمیش میرزه علی اکبر صابرین " هوپ‌هوپ‌نامه " کیتابینی نشر ائتدیرمه‌سینده اونا اؤنملی یاردیم گؤستریر. تیفلیس‌ده میرزه جلیل ایله دوست‌لاشان ممتاز " موللا نصرالدین " درگیسینی هرطرفلی مالیه‌لشدیریر.[9] 1913-جو ایلده " ایقبال " قزئتی قافقازدا دؤورونون 11 موعاصیر شاعیریندن بیری اولان سلمان ممتاز حاقیندا یازیردی: " سلمان عسگروف و یا لقبی ایله ممتاز " موللا نصرالدین " درگیسینده اؤزونون 12 پورمعنا شعیری ایله میلتین نؤقصان‌لارینی گؤستریر، نیجاتینا یول گؤسترمکده قلمی ایله خیدمت ائدیر. "[۱۱]سلمان ممتاز 1916-جی ایلده عشق‌آباددا جلیل محمدقولوزاده‌نین " اؤلولر " اثری‌نین صحنه‌یه قویولماسی اوچون چوخ چالیشسا دا، یئرلی حاکیمیت اورقان‌لاری بونا ایجازه وئرمه دی.[۹]
سلمان ممتاز 1918-جی ایله قدر عشق‌آباددا " موللا نصرالدین " درگیسینده شعیرلر و فلیئتون‌لاری ایله دینی فاناتیزم و خورافاتا قارشی چیخیش ائتمیشدیر. ممتاز " موللا نصرالدین " درگیسی‌‌نین اورتا آسیا و دیگر بؤلگه‌لرده یاییلماسیندا دا اؤز کؤمگینی گؤستریردی.[۷]
اتک یازی‌لار دَییشدیر
- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ Немецкая национальная библиотека, Берлинская государственная библиотека, Баварская государственная библиотека и др (azərb.). Общий нормативный контроль (GND). 2012-2016. 2016-03-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2020.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ Васильков Я. В., Гришина А. М., Перченок Ф.Ф. (1990). Репрессированное востоковедение. Востоковеды, подвергнувшиеся репрессиям в 20 — 50-е годы (PDF). səh. 96—106.
- ^ ۳٫۰ ۳٫۱ "Салман Мумтаз". Официальный сайт Союза писателей Азербайджана. İstifadə tarixi: 2015-01-15.
- ^ Под ред. С. Колосова, ed. (2009). "Мумтаз Салман Мамедаминоглы" (azərb.). Энциклопедический словарь псевдонимов. 2017-08-16 tarixində arxivləşdirilib.İstifadə tarixi: 3 iyun 2020.
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ Tahirzadə, 2002. səh. 3
- ^ ۶٫۰ ۶٫۱ Алмасова Э. (12 avqust 2009). "В этом году исполняется 125 лет со дня рождения Салмана Мумтаза" Archived 2020-06-02 at the Wayback Machine. (azərb.). 2020-06-02 tarixində arxivləşdirilib.İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
- ^ ۷٫۰ ۷٫۱ Салман Мүмтаз (azərb.). VII. Азербайджанская советская энциклопедия. 1983. səh. 274.
- ^ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ Yavuz Akpınar (1994). Azeri edebiyatı araştırmaları (Dergâh Yayınları). İstanbul. 478. (türk.)
- ^ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ Tahirzadə, 2002. səh. 4
- ^ Tahirzadə, 2002. səh. 8
- ^ Ağayar, Şərif (10 mart 2015). "Qorkinin dostu, Bağırova sərt cavab, qazılan qəbir". Archived 2020-08-22 at the Wayback Machine. Tarix (azərb.). news.lent.az. 2020-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 avqust 2020.