قازاخیستان
قازاخیستان (قازاقجا: Қазақстан, Qazaqstan, /qɑzɑqstɑ́n/) آسیا قاره‌سینده بیر اؤلکه‌دیر. اوْرتا آسیادا ساحه‌سینه گؤره ان بؤیوک اؤلکه قازاخیستاندیر. باشکندی آستانا شهریدیر. قازاخیستان قوزئیده، قوزئی-دوغودا و قوزئی-باتی‌دا روسیا ایله، دوغودا چین، گونئی‌ده ایسه تورکمنیستان، اؤزبکیستان و قیرغیزیستان ایله سینیرلاری وار. باتی‌دا خزر دنیزی ایله حودودلانیر. قازاخسیتان دونیا اوقیانوسلاریندان چوخ اوزاقدادیر. اما اطرافینداکی اؤلکه‌لرله قازاخسیتان اوْلدوقجا سیخ قارشیلیقلی ایلگیلره مالیک‌دیر.
قازاقیستان جومهوریتی Қазақстан Республикасы Qazaqstan Respublïkası Республика Казахстан Respublika Kazakhstan Kazakh Eli | |
|---|---|
 بایراق
.svg) Emblem
| |
| میلی مارش: Meniñ Qazaqstanım | |
 | |
| پایتخت | آستانا |
| بؤیوک شهری | آلماتی |
| رسمی دیللر | قازاق تورکجه‌سی () روس دیلی () |
| اتنیک قروپلار | (۲۰۰۹) 63.1% قازاق 23.7% روس 2.9% اوزبک 2.1% اوکراینلی 1.4%اویغور 1.3% تاتار 1.1% جرمن 4.5% باشقا قروپلار [۱] |
| دمونیم(لر) | قازاق |
| دؤولت | جومهوریت |
| ایستیقلال | |
| اراضی | |
• جمعی | ۲٬۷۲۴٬۹۰۰ km2 (۱٬۰۵۲٬۱۰۰ sq mi)Convert internal error: unknown message (9th) |
• سو (%) | 1.7 |
| جمعیت | |
• 2011 تخمینی | 16,600,000 (62nd) |
• 2009 census | 16,004,800 |
• سیخیلیق | ۵٫۹۴/km2 (۱۵٫۴/sq mi)Convert internal error: unknown message (224th) |
| اچ‌دی‌آی (2010) | 0.714 یوخاری |
| چاغ بؤلگه‌سی | UTC+5/6 (West/East) |
| سوروجولوک طرفی | ساغ |
| تیلفون کودو | +7-6xx, +7-7xx |
| اینترنت ال‌تی‌دی | .kz |
تاریخ
دَییشدیرقازاخلار تورکلرین قیپچاق قولونون ان بؤیوک خالقی‌دیر. قازاخ آدینا کئچمیش‌دن قازاخلارلا علاقه قوران یازی مدنیتینه صاحب مملکتلرین یازی‌لی قایناقلارین‌دا راست گلمک مومکون‌دور. بونلار؛ چین، روس، عرب، فارس، بیزانس، موغول و تورک دیللرین‌ده یازیلان اثرلردیر. بۇ اثرلرین دیل خصوصیتلرینه گؤره "قازاخ" آدی، آسا، کاسا، هاسا، هایساک، کاسوک، قاساق، هاسیق، قزاق، کازساک و س. مۆختلیف شکیللرله یازیلمیش‌دیر. قازاخ آدینین نه زامان میدانا چیخدیغی تام اولاراق بیلینمیر. چونکی "قازاخ" کلمه‌سینین آدین اتیمولوژی(دیلین کؤکلرینی آراشدیرما بیلیم) تاریخین درین‌لیکلرینه گئدیر. قازاخلار حاقیندا تاریخچیلر مۆختلیف دلیللر گتیریرلر. مثلاً؛ آکادمیک مارر: "قافقازدا قازاخلار یاشاییرلار"، چک تاریخچی‌سی گروزنی: "قازاخلار میلاددان اوّل خزر دنیزینین شرق بؤلگه‌سین‌ده یاشایان هونلارین نوه‌لری و قافقاز کاسپین سؤزلرینین قاز، قاس کؤکون‌دن تؤرمیش اولدوغو، قازاخ آدینین دا بو کؤک‌دن قایناقلاندیغینی بیلدیریر". ائرمه‌نی تاریخچی‌سی موسا هئرئنی ایران پادشاهی وئلیریتتی‌سین دؤورون‌ده میلاددان اوّل ۱۹۷-۱۲۶-جی ایللرده قازاخلارین فارسلارلا ووروشدوغونو یازیر.
