سور آندلاشماسی
سور آندلاشماسی (فرانسجا: Le Traité de Sèvres)، بیرینجی دونیا ساواشی سوْنراسیندا ائتیلاف دؤولتلری ایله عثمانلی ایمپیراتورلوغو حؤکومتی آراسیندا ۱۰ آقوْست ۱۹۲۰ده فرانسه‌نین باشکندی پاریس‌ین غربینده‌کی سور (Sèvres) منطقه‌سینده اوْلان سور سرامیک موزه‌سینده ایمضالانمیش آندلاشمادیر. سور آندلاشماسی ۴۳۳ ماده‌دن تشکیل تاپیردی کی آندلاشما ایمضالاندیغی دؤنمده دوام ائدن تورکیه قورتولوش ساواشی‌نین سوْنونجوندا تۆرک‌لرین قالیبیتی ایله، بۇ آندلاشما یئرینه ۲۴ جولای ۱۹۲۳ تاریخینده لوزان آندلاشماسی ایمضالانیب اۇیغولاماغا کئچدیگیندن سور آندلاشماسی کئچرسیز قالدی.[۳]
| سور صۆلح مۆعاهیده‌سی | |
|---|---|
 سور آندلاشماسینا گؤره عثمانلی ایمپیراتورلوغونون پایلاشماسی | |
| نؤوع | باریش آندلاشماسی |
| ایمضالانما | ۱۰ آقوْست ۱۹۲۰ |
| یئر | سور، فرانسه |
| شرطلر | عثمانلی ایمپیراتورلوغو و ائتیلاف دؤولتلری آراسیندا اوْنایلاندی. |
| قورتارما | ۲۴ جولای ۱۹۲۳ |
| ایمضالایانلار | ائتیلاف دؤولتلری[۱] باشقا ائتیلاف دؤولتلری .svg){kind=small} عثمانلی ایمپیراتورلوغو |
| قورونما یئری | فرانسه دؤولتی |
| دیل‌لر | فرانسجا (ایلکین)، اینگیلیسجه، ایتالیانجا[۲] |
| Full text | |
 Treaty of Sèvres at Wikisource | |
_crowned.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
حاضیرلیق موددتی دَییشدیر
موندروس آتش‌کس آندلاشماسی سوْنراسی یاشانانلار دَییشدیر
بیرینجی دونیا ساواشی سوْنراسیندا ائتیلاف دؤولتلری ایله آلمان-اوتریش جومهوریتی آراسیندا سنت-ژرمن آندلاشماسی، مجاریستان شاهلیغی آراسیندا تریانون آندلاشماسی و بولغاریستان کراللیغی آراسیندا نویی آندلاشماسی ایمضالانماسینا رغماً عثمانلی ایمپیراتورلوغو ایله ۱۹۱۹ مئیینده هله بیر باریش آندلاشماسی ایمضالانمامیش و گؤرۆشمه‌لر ۱۹۱۹ ایلینین سوْنونا قدر ائرته‌لنمیشدی. بۇنون نه‌دنی بؤلگه‌ده آمریکا مانداسی‌نی تکلیف ائدن اینگیلیس‌لر ایدی. بۇنا گؤره توماس وودرو ویلسونون جاوابی گؤزله‌نیردی.[۴]
اؤته یاندان، ایتالیا و آمریکانین موخالیفتینه رغماً، اینگیلیس‌لرین و فرانسه‌لی‌لرین تصدیقی ایله، ائتیلاف دؤولتلری یۆکسک مجلیسی‌نین ۶ مئیده آلدیغی قرار اۇیارینجا ۱۵ مئیده ایزمیر یونانلار طرفیندن ایشغال ائدیلدی. بۇ اوْلای بۆتۆن عثمانلی‌دا گۆجلۆ بیر میللی واکونیشه یوْل آچدی. ۴ سپتامبر دا توْپلانان سیواس کونقره‌سیندن سوْنرا ایستانبولدا کی عثمانلی حؤکومتی، اؤلکه اۆزه‌رینده ایداری و عسگری مؤوقعی‌نی الدن وئردی. سیواس و داها سوْنرا آنکارادا مصطفی کمال پاشا ایداره‌سینده بیر میللی دیرنیش حؤکومتی قۇرولدو. آنکارا حؤکومتی، اوْلومسوز شرطلرده بیر باریش آندلاشماسی‌نی قبول ائتمه‌یه‌جگینی بیلدیردی و دیرنیش حاضیرلیقلارینا باشلادی.[۵]
