قیریم تاتار تورکجه‌سی
قیریم تاتار تۆرکجه‌سی[۵]، قیریم تاتارجاسی، قیریم تاتار دیلی، قیریم تۆرکجه‌سی، قیریمجا یا دا قیریم دیلی ـ (قیریم تاتارجاسی: Qırımtatarca, Qırımca)، تورک دیل‌لرینین قیپچاق قوروپونا باغلی بیر دیلدیر آنجاق بعضی اوغوز قروپونا عایید خوصوصیتلره ده مالیکدیر. رومینییانین دوبروجا بؤلگه‌سینده دانیشیلان شکلینه رومینییا تاتارجاسی آدی وئریلیر. قازان تاتارلاریندان آییرد ائتمک اۆچون قیریم تاتارجاسی آدلاندیریلیر. قیریم یاریم‌آداسی‌نین یئرلی دیلی دیر.
| قیریم تاتار دیلی قیریم دیلی | |
|---|---|
| Къырымтатар тили, Qırımtatar tili Къырым тили, Qırım tili | |
| دوْغما دانیشانلار | اوکراین، تۆرکیه، اؤزبکیستان، رومانی، روسیه، قیرغیزیستان، بولغاریستان. |
| منطقه | قارا دنیز |
| ائتنیک | قیریم تورکلری |
دوْغما دانیشانلار | ۴۸۰,۰۰۰ [۱] |
تورک دیللری
| |
| کیریل و لاتین، اؤنجه‌لر عرب الیفباسی (قیریم تاتار الیفباسی) | |
| رسمی وضعیت | |
رسمی دیلی |  روسیه
|
تانینمیش آزینلیق دیلی | |
| دیل کوْدلاری | |
| ISO 639-2 | crh |
| ISO 639-3 | crh |
| Glottolog | crim1257 |
| ELP | Crimean Tatar |
| Linguasphere | 44-AAB-a قوروپونا باغلی |
 قیریم تاتار دیلینده دانیشانلار | |
آنا عونصورلرینی قیپچاق-دان آلمیش، لاکین باشقا تۆرک لهجه‌لری ایله ده قارشیلیقلی تاثیرده اولموشدور. عثمانلی دؤولتی ایله اولان سیخ علاقه‌لری اولان قیریم خانلارینین و باش‌بیلنلرینین عادتاً، ایستانبولدا تحصیل آلمالاری اوغوز دیالکتلرینین تاثیرلرینی گتیرمیشدیر. ایسماعیل قاسپیرالینین ایشلری ایله بو تاثیرلر یاخشیجا یئرلشمیشدیر. روس ایداره‌سینه گیریلمه‌سی ایله ده روسجادان تاثیرلنمیشدیر. بوندان باشقا، سۆرگون ایللرینه گؤره اؤزبک دیلینین تاثیرلری ده گؤرولمکده‌دیر.
آغیزلاری
دَییشدیرقیریم تاتارجاسی‌نین اساس بو آغیزلاری وار:
- یالی‌بویو
- اورتایولاق (باغچه‌سارای)
- چؤل (شیمالی)
یالی‌بویو آغزی: یالی‌بویو ایفاده‌سی قیریمین جنوبوندا قارا دنیز ساحیلینده قالان و داغلارین وارلیغینا گؤره ده داخیلی بؤلگه‌لرله علاقه سی داها آز اولان اراضینی ایفاده ائدیر. بو بؤلگه‌ده یئر آلان سوداق و باشقا بعضی قالالار قیریم خانلیغی اراضیسینده اولماسینا باخمایاراق بیرباشا ایستانبول (عثمانلی) طرفیندن ایداره ائدیلیردی. بو سببله آنادولودا یاشایان بیر چوخ اینسان مامورلوق، عسگرلیک و موختلیف معیشت واسیطه‌لری تامینی مقصدیله بو منطقه‌ده مسکونلاشمیشلار. ائله‌جه ده دنیز یولو ایله بلاواسطه عثمانلی لیمانلاری ایله علاقه‌لی اولمالاری سببی ایله ده موهوم تاثیر اولموشدور. بوتون بونلارین نتیجه‌سینده اورتایا چیخان یالی‌بویو آغزی، تورکیه تورکجه‌سینه اولدوقجا یاخین خوصوصیتلر گؤسترمیشدیر. بیر معنادا تورکیه تورکجه‌سی‌نین بیر آغزیدیر، دئمک.
باخچاسارای آغزی؛ بیر طرفدن قیپچاق خوصوصیتلرینی داشییارکن بیر طرفدن ده ایستر قرامماتیک، ایسترسه ده لئکسیکاسی باخیمیندان اوغوز قروپونون خوصوصیتلرینی ده اولدوقجا چوخ ساخلایان بیر کئچید آغزیدیر. تورکیه تورکجه‌سی دانیشان اینسانلار طرفیندن کیچیک بیر سعی‌له باشا دوشوله بیلر. قبول ائدیلن ادبی دیل باغچه‌سارای آغزیدیر و یئرلی دیلده یازیلمایان اثرلرین چوخو بو دیلده قلمه آلینیر.
چؤل آغزی؛ قیریمین شیمالیندا قالان بوزقیر زوناسیندا یاشایان خالقین دانیشدیغی دیلدیر. تامامیله قیپچاق خوصوصیتلری داشیییر. نوقای دیلی و قازاق دیلینه یاخیندیر و تورکیه تورکجه‌سی دانیشان اینسانلار طرفیندن باشا دوشولمه‌سی داها چتیندیر.
تحصیل
دَییشدیرقیریمدا تاوریدا میلّی بیلیم‌یوردوندا و قیریم دؤولت موهندیسلیک و پداقوژی بیلیم‌یوردوندا قیریم تاتارجا موعلیملیک و ادبیات فاکولته‌لری مؤوجوددور. همچنین قیریم بویونجا 16 عدد ایلک و اورتا مکتبینده قیریم تاتارجاسی درسلری سئچمه‌لی اولاراق وئریلیر.
باشقا دیللره گؤره قیریم تاتارجاسی
دَییشدیرقیریم تاتار، تورکیه تورکجه‌سی و آذربایجان تورکجه‌سی
دَییشدیر| قیریم تاتارجا | تورکیه تورکجه‌سی | آذربایجان تورکجه‌سی |
|---|---|---|
| Uğız tilinde Tirkin şavdusunun 12.Oguzunda yaptu. | Oğuz dilinde Türkmence*nin 12.Oğuzunda 1225 yılında işgal edilmiştir. | اوغوز دیلینده تورکمنجه‌نین 12-جی اوغوزوندا 1225-جی ایلده ایشغال ائدیلمیشدیر. |
بیر ده باخین
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیر- آنادولو تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Kırım Tatarcası»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۲۳ نووامبر ۲۰۱۸ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
- ^ Crimean Tatar at Ethnologue (18th ed., 2015)
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ The status of Crimea and of the city of Sevastopol is since March 2014 under dispute between Russia and Ukraine; Ukraine and the majority of the international community consider Crimea to be an autonomous republic of Ukraine and Sevastopol to be one of Ukraine's cities with special status, whereas Russia considers Crimea to be a federal subject of Russia and Sevastopol to be one of Russia's three federal cities.
- ^ To which languages does the Charter apply?. European Charter for Regional or Minority Languages. Council of Europe. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2018-12-25. یوْخلانیلیب2018-11-23.
- ^ Reservations and Declarations for Treaty No.148 - European Charter for Regional or Minority Languages. Council of Europe. یوْخلانیلیب28 December 2016.
- ^ ائتنولوگیا