مۆعاصیر قازاخیستانین کؤکلری ۱۴۰۰-جو ایللره قدر گئتمک‌ده‌دیر. ۱۴۰۰-جو ایللرده مۆختلیف تورک طایفه لارینین بیرلشمه‌سی ایله مرکزی آسیادا یئنی بیر بوی یارانمیش‌دیر. قیزیل اوردا دؤولتی داغیلدیق‌دان سوْنرا تورک طایفه لری نوقای خان اطرافین‌دا بیرلشه‌رک نوقای خان‌لیغینی قوردولار. بۇ خان‌لیق سوْنرادان قازاخ خان‌لیغینا چئوریلدی. قازاخ خان‌لیغی اوچ حیصّه دن عبارت ایدی: اولو ژوز، کیچیک ژوز و اورتا ژوز. ۱۷۷۱-جی ایلده‌ن اعتباراً اونلار بیر-بیرین‌دن وابسته اولمایان سیاست یئریتمه‌یه باشلادیلار. ۱۷۷۰-جی ایلین سونلارین‌دا قازاخ ژوزلاری روسیه و چین آراسیندا موباریزه میدانینا چئوریلدی. بۇ موباریزه روسلارین غلبه‌سی ایله باشا چات‌دی. بون‌دان سوْنرا روسلار ایشغال ائتدیکلری قازاخلارین اؤلکه‌سین‌ده موستملکه‌چی‌لیک سیاستی یئریتمه‌یه باشلادیلار. بۇ توْرپاقلارین بوتون ایمکانلارینی منیم‌سه‌دیلر. یئرلی قازاخلاری کؤچه مجبور ائتدیلر. قازاخلارین دیلینه، دینینه و یاشاییشینا مۆختلیف قاداغالار قویولموش‌دور.
آجلیق و سیاسی سببلرله ۱۹۱۲-۱۷ جی ایللر آراسیندا روس حکومتینه قارشی اعتراض باشلادی. ۱۹۱۷-جی ایلده روسیهدا چارلیغین دئوریلمه‌سی ایله علاقه دار اولاراق مرکزی آسیا بیر مدت موستقیل اوْلدو. ۱۹۱۷-۲۰ جی ایللر آراسیندا کئچمیش قازاخ ژوزلاری بیرلشه‌رک "آلاش اوردا دؤولتی"نی قوردولار. بو دؤولت اوچ ایل یاشایا بیل‌دی. ۱۹۲۰-جی ایلده‌ن سوْنرا روسلار حاکمیّتی اله کئچیردیلر و بو تاریخ‌دن سوْنرا شوروی دؤورو باشلادی. روس حکومتی قازاخلارین میلّی شعورونو ایتیرمه‌سی اۆچون مۆختلیف یوللارا ال آتدی. ایستالینین واختین‌دا قازاخجادان عرب و فارسجا سؤزلر چیخاریلاراق بونلارین یئرینه روسجا کلمه‌لر قویول‌دو. گونوموزده ده قازاخجادا اولان بعضی کلمه‌لر اۆچون روس سؤزلری ایشلدیلیر. سووت حاکمیّتی آلتین‌دا اولان دؤورده ۱۹۳۳-جو ایلده صونعی آجلیق، ۱۹۳۷-۳۸-جی ایللرده سویقیریم، ۱۹۵۴-جو ایلده ۶ میلیون ۳۰۰ مین هئکتار یئرین زورلا روس موهاجیرلرینه پایلانماسی، ۱۹۶۰-جی ایللره قدر روس کؤچلری یئرلش‌دیرمه پلانلارینین حیاتا کئچیریلمه‌سی، ۱۹۸۶-جی ایلده مشهور "جئلتوک‌سان" حادثه‌سینی سؤیله‌مک مومکون‌دور.
۱۹۹۰-جی ایلده ایقتیصادی بحران و شوروی-نین سوقوطون‌دانا سوْنرا ۱۹۹۱-جی ایلده موستقیل اولاراق دونیا آرناسیندا اؤز یئرینی تاپ‌دی. نورسولتان نازاربایئو اؤلکه‌نین ایلک یاشکان اوْلدو.
۱۹۹۲-جی ایلده قازاخیستان روسیه نین تشببوسونه اساساً ژانویه‌ده کوللئکتیو تهلوکه‌سیزلیک موقاویله‌سی ایمضالامیش‌دیر.
۱۹۹۷-جی ایلده باشکند آلماتی‌دان آستانایا کئچیریلمیش‌دیر.
قازاخیستانین خاریجی سیاست پریوریتئتلری روسیه، چین، آمریکا بیرلشمیش ایالتلری، آوروپا بیرلیگی، اوْرتا آسیا دؤولتلری. همچینین دونیا اؤلکه‌لری ایله قارشیلیقلی فایدالی امکداشلیغین اینکیشاف ائتدیریلمه‌سینه یؤنلمیش‌دیر.
قئید: م. V. لومونوسوو آدینا موسکو دؤولت اونیوئرسیتئتینین آنالیتیک-بیلیشیم مرکزینین ائکسپئرت قروپونون رهبری آلکسی ولاسوو دوشونور کی، گورجوستان-اوسئتییا موناقیشه‌سی قازاخیستانین ۲۰۱۰-جو ایلده آتت-ا صدرلیگی زامانی پریوریتئتلر آراسیندا اولمایاجاق. بۇ گون گورجوستانا عایید اوْلان بۇ مسئله‌لر سیاسی‌دیر و بوردا ایقتیصادی مسئله‌لردن صحبت گئده بیلمز. آنلاماق لازیم‌دیر کی، اگر آذربایجانلا ائرمنیستانین وضعیتین‌ده تورک-ائرمه‌نی سرحدلرینین آچیلماسی اۆچون هله‌ده ایقتیصادی سببلر تاپماق اولسا دا بۇ روسیه و یا تۆرکیه بیزنئ‌سینین و ده ائرمه‌نی دیاسپورونون ماراقلاری‌دیر. گورجوستان ایله علاقه‌لر ایسه سیاسی‌دیر. بورادا ایقتیصادی منتیق ایشله‌مه‌یه‌جک.