حاضیرلیق کوْنفرانسلاری دَییشدیر
آمریکانین، اؤزۆنه یاپیلان بؤلگه‌نین مانداسی‌نین اۆستله‌نیلمه‌سی تکلیفی‌نی رد ائتمه‌سی ایله، ۱۹۲۰ فوریه آییندا لندن کوْنفرانسیندا گؤرۆشمه‌لر یئنی‌دن باشلادی. داها سوْنرا ائتیلاف دؤولتلری، ۱۸ آوریل ۱۹۲۰ده سانرمو کونفرانسیندا عثمانلی ایمپیراتوللوغونا اویغولاناجاق باریش آندلاشماسینین شرطلری‌نی حاضیرلادیلار. ۲۲ آوریل‌ده عثمانلی حؤکومتی‌نی پاریسده توْپلاناجاق باریش کوْنفرانسینا دعوت ائتدیلر. پادیشاه، اسکی صدراعظم احمد توفیق پاشانین باشقانلؽغیندا بیر هیئتی پاریسه گؤندردی. ائرته‌سی گۆنۆ آنکارادا توْپلانان تورکیه بؤیوک میللت مجلیسی، ۳۰ آوریل گۆنۆ طرف دؤولتلرین خاریجی ایشلر باخانلیقلارینا گؤندردیگی بیر یازیلا ایستانبولدان آیری بیر حؤکومتین قۇرولدوغونو بیلدیردی.[۶]
پاریسده باریش شرطلری‌نی اؤیرنن احمد توفیق پاشا، ایستانبولا گؤندردیگی تلقرافدا باریش شرطلری‌نین "دؤولت مفهومو ایله قابل تألیف اوْلمادیغی‌نی" بیلدیره‌رک گؤرۆشمه‌لردن چکیلدی. بۇنون اۆزه‌رینه ۲۱ ژوئن‌ده ائتیلاف دؤولتلری تورک میللتی‌نین دیرنیشی‌نی قؽرماق اۆچۆن، ایزمیرده اوْلان یونان گوجلری‌نی آنادولو ایچلرینه سۆرمه‌گه قرار وئردی. بالیق‌اسیر، بورسا، عوشاق و تراکیا قیسا سۆره‌ده یونان اوْردوسو طرفیندن ایشغال ائدیلدی.[۷][۸]
سلطنت شوراسی دَییشدیر
اژه‌ده‌کی ایشغاللار اۆزه‌رینه ۲۲ جولای دا ایستانبولدا توْپلانان سلطنت شوراسی[۹]، پاریسه صدراعظم داماد فرید پاشا باشقانلیغیندا ایکینجی بیر هیئت گؤندرمه‌گه قرار وئردی. شورادا یاشانانلار گۆنۆمۆزده هله‌ده تارتیشؽلماقدادیر. نوطق‌دا بۇ توْپلانتیدا سولطان وحید الدینله ایلگی‌لی”سور موعاهیده‌سی‌نی بیر ذات آیاغا قالخماق سورعتی ایله قبول ائتمیشدیر.” دئییلمیشدیر. سارای باشمابیینجی‌سی لوطفی سماویه گؤره ایسه وحید الدین آچیلیش نوطقونو اوْخودوقدان سوْنرا باشقانایغی داماد فرید پاشایا بیراخاراق سالوْندا دۇرمامؽش، چیخیب گئتمیشدیر. سوْن صدراعظم توفیق پاشانین اوْغلو ایسماعیل حاککی اوْکدایین آنلاتیمی ایسه بئله دیر:
”نهایت سوری قبول ائدنلر آیاغا قالخسین دئییلدی. داماد فرید پاشا بۇ سؽرادا پادیشاهین سالوْنو ترک ائتمه‌سی اۆچۆن ایشاره وئردی. وحید الدین ائشیگه چیخدی و یانداکی اوْتاغا کئچدی. پادیشاه آیاغا قالخینجا دا سالوْنداکیلار پادیشاها بیر سایقی اثری اوْلاراق آیاغا قالخدیلار و اوْنو سورعتله سلاملادیلار. اؤیله کی، بۇ آیاغا قالخؽشؽن سورین قبولو آنلامینا مؽ گلدیگی، یوْخسا پادیشاها حۆرمتاً قیام مؽ ائدیلمیش اوْلدوغو آچیق اوْلاراق بیلینمه‌دی. حتی اعیان‌دان توْپچو فریقی رضا پاشا، بیز پادیشاها حۆرمتاً آیاغا قالخدیق، سوری قبول ائتدیگیمیزدن دگیل دیه قؽشقؽراراق داماد فریدین اوْیونونو آچیقجا اعتیراض داهی ائتدی.”
