قیمیز
قیمیز[۱] و یا کوُمیس (روس. Кумыс) — مادیان سودونون تخمیر ائدیلمه‌سی ایله الده ائدیلن عنعنه‌وی ایچکی. ان اسکی کؤچری خالق اولان تورکلرین میلّی ایچکی‌سی‌دیر. آسیا چؤل‌لرینده یاشایان قیرغیزلار، باشقیردلار، قازاخ‌لار، موغول‌لار، یاکوت‌لار و اؤزبک‌لر آراسیندا بو گون ده اهمیتلی بیر ایچکی‌دیر.[۲] قیمیز همچنین بالتیک ماجارلاری طرفیندن ایستیفاده ائدیلردی[۳]. تورکلردن و تورکلرین بویروغو آلتیندا اولان میلت‌لردن باشقا دونیانین هئچ بیر یئرینده قیمیزدان ایچکی کیمی ایستیفاده اولونمامیشدیر. محض بونا گؤره ده و.ابِرخاردت یازیردی کی، " قیمیز ایچیلن ساحه‌لرده تورکلر یاشامیشلار " .
 بیر شوشه و بیر استکان قیمیز | |
| آیری آدلاری | کوُمیس |
|---|---|
| نووع | سود محصوللاری |
| یئمک | اورتا آسیا |
| یارادان اؤلکه | قیرغیزیستان، قازاخیستان، موغولیستان و.... |
| اساس ماده‌لر | مادیان سودو |
 Cookbook: قیمیز  Media: قیمیز | |
تاریخی
دَییشدیرقیمیز دونیانین ان قدیم ایچکی نؤوع‌لریندن بیری‌دیر. اونون ایلک دفعه هارادا و کیم طرفیندن دوزلدیلمه‌سی باره ده معلومات یوخدور. لاکین عالیم‌