ایسئسجو شوراسی سون ایجلاسین‌دا ۲۰۱۵-جی ایلده ایسلام مدنیتی شهری اعلان اوْلونماسی ایله باغلی آلماتینین نامیزدلیینی تصدیقله‌ییب.
فیزیکی-جوغرافی خصوصیّت
دَییشدیر
قازاخیستان اراضی‌سینین چؤللری چوخ دا مورکّب دئییل‌دیر. دوزه‌ن‌لیکلر داها گئنیش ساحه‌نی تۇتور. غرب‌ده خزریانی اووالیق و اوستورت یایلاسی، شرق‌ده ایسه قازاخیستان خیردا تپه‌لیگی دقتی جلب ائدیر. جنوب‌دا توران اووالیغینین بیر حیصّه سی قازاخیستان اراضی‌سینه داخیل اولور. شیمال‌دا تورغای چؤکک‌لیگی قازاخیستان اراضی‌سی ایله غربی سیبیر اووالیغینی بیرلشدیریر. اؤلکه‌نین ان هون‌دور یئری شرق‌ده آلتای داغلارینین قازاخیستان اراضی‌سینه داخیل اوْلدوغو حیصّه دیر. ان آلچاق یئر ایسه غرب‌ده خزر ساحللرین‌ده یئرلشه‌ن کاراگیئ چؤکک‌لیگی‌دیر (-۳۲ متر). قازاخیستان اراضی‌سین‌ده بیر سیرا فایدالی قازینتیلارین زنگین یاتاقلاری واردیر. بونلاردان قاراغان‌دی،ائکیباستوز و تورغای داش کؤمور یاتاقلارینی، جئزقازغان،ساییک،بوزشاکول،بالخاش و کوونراد،قازاخیستان خیردا تپه‌لیگی میس معده‌نلرینی، تورغای،کوستانای ویلایتین‌ده‌کی دمیر فیلیزی یاتاقلارینی خصوصی قئید ائتمک اولار. قازاخیستان اراضی‌سی چوخ زنگین آلیمینیوم یاتاقلارینا، و ده قورغوشون، سینک، گوموش، وولفرام، فوسفوریت(مانغیستاو،کاراتاو)، نیکل، قیزیل و باشقا نادر دمیر یاتاقلارینا مالیک‌دیر. جومهوریتی اراضی‌سینین غرب (خزرساهی‌لی) حیصّه لرین‌ده زنگین نفت(تنگیز،تورغای،مانغیستاو) و قاز یاتاقلاری(مانغیستاو،قاراجانباس،اؤزئن) دا واردیر. بئله‌لیکله، دئمک اولار کی، قازاخسیتان یاناجاغا و ان باش‌لیجا صنایع ساحه‌لری اۆچون لازیم اوْلان بوتون خام احتیاطلارینا مالیک‌دیر.
ایقلیمی
دَییشدیراؤلکه اراضی‌سینین ایقلیمی کسکین کونتینئنتال‌دیر. قیشی چوخ سویوق کئچیر. آرکتیک هاوا کوتله‌لرینین اراضییه مانعه‌سیز داخیل اولماسی نتیجه‌سین‌ده شیمال و مرکز حیصّه لرده شاختالار داها گۆج‌لو (شیمال‌دا -۴۵°سی، مرکزده -۳۵°سی) اولور. یای ایسه چوخ ایستی کئچیر. اوْرتا ایول تئمپئراتورو شیمال‌دا +۲۴°سی، جنوب‌دا +۲۸°سی-دیر. بعضاً ایستیلار +۴۴°سی-یه کیمی چاتیر. یاغینتیلارین میقداری آزدیر. گئنیش دوزه‌ن‌لیک ساحه‌لرده ایللیک یاغینتیلار جمعی ۲۰۰-۴۰۰ مم-دیر. خزر ساحللرین‌ده و مرکزین دوزه‌ن‌لیک حیصّه لرین‌ده ایسه داها آزدیر (۵۰-۱۰۰ مم). بۇ یئرلرده سهرا و یاریم صحرا لاندشافتلاری اوستونلوک تشکیل ائدیر. یالنیز داغلارین اتکلرین‌ده و یاماجلاردا (جنوب-شرق‌ده) یاغینتیلار چوخ آرتیر (۴۰۰-۱۶۰۰ مم). قازاخیستانین ایقلیمی کسکین کونتینئنتال اوْلدوغونا گؤره چای شبکه‌سی ده ضعیف‌دیر. نیسبتاً ایری چایلارین‌دان سیردریا، اورال، امبا، ایلئ، ایرتیش، اسیل چایینی گؤسترمک اولار. دیگر چایلارینین اکثریتی یای‌دا قورویور. چایلار بؤیوک سووارما اهمیتینه مالیک‌دیر. ایری گؤللرین‌دن بالخاش و زایسان گؤللرینی گؤسترمک اولار. آرال و خزر دنیزینین ده بیر حیصّه سی قازاخیستان اراضی‌سین‌ده‌دیر. قازاخیستان اراضی‌سینین شیمال و شیمال-شرق حیصّه لرین‌ده مونبیت توْرپاقلاری اوْلان چؤل زوناسی گئنیش ساحه‌نی ایحاطه ائدیر. قازاخیستانین ان بؤیوک تاخیل‌چی‌لیق رایونلاری دا ائله بورادادیر. جنوبا گئتدیکجه یاریم صحرالار و صحرالار بیر-بیرینی عوض ائدیر. صونعی سووارما شرایطین‌ده بۇ توْرپاقلاردا دا مۆختلیف کند چیفتلیک (مزرعه) بیتکیلری (پامبیق، اوزوم، چلتیک، آلما، اریک، نار) بئجرمک اولور.