کیمی تاریخچی‌لر بۇ اوْلایی، شورادا اوْی حاققی اوْلمایان پادیشاهین اوْیلاما یاپؽلماسی چاغرؽ‌سی یاپیلینجا ائشیگه چیخماسی، آنجاق داماد فرید اوْلایی اوْلدوبیتدیه گتیرمه‌سی اوْلاراق تحلیل ائدیلیر. کیمی‌لری توْپلانتی‌نین سوری تصدیق ائتمه‌سی اۆزره طرفلی بیر طرزده تصدیقینه اعتیراضاً ماهیتینده، بلکی ده بیراز اؤفکه‌لی بیر شکیلده آیاغا قالخدؽغؽنی و چیخیب یان اوْتاغا کئچمیش اوْلدوغونو ایدعا ائتمکده دیر. کیمی تاریخچی‌لر ایسه بۇنون، پادیشاه ایله داماد فرید پاشانین آندلاشمایی قبول ائتدیره بیلمک اۆچۆن بیرلیکده حاضیرلاندیقلاری‌نی بیر پلان اۆلدوغونو ایدعا ائتمکته دیرلر.[۱۰]
آندلاشمانی ایمضالیانلار دَییشدیر
آندلاشما ۱۰ آقوْست ۱۹۲۰ آراگۆن گۆنۆ ائتیلاف دؤولتلری؛ بریتانیا ایمپیراتورلوغو,،اۆچونجو فرانسه جومهوریتی، ایتالیا کراللیغی، ژاپون ایمپیراتورلوغو، بیرینجی ارمنیستان جومهوریتی، بلژیک شاهلیغی، یونان شاهلیغی، حیجاز کراللیغی، ایکینجی لهیستان جومهوریتی, بیرینجی پورتغال جومهوریتی، رومانی شاهلیغی، یوقوسلاوی شاهلیغی، بیرینجی چکسلواکی جومهوریتی ایله مغلوب عثمانلی ایمپیراتورلوغو آراسیندا ایمضالاندی. آمریکا بیرلشمیش ایالتلری عثمانلی ایمپیراتورلوغو ایله ساواشمادیغی،[۱۱][۱۲] شوروی ایسه هله میللتلر جمعیتی‌نه اۆیه اوْلمادیغی اۆچۆن ایمضا ائتمدیلر.[۱۳]
عثمانلی هیئتینده بۇ آدلار یئر آلیردی: صدراعظم داماد فرید پاشا، اسکی معاریف ناظیری بغدادلی محمد هادی پاشا، اسکی شورا دؤولت رئیسی رضا توفیق بؤلوک‌باشی و برن سفیری رشاد خالیص بی.
-
ساغدان؛ بغدادلی محمد هادی پاشا، رشاد خالیص بی و رضا توفیق بؤلوک‌باشی بی
-
عثمانلی تمثیلچی‌سی، بغدادلی محمد هادی پاشا، آندلاشمانی ایمضالاییر. -
یونان تمثیلچی‌سی، الفتریوس ونیزلوس، آندلاشمانی ایمضالاییر. -
سور آندلاشماسینین ایمضالانماسینا گؤره آتن‌ده کی پاناتینایکوْ ایستادیوموندا باشباخان ونیزلوس و کرال الکساندروْسون قاتیلدیغی قۇتلاما.