اینضیباطی اراضی بؤلگوسو
دَییشدیرقازاخیستان جومهوریتی اینضیباطی جهت‌دن ۱۴ اوستان، ایکی اوستان وضیّعت شهر، ۸۳ شهر، ۱۶۰ منطقه، ۲۰۰ قصبه، ۷۷۴۳ کنددن عبارت‌دیر. باشکند آستانا و ان بؤیوک شهر آلماتی ایلت ایستاتوسونا صاحب‌دیر.
ایقتصادیات
دَییشدیر
تخمیناً اؤتن عصرین ۶۰-جی ایللرینه کیمی قازاخیستان حئیواندارلیق (خصوصیله قویونچولوق) چیفتلیک (مزرعه) ایله فرق‌لنه‌ن بیر اؤلکه ایدی. لاکین حاضیردا او، الوان متالوژی، کؤمورچیخارما، کیمیا، ماشینقاییرما، یونگول و یئیینتی صنایع‌سی اوْلان بیر اؤلکه‌یه چئوریلمیش‌دیر. یاناجاق صنایع‌سین‌ده کاراغان‌دی و ائکیباستوز کؤمور حؤوزه‌لرینین بؤیوک اهمیتی واردیر. کؤمورله ایشله‌یه‌ن اونلارلا الکتریک مرکزلارین‌دان ان بؤیویو ائکیباستوزدا یئرلشیر. ان بؤیوک میس ائمالی زاوودلاری بالخاش و جئزقازغان شهرلرین‌ده‌دیر. ائرتیس چایی اوزرین‌ده‌کی سو الکتریک مرکزلارینین انرژی‌سی و زنگین پولیمئتال یاتاقلاری اساسین‌دا اؤسکمندئ، پاولوداردا مۆختلیف الوان دمیرلار و عالیمینیوم اۆرتیم (تولید) ائدن کومبیناتلار یارادیلمیش‌دیر. قارا متالوژی صنایع‌سی ده (چوقون، پولاد، پروکات اۆرتیم (تولید)ی) گئتدیکجه اینکیشاف ائدیر. اونون اساس موس‌سی‌سه‌لری تمیرتاو و رودنی شهرلرین‌ده یئرلشیر. قازاخیستانین کیمیا صنایع‌سین‌ده مینرال گوبره اۆرتیم (تولید)ی اساس یئر تۇتور. جامبیل شهرین‌ده نهنگ سوپئرفوسفات زاوودو تیکیلمیش‌دیر. قازاخیستان‌دا ماشینقاییرما صنایع‌سی ده اینکیشاف ائدیر. پئتروپاول و آقمولادا کند چیفتلیک (مزرعه) ماشینلاری، آلماتی‌دا ائلئکتروتئخنیکی ماشین و آوادان‌لیقلار اۆرتیم (تولید) اوْلونور. قازاخیستان هم ده اینکیشاف ائتمیش یئیینتی و یونگول صنایعیه مالیک‌دیر. سمی، پئتروپاول، آلماتی، شیمکند (چیمکند) یئیینتی و یونگول صنایعنین ایری مرکزلری‌دیر. کند چیفتلیک (مزرعه)ندا بوغ‌دا، قارغی‌دالی، پامبیق و چلتیک بیتکیلری، همچینین قویونچولوق باش‌لیجا ساحه‌لردیر. اکین ساحه‌لرینین ۷۰%-دن چوخون‌دا دن‌لی بیتکیلر (اساساً یازلیق بوغ‌دا، قارغی‌دالی، چلییک، داری) اکیلیر. بوغ‌دا اکینی ساحه‌لری اساساً قازاخیستانین شیمال حیصّه سین‌ده یئرلشیر. قازاخیستان بئجردیی بوغ‌دانین بؤیوک حیصّه‌سینی خاریجی اؤلکه‌لره ایخراج ائدیر. پامبیق و چلتیک ایسه جنوب‌دا (جامبیل و شیمکند اوستانلری) سوواریلان توْرپاقلاردادیر. هئیواندارلیغین اساس چیفتلیک (مزرعه) ساحه‌لری شیمال، مرکز و شرق رایونلارین‌دادیر. اؤلکه‌ده ۳۵ میلیون داوار، ۸ میلیون قارامال ساخلانیلیر. حئیواندارلیق محصوللارینین دا (ات-سود محصوللاری، یون) بؤیوک حیصّه سی خاریجی اؤلکه‌لره ایخراج اوْلونور.
قازاخیستان‌دا BP شیرکتینین معلوماتینا گؤره ۲۰۰۹-جو ایلین اوّلین‌ده نفتین ثبوت ائدیلمیش احتیاطلارینین حجمی ۳۹،۶ میلیارد باررئل و یا ۶،۵ میلیارد تون تشکیل ائدیر، بۇ دا عمومی دونیا احتیاطلارینین ۳،۲%-نی تشکیل ائدیر. نفتین پروقنوزلاش‌دیریلان احتیاطلاری یالنیز خزر دنیزینین قازاخیستان قیسمتونا عایید اوْلان یئرلرین‌ده ۱۷ میلیارد تون‌دان چوخ اوْلدوغو تخمین ائدیلیر. مرکزی کشفیات ایداره‌سینین ایستاتیستیکاسینا اساساً قازاخیستان ۲۰۰۹-جو ایلده ۷۵ میلیون تون نفت حاصیل ائتمیش‌دیر. قازاخیستان حکومتی ۲۰۱۱-جی ایلده نفت هاسیلاتینی ۱۰۰ میلیون تونا، ۲۰۱۵-جی ایلده ایسه ۱۵۰ میلیون تونا قدر آرتیرماغی پلانلاشدیریر. قازاسیتان موستقیل‌لیک ایللرین‌ده نفت‌دن چوخ بؤیوک گلیرلر الده ائتمیش و بونون نتیجه‌سین‌ده قازاخیستان آسیادا ان یوکسک حیات سوییه‌سینه مالیک اوْلان اؤلکه‌لردن بیرینه چئوریلمک‌ده‌دیر. ۲۰۰۹-جو ایلین اوّلینه اوْلان معلوماتا گؤره قازاخیستانین آشکار ائدیلمیش طبیعی قاز احتیاطلاری ۱،۸۲ تریلیون م³ (بپ-نین حسابلامالارینا اساساً) تشکیل ائدیر کی، بۇ دا دونیا احتیاطلارینین ۱،۷%-نه برابردیر. قازاخیستانین مانغیستاو (مانقیشلاق) یاریماداسین‌دا بؤیوک نفت و قاز صنایع‌سی یارادیلمیش‌دیر.
کند چیفتلیک (مزرعه)
دَییشدیرقازاخیستانین آقرار ترکیب اؤزون‌ده ۴۹۱۹ غیری-دؤولت موس‌سی‌سه‌سینی و ۶۵ دؤولت حۆقوقی شخصی اؤزون‌ده بیرلشدیریر. قازاخیستان جومهوریتی ۲۰۰۶-جی ایلده آقرار-صنایع کومپلکسینین ۲۰۰۶-۲۰۱۰-جو ایللرده داوام‌لی اینکیشاف کومپانییاسی قبول ائدیلمیش و ۲۰۰۶-۲۰۰۸-جی ایللرده اونون گئرچکلشدیریلمه‌سی اوزره پروقرام ایشلنیب حاضیرلانمیش‌دیر. ۲۰۰۶-جی ایلده کند چیفتلیک (مزرعه)ین‌دا عمومی محصولون حجمی میلیارد دوللار تشکیل ائتمیش‌دیر. اکیله‌ن توْرپاقلارین عمومی حجمین‌ده دن‌لی بیتکیلر اوستونلوک تشکیل ائدیر.
اهالی‌سی
دَییشدیرقازاخیستان جومهوریتینده اوْرتا حسابلا ۱ km²-ا ۶ نفر اهالی دوشور. لاکین اهالی اراضی اوزره غیری-برابر مسکونلاشیب. اؤلکه‌نین شیمال، شیمال-شرق و جنوبون‌دا داغتیی حیصّه لرده (خصوصیله آلماتی و اونون اطرافین‌دا) اهالی نیسبتاً سیخ‌دیر. اؤلکه‌نین اساس اهالی‌سی قازاخلاردیر.