نتیجه دَییشدیر
آندلاشمانین عمله گیرمه‌سی اۆچۆن اؤنجه مجلس مبعوثان‌ین آندلاشمایی گؤرۆشۆب قبول ائتمه‌سی، سوْنرا دا ایمضالاماق اۆزره سولطان آلتینجی محمده گؤندرمه‌سی گرکیردی. آنجاق آندلاشما ایمضالاندیغی تاریخده مجلس مبعوثان قاپالی اوْلدوغوندان آندلاشما مجلیس‌ده گؤرۆشۆلمه‌دی و پادیشاهین اؤنۆنه قوْیولمادی.[۱۴]
آنکارا حوکومتی، آندلاشمانی سرت بیر بیلدیری ایله قؽنادی و آندلاشمانی ایمضالایانلار ایله سلطنت شوراسیندا اوْلۇملۇ اوْی ایستیفاده ائدنلری ۱۹ آقوْست ۱۹۲۰ تاریخینده وطن خائینی اعلان ائتدی.[۱۵] آندلاشمادا ایمضاسی کئچن هیئت اۆیه‌لری ۲۳ آوریل ۱۹۲۴ تاریخینده تورکیه بؤیوک میللت مجلیسی طرفیندن یوزاللی‌لیک لر لیستینه علاوه ائدیلدی. ۲۸ مئی ۱۹۲۷ تاریخلی یاسایلا ایسه یوردداشلیق‌دان چیخاریلدیلار.[۱۶]
طرفلردن یونان شاهلیغی، آندلاشمانی تصدیق ائدیب عمله قوْیماق ایسته دی. بعضی چئوره‌لر آندلاشمانین هئچ بیر زامان عمله گیره‌مه‌دیگینی مۆدافیعه ائدیر. آنجاق باشقا گؤرۆشلره گؤره آندلاشماسینین بیر چوْخ حؤکوملری اوْ تاریخلرده اۇیقولانمؽش و ۲۰. یوز ایلین بین الخالق سیاسی دؤیۆشلرینه یؤن وئرمیشدیر.[۱۷] سور آندلاشماسینین بعضی مادده‌لرینه دایاناراق اورتا دوغو جوْغرافیاسی یئنی‌دن شکیللندیریلیسه، بۇ آندلاشمانین بیر سۆره اۆچۆن ده اوْلسا فعلاً عمله گیردیگی‌نین قبول ائدیلمه‌سی گرکلیگی‌نی مۆدافیعه ائدیرلر.[۱۷]
-
یونانین ۱۸۳۲—۱۹۴۷ ایللر آراسینداکی گئنیشله‌مه‌سی. (سور آندلاشماسی ایله وعد ائدیلیب ۱۹۲۳ده لوزان آندلاشماسی ایله گئری آلینان بؤلگه‌لر داخیل ائدیلمیشدیر.) -
سور آندلاشماسینا گؤره "بؤیوک یونان". (اۆست سوْلدا الفتریوس ونیزلوس)
اؤنملی مادده‌لر دَییشدیر
- سرحدلر (مادده ۲۷-۳۶): ادیرنه و قیرخلارائلی داخیل اوْلماق اۆزره تراکیانین بؤیوک بؤلومو یونانا؛ جیهان، عینتاپ، اورفا، ماردین و جیزره شهرلری فرانسه‌نین سوریه ایله لوبنان قیمومتینه، موصل و موصل ویلایتی‌نین قوزئی بؤلگه‌لری اوْ جۆمله‌دن عمادیه بیرلشیک عراق شاهلیغینا وئریلیب ایستانبول ایسه عثمانلی دؤولتی‌نین باشکندی اوْلاراق قالاجاق؛[۱۸]
- بوْغازلار (مادده ۳۷-۶۱): ایستانبول و چاناق‌قالا بوْغازلاری ایله مرمره دنیزی سیلاحدان آریندیریلاجاق، ساواش و باریش زامانیندا بۆتۆن دؤولتلرین گمی‌لرینه آچیق اوْلاجاق؛ بوْغازلاردا دنیز ترافیکی‌نی کوْنترول ائتمه‌ده، ایچینده عثمانلی ایمپیراتورلوغونون اوْلمادیغی اوْن اؤلکه‌دن تشکیل تاپان بین الخالق بیر کوْمیسیوْن طرفیندن ایداره اولوناجاق دیر؛ کوْمیسیوْن گرکلی گؤردوگو زامان ائتیلاف دؤولتلری‌نین دوْنانمالاری‌نی یاردیما چاغیرابیلجک؛
- کۆرد بؤلگه‌سی (مادده ۶۲-۶۴): اینگیلیس، فرانسه و ایتالیا تمثیلچی‌لریندن تشکیل تاپان بیر کوْمیسیوْن فرات‌ین شرقینده‌کی کۆرد ویلایت‌لرینده بیر محلی یؤنتیم دۆزنی قۇراجاق؛ بیر ایل سوْنرا کۆردلر ایسترسه میللتلر جمعیتی‌نه باغیمسیزلیق اۆچۆن مۆراجیعت ائده بیله‌جک؛