ائتنیک ترکیبی
دَییشدیر| میللیت | سایی[۲] | اهالی ایچین‌ده پایی (فایزله) |
|---|---|---|
| توپلام اهالی | ۱۶،۰۰۴،۸۰۰ | ۱۰۰% |
| قازاخ | ۱۰،۰۹۸،۶۰۰ | ۶۳،۱% |
| روس | ۳.۷۹۷.۰۰۰ | ۲۳،۷% |
| اؤزبک | ۴۵۷.۲۰۰ | ۲،۸% |
| اوکراینلی | ۳۳۳.۲۰۰ | ۲،۱% |
| اویغور | ۲۲۳.۱۰۰ | ۱،۴% |
| تاتار | ۲۰۳.۳۰۰ | ۱،۳% |
| آلمان | ۱۷۸.۲۰۰ | ۱،۱% |
| دیگر | ۷۱۴.۲۰۰ | ۴،۵% |
| ائتنیک کؤکو | ۱۸۹۷ % | ۱۹۱۱ % | ۱۹۲۶ % | ۱۹۳۹ % | ۱۹۵۹ % | ۱۹۷۰ % | ۱۹۷۹ % | ۱۹۸۹ % | ۱۹۹۹ % | ۲۰۰۶ % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| قازاخ | ۷۴،۹ | ۶۰،۸ | ۵۹،۵ | ۳۸ | ۳۰ | ۳۲،۶ | ۳۶ | ۳۹،۷ | ۵۳،۴ | ۶۲،۲ |
| روس | ۱۰،۸ | ۲۷،۰ | ۱۸،۰ | ۴۰،۲ | ۴۲،۷ | ۴۲،۴ | ۴۰،۸ | ۳۷،۴ | ۲۹،۹ | ۱۵،۶ |
| اوکراینلی | * | * | ۱۲،۴ | ۱۰،۸ | ۸،۲ | ۷،۲ | ۶،۱ | ۵،۴ | ۳،۷ | ۰،۹ |
| آلمان | - | - | ۰،۷ | ۱،۵ | ۷،۱ | ۶،۶ | ۶،۱ | ۵،۸ | ۲،۴ | ۰،۴ |
| تاتار | ۱،۲ | ۱،۱ | ۰،۷ | ۱،۶ | ۱،۵ | ۲،۲ | ۲،۱ | ۲ | ۱،۷ | ۵،۹ |
| اؤزبک | ۱،۳ | ۱،۱ | ۳،۲ | ۱،۷ | ۱،۱ | ۱،۷ | ۱،۸ | ۲ | ۲،۵ | ۸،۹ |
| بلاروس | * | * | - | ۰،۵ | ۱،۲ | ۱،۵ | ۱،۲ | ۱،۱ | ۰،۸ | - |
| اویغور | - | - | - | - | ۰،۶ | ۰،۹ | ۱،۰ | ۱،۱ | ۱،۴ | ۶،۵ |
| دیگر | - | - | - | - | ۰،۱ | ۰،۲ | ۰،۱ | ۰،۱ | ۰.۳ | - |
قازاخیستان‌دا آذربایجان دیاسپوراسی
دَییشدیررسمی معلوماتلارا گؤره حال-حاضیردا قازاخیستان‌دا یوز مین، غیری-رسمی معلوماتلارا گؤره اوچ یوز مین آذربایجان‌لی یاشاییر. قازاخیستان‌دا یاشایان آذربایجان‌لیلار علم، اینجه صنعت، کند چیفتلیک (مزرعه)، کیچیک، اوْرتا بیزنئس و دیگر ساحه‌لرده چالیشیرلار. عئینی زامان‌دا اونلار قازاخیستان جومهوریتی اجتماعی-سیاسی حیاتین‌دا یاخین‌دان ایشتیراک ائدیر، دؤولت اورقانلارین‌دا تمثیل اوْلونورلار. بونونلا یاناشی، هموته‌نلریمیز قازاخیستان جومهوریتی قانونلارینا اویغون اولاراق اؤزلرینین بیر نئچه میلّی-مدنیت تشکیلاتلارینی یاراتمیشلار. قازاخیستان جومهوریتینده "قازاخیستان خالقی آسسامبلئیاسی" یارائدیلمیش و باشکان نظربایف بۇ آسامبلیانین صدری‌دیر. ۱۹۹۰-جی ایللردن اعتباراً آلماتی‌دا "توران"، آکتؤبئ ویلایتین‌ده "دوستلوق"، ژامبول ویلایتین‌ده "آذری"، غربی-قازاخیستان ویلایتین‌ده "بیرلیک"، قاراغان‌دی ویلایتین‌ده "ناموس"، کوستانای ویلایتین‌ده "حیدر"، پاولودار ویلایتین‌ده "وطن" و س. آذربایجان مدنیت مرکزلری فعالیّت گؤستریر. بۇ جمعیتلر عئینی زامان‌دا "قازاخیستان خالقی آسساملئیاسی"نین عضولری‌دیر. باشکند آستانادا دیاسپورانین چوخسای‌لی نماینده‌لرینی اطرافین‌دا بیرلشدیرمیی باجارمیش "خزر" میلّی-مدنیت مرکزی فعالیّت گؤستریر. بونونلا یاناشی، ۲۰۰۳-جو ایلده آستانادا "دونیا آذربایجان‌لیلارینین مدنیت مرکزی" اجتماعی تشکیلاتینین نماینده‌لیگی آچیلمیش‌دیر کی، بۇ دا قازاخیستان‌داکی بوتون آذربایجان میلّی-مدنیت مرکزلرینی اؤزون‌ده بیرلشدیریر. سون دؤورلر خاریجی اؤلکه‌لرده یاشایان آذربایجان‌لیلارلا ایش اوزره دؤولت کومیته‌سینین دستیی ایله قازاخیستانین تالدیکورغان شهرین‌ده "نخچیوان"، شو شهرین‌ده "آذربایجان‌لیلارین مدنیت مرکزی" تأسیس ائدیلمیش و آستانا، آلماتی، تالدیکورغان، قاراغان‌دی شهرلرین‌ده آذربایجان دیلینده "بازار گونو" مکتبلری آچیلمیش‌دیر. ۷ سپتامبر ۲۰۰۴-جو ایل تاریخین‌ده آستانا شهرینین "توریست" مئهمانخاناسینین کونفرانس زالین‌دا آستانا شهری آکیمینین موعاوینی، آستانا شهری مطبوعات مرکزینین فخری یاشکان و آذربایجان جومهوریتی قازاخیستان جومهوریتیسین‌داکی سفیری ل.قندیلووون آستانا ایجتیمایتینین و کۆتلوی(توده) بیلیشیم واسطه‌لرینین ایشتیراکی ایله آذربایجان "خزر" میلّی-مدنیت مرکزینین تأسیس ائتدیی بئینلخالق اجتماعی-سیاسی، روس و قازاخ دیللرین‌ده نشری نظرده توتولموش آیلیق "توران-ائکسپرئسس" قزئتینین تقدیمات مراسی‌می کئچیریلمیش‌دیر. ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۶-جی ایل تاریخین‌ده قازاخیستانین ژامبول ویلایتینین شو رایونون‌دا ۵ مین‌دن آرتیق سویداشیمیزین یاشادیغی یئنی یول-"نوویی پوت" کندین‌ده "نسی‌می" آذربایجان مدنیت مرکزی یارادیلمیش‌دیر.
آذربایجان-قازاخیستان علاقه‌لری
دَییشدیرآذربایجان جومهوریتی ایله قازاخیستان جومهوریتی آراسیندا دیپلوماتیک علاقه‌لر ۳۰ آوقوست ۱۹۹۲-جی ایل تاریخین‌ده یارادیلمیش‌دیر. ۹ ژانویه ۱۹۹۳-جو ایلده قازاخیستان جومهوریتی آذربایجان جومهوریتیسین‌داکی، ۱ مارس ۲۰۰۴-جو ایلده آذربایجان جومهوریتی قازاخیستان جومهوریتیسین‌داکی سفیرلیکلری فعالیّته باشلامیش‌دیر. ایبراهیم آمانقالیئو قازاخیستان جومهوریتی آذربایجان‌دا ایلک سفیری اوْلموشدور. ۲۰۰۸-جی ایلین ژانویه آیین‌دان اعتباراً پریمبئتوو سئریک دوستانوویچ قازاخیستان جومهوریتی آذربایجان جومهوریتیسین‌داکی یئنی فوق العاده و صلاحیت‌لی سفیری کیمی فعالیّت گؤستریر. ۲۹ ژانویه ۲۰۰۴-جو ایل تاریخین‌ده لتیف قندیلوو آذربایجان جومهوریتی قازاخیستان جومهوریتینده سفیری تعیین ائدیلمیش‌دیر. ۱۳ ۶ سپتامبر ۲۰۰۸-جی ایل تاریخین‌دن آذربایجان جومهوریتی آکتاو شهرین‌ده‌کی باش کونسول v.i.ائ. ر.محمد اوف فعالیّتینه باشلامیش‌دیر. ایکی اؤلکه آراسیندا ایندیدک سیاسی موناسیبتلرده دئمک اولار کی، هئچ بیر پروبلم مؤوجود اولمامیش‌دیر. بۇ موناسیبتلر ۱-۲ مارس ۲۰۰۴-جو ایل تاریخلرین‌ده قازاخیستان جومهوریتی یاشکان نظربایف دعوتیله آذربایجان جومهوریتی یاشکان İ.الیئوین قازاخیستانا و ۲۴-۲۵ مای ۲۰۰۵-جی ایل تاریخلرین‌ده آذربایجان جومهوریتی یاشکان İ.الیئوین دعوتی ایله قازاخیستان جومهوریتی یاشکان نظربایف اؤلکه‌میزه رسمی سفرلرین‌دن سوْنرا کئیفیتجه یئنی مرحله‌یه قده‌م قویموش‌دور. آذربایجان طرفی قازاخیستانین آسیادا تهلوکسیزلیین مؤحکمله‌نمه‌سی ساحه‌سین‌ده "آسیادا قارشیلیقلی ایشداش‌لیق و اعتیماد تدبیرلری اوزره موشاویره"نین (آقئم) یارادیلماسی تشببوسونو تام دستکلمیش‌دیر. ۲۰۰۶-جی ایلین ایول آیین‌دا آر خین طرفیندن غیری-رسمی قایناق‌لر واسطه‌سیله آلماتی شهرین‌ده کئچیریلمیش "اوتوموبیل احتیاط حیصّه لری، قاراژ تجهیزاتلاری و یاناجاقدول‌دورما مرکزلاری" اوزره ۳-جو بئینلخالق سرگینین (تهئ تهیرد اینتئرناتیونال ائخهیبیتیون فور آوتوپارتس، گاراگئ ائقویپمئنت & پئترول ایستاتیون) رئکلام بروشوراسی الده اوْلونموش‌دور. بۇ بروشورادا عکس اوْلونموش رنگ‌لی خریطه‌ده آذربایجان جومهوریتی اراضی‌سین‌ده داغ‌لیق قاراباغ بؤلگه‌سی خصوصی اولاراق و ائرمنیستان اراضی‌سینین عکس اوْلوندوغو رنگ‌ده وئریلمیش‌دیر. بونونلا علاقه دار، قئید اوْلونان رئکلام بروشوراسین‌دا وئریلمیش سهوین دوزلدیلمه‌سی ایله باغلی جدی تدبیرلرین گؤرولمه‌سی اۆچون قازاخیستان جومهوریتی خاریجی ایشلر نازیرلیینه، هابئله سؤزوگئ‌دن تدبیرین تشکیلات‌چیلارینا مراجعت ائدیلمه‌سی حاقیندا آر خین طرفیندن قازاخیستان‌داکی سفیرلییمیزه مۆافیق تلیمات وئریلمیش، عئینی زامان‌دا قر-ین باکی‌داکی سفیرلیینه مراجعت ائدیلمیش‌دیر. مسئله ایله باغلی سفیرلییمیز قر-ین خاریجی ایشلر نازیرلیینه نوتا ایله مراجعت ائدرک رئکلام بروشورون‌دا بوراخیلمیش سهوین آرادان قالدیریلماسینی طلب ائتمیش‌دیر. ۲۰۰۶-جی ایلین ۱۱ آوقوست تاریخین‌ده قازاخیستان خین-دن سفیرلییمیزین اونوانینا داخیل اوْلموش نوتادا سرگی تشکیلات‌چیلارینین باش وئرمیش حادثه ایله باغلی مؤقیعتی آچیقلانمیش، اونلارین بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی-نین باش آسسامبلئیاسی و تهلوکه‌سیزلیک شوراسینین داغ‌لیق