- ایزمیر (مادده ۶۵-۸۳): تقریبی اوْلاراق بۇگۆنکۆ ایزمیر ایلی سرحددینده عثمانلی ایمپیراتورلوغو حاکیمیت حاقلارینین ایستیفاده‌سینی بئش ایل سۆره ایچینده یونانا بؽراخاجاق؛ بۇ سۆره‌نین سوْنوندا بؤلگه‌نین عثمانلی و یا یونانا قاتیلماسی اۆچۆن رفراندوْم یاپیلاجاق؛
- ارمنیستان (مادده ۸۸-۹۳): عثمانلی، ارمنیستان جومهوریتی‌نی تانیاجاق؛ تۆرک-ارمنی سرحددی‌نی، حاکیم صیفاتیلا آمریکا باشقانی اعلان ائده‌جک (آمریکا باشقانی توماس وودرو ویلسون ۲۲ نوْوانبر ۱۹۲۰ده وئردیگی قرارلا ترابزون، ارزروم، وان و بتلیس ارمنیستانا وئردی.)؛
- عرب اؤلکه‌لری و آدالار (مادده ۹۴-۱۲۲): عثمانلی ساواشدا و یا داها اؤنجه الدن وئردیگی عرب اؤلکه‌لری، قیبریس و اژه آدالاری اۆزرینده هئچ بیر حاق ایدعا ائتمه‌یه‌جک؛
- آزینلیق حاقلاری (مادده ۱۴۰-۱۵۱): عثمانلی دین و دیل آیریمی دئمه‌دن تام وطن‌داشلارینا برابر حاقلار وئره‌جک، آلینان غیر موسلمان‌لارین ماللاری اؤزلرینه قایتاریلاجاق، آزینلیقلار هر سویه‌ده اوْخول و دینی قۇروملار قۇرماقدا سربست اوْلاجاق، عثمانلی‌نین بۇ قوْنولارداکی اۇیقولامالار گرکیرسه ائتیلاف دؤولتلری طرفیندن یوْخلاناجاق؛
- عسگری قوْنولار (مادده ۱۵۲-۲۰۷): عثمانلی ایمپیراتورلوغون عسگری گۆجلری، ۳۵٫۰۰۰ی ژاندارما، ۱۵٫۰۰۰ی اؤزل بیرلیک، ۷۰۰ۆ پادیشاهین یانینداکی گۆونلیک بیرلیک اوْلماق اۆزره، ۵۰٫۷۰۰ نفره سرحدلی اوْلاجاق و آغیر سیلاحلاری اوْلمایاجاق.[۱۹][۲۰] تۆرک دوْنانماسی تسویه ائدیله‌جک، مرمره بؤلگه‌سینده عسگری تأسیس اوْلونمایاجاق، عسگرلیک گؤنۆلۆ و پارالی اوْلاجاق، آزینلیقلار اوْردویا قاتیلا بیله‌جک، اوْردو و ژاندارما اتفاق کوْنتروْل کوْمیسیوْنو طرفیندن یوْخلاناجاق؛
- ساواش سۇچلاری (مادده ۲۲۶-۲۳۰): ساواش دؤنمینده قتل-عام و تهجیر سۇچلاری ایشله‌مکله سۇچلانانلار یارقیلاناجاق؛
- بوْرجلار و ساواش تضمیناتی (مادده ۲۳۱-۲۶۰): عثمانلی ایمپیراتورلوغوندان مالی دۇروموندان اؤترۆ ساواش تضمیناتی ایسته‌نمیه‌جک، عثمانلی‌نین آلمان و مۆتتفیق‌لرینه اوْلان بوْرجلاری سیلینه‌جک، آنجاق تۆرک مالیه‌سی مۆتتفیق‌لر آراسی مالی کوْمیسیوْنون یوْخلانماسینا آلیناجاق؛
- کاپیتولاسیونلار (مادده ۲۶۰-۲۶۸): عثمانلی‌نین ۱۹۱۴ده تک طرفلی اوْلاراق فسخ ائتدیگی کاپیتولاسیونلار اتفاق دؤولتلری وطن‌داشلاری نفعینه یئنی‌دن قۇرولاجاق؛
- تیجارت و اؤزل حوقوق (مادده ۲۶۹-۴۱۴): تۆرک حوقوقو و ایداری دۆزه‌نی همن هر آلاندا مۆتتفیق‌لر طرفیندن یوْخلانان قۇراللارا اۇیغون حالا گتیریله‌جک، مۆلکی دنیز و دمیر یوْلو ترافیکی ائتیلاف دؤولتلر آراسیندا یاپیلان ایش بؤلۆمۆ چرچیوه‌سینده ایداره اوْلوناجاق، ایش و ایشچی حاقلاری دۆزن‌له‌نه‌جک حؤکۆملری‌نی ایچرن بیر آندلاشمادیر.
خریطه‌لر دَییشدیر
-
سور آندلاشماسیندان نئچه ایل اؤنجه، ۱۹۱۷ده سنت ژان د مورین آندلاشماسینا گؤره عثمانلی‌دا ایتالیایا وئریلمه‌سی گرکن آنجاق سور آندلاشماسیندا وئریلمه‌ین بؤلگه‌لر. -
۱۹۲۰ده یاپیلمیش بیر خریطه‌ده عثمانلی ایمپیراتورلوغونون سرحدلری. شرقده‌کی هاشور ویریلمیش منطقه محلی موختاریته صاحیب کوردوستان اوْلدوغو گؤرولمکته‌دیر. -
سور آندلاشماسینین ایمضالاندیغی زامانلاندا عثمانلی تورکجه‌سی ایله حاضیرلانان بیر خریطه‌نین ۱۹۲۷ده رسم ائدیلمیش اوْلانی. اۆچلۆ آندلاشما ایله تانیملانان فرانسه و ایتالیا شیرکت‌لری‌نین فعالیت ائتدیگی بؤلگه‌لریده گؤسترن خریطه. -
سور آندلاشماسیندا بوْغازلار بؤلگه‌سینی گؤسترن، ۱۹۲۰ده یاپیلمیش بیر خریطه. -
سور آندلاشماسی ایله قۇرولماسی اؤن گؤرولموش بؤیوک ارمنی دؤولتی اۆچۆن آمریکا باشقانی توماس وودرو ویلسونون مۆعین ائتدیگی غرب سرحدی، ۱۹۲۰. -
بیر باشقا خریطه‌ده ویلسونون مۆعین ائتدیگی عینی سرحد.
آیریجا باخ دَییشدیر
قایناقلار دَییشدیر
- Treaty of Peace between the British Empire and Allied Powers and Turkey UK Treaty Series No. 11 of 1920; Command paper Cmd.964
- Fromkin, David (1989). A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East, 1914–1922. New York: H. Holt. ISBN 0-8050-0857-8.
- Helmreich, Paul C. From Paris to Sèvres: the partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919-1920 (Ohio State UP, 1974).
- Howard, Harry N. The Partition of Turkey (U of Oklahoma Press, I93i) online
- ^ The order and the categorization below are as they appear in the preamble of the treaty.
- ^ Wikisource:Treaty of Sèvres/Protocol
- ^ The Treaty of Sèvres, 1920. Harold B. Library, Brigham Young University.
- ^ "Congress Opposes Armenian Republic; General Sentiment Is Against Assuming Responsibility for New Republic". April 27, 1920. pp. 2, 353. https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9804E3D91E3CEE3ABC4F51DFB266838B639EDE.
- ^ Gibbons, Herbert Adams (1921). "Venizelos". Political Science Quarterly. 36 (3): 519. doi:10.2307/2142304. JSTOR 2142304.
- ^ First World War.com - Primary Documents - Treaty of London, 26 April 1915. FirstWorldWar.com.
- ^ Naimark. Fires of Hatred, pp. 47–52.
- ^ Biondich, Mark (2011). The Balkans: Revolution, War, and Political Violence Since 1878. Oxford University Press. p. 92. ISBN 9780199299058.
- ^ Kültür Bakanlığı 1920 Kronolojisi. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-06-26. یوْخلانیلیب2023-01-26.
- ^ The Peace Treaty of Sèvres.
- ^ Şimşir, Bilal N. (2006). Atatürk ve Cumhuriyet. İleri Yayınları. p. 55. ISBN 9789944109161.
- ^ Hür, Ayşe (2012). Öteki Tarih (2) Mondoros'tan İzmir Suikastı Davasına. Propil. p. 88. ISBN 9789759963866.
- ^ Erim, Prof. Dr. Nihat (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. p. 525-527.
- ^ Atatürk Kronolojisi (Türkçe). ataturk.net. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-02-18. یوْخلانیلیب2023-01-26.
- ^ Power, Samantha. A Problem from Hell, p. 16–17. Basic Books, 2002.
- ^ 150’liklerin tam listesi.
- ^ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ Cahit Kayra, Sevr Dosyası Nasıl yapıldı, Nasıl Yırtıldı. Büke Yayıncılık, 2004, ISBN 9789758454525, sayfa 21
- ^ Erim, Prof. Dr. Nihat (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. p. 539-543.
- ^ Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920) (Türkçe). uyg.tsk.tr.
- ^ Treaty of Sèvres/Part V - Military, naval and air clauses (Article 155) شابلون:Archive web Wikisource, (İngilizce)