قاراباغا دایر قبول ائتدیکلری قرارلاری دستکلدیکلری، رئکلام بروشورونون نشری زامانی یول وئریلمیش سهوین تکنیکی سبب‌دن باش وئردیی و گله‌جک‌ده بۇ کیمی حاللارین تکرارلانماماسی اۆچون داها دقت‌لی اوْلاجاقلاری بیلدیریلمیش‌دیر. بونونلا یاناشی، سفیرلییمیز طرفیندن سرگینین تشکیلات‌چی‌سی M.Arslanla علاقه ساخلانیلمیش، صحبت زامانی او، رئکلام بروشورلارینین نشری زامانی یول وئریلمیش سهوین تکنیکی سبب‌دن باش وئردیینی بیل‌دیره‌رک، بونا گؤره رسمی عذر ایستمیش و آرتیق یئنی رئکلام بروشورلارینین سیفاریش وئریلدیینی قئید ائتمیش‌دیر. ۱۴ مارس ۲۰۰۸-جی ایل تاریخین‌ده بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی باش آسامبلیاسینین ۶۲-جی سئس‌سییاسین‌دا "آذربایجانین ایشغال اولونموش اراضیلرین‌ده وضعیت" آدلی قتنامه لاییحه‌سینه دایر کئچیریلمیش سسوئرمه‌ده قازاخیستان جومهوریتی بیترف سس وئرمیش‌دیر.
دیل
دَییشدیرقازاخ دیلی (қазақ тілі، قازاق ٴتیلی، قازاق تیلی).قازاخیستان جومهوریتینین رسمی دؤولت دیلی قازاخ دیلی‌دیر.
قازاخ دیلی تورک دیللرینین قیپچاق آلتقروپونا (تاتار، باشقیرد، قاراچای-چرکز، قوموق، قارایم، کریمتاتار، قاراقالپاق، قاراقاش، نوقای) داخیل‌دیر . نوقای، قاراقالپاق و قاراقاش دیللری ایله بیرلیک‌ده قیپچاق - نوقای قولونا عاییددیر.
دین
دَییشدیراؤلکه اهالی‌سینین ۷۰ %-نی موسلمانلار، ۲۶%-نی ایسه پراووسلاو مسیحییانلاری (اساساً روسلار) تشکیل ائدیر.
مدنیت
دَییشدیرایدمان
دَییشدیرعلم
دَییشدیرتحصیل
دَییشدیرصحیّه
دَییشدیرمطبخ
دَییشدیرکورداک، کازی، بسبارماق، لاقمان، پیلاو و مانتی قزاخیستانین دادلی یئمک لریندن دیر
کیو
دَییشدیرنقلیات
دَییشدیرسیاست
دَییشدیرسیلاحلی قوه‌لر
دَییشدیرایستینادلار
دَییشدیر- ^ Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Census for the Republic of Kazakhstan 2009. Short Summary) (Russian). Republic of Kazakhstan Statistical Agency. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-07-23. یوْخلانیلیب10 December 2010.
- ^ Агентство Республики Казахстан по статистике : Численность населения Республики Казахстан по итогам переписи населения ۲۰۰۹ года Archived 2010-02-08 at the Wayback Machine....Численность населения Республики Казахстан по итогам переписи населения ۲۰۰۹ года на момент счета на ۱۲ часов ночи с ۲۴ на ۲۵ февраля ۲۰۰۹г. составила ۱۶۰۰۴،۸ тыс. человек . Доля уйгуров в общей численности населения страны составила – ۱،۴%.Численность казахов увеличилась по сравнению с предыдущей переписью на ۲۶،۱% и составила ۱۰۰۹۸،۶ тыс. человек. Увеличилась численность узбеков на ۲۳،۳%، составив ۴۵۷،۲ тыс. человек، уйгур – на ۶%، составив ۲۲۳،۱ тыс. человек. Снизилась численность русских на ۱۵،۳%، составив ۳۷۹۷،۰ тыс. человек؛ немцев – на ۴۹،۶%، составив ۱۷۸،۲ тыс. человек؛ украинцев – на ۳۹،۱%، составив ۳۳۳،۲ тыс. человек؛ татар – на ۱۸،۴%، составив ۲۰۳،۳ тыс. человек؛ других этносов – на ۵،۸%، составив ۷۱۴،۲ тыс. человек.
خاریجی کئچیدلر
دَییشدیرقالری
دَییشدیر-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Le lac Kucherla -
-
-
-
-
-
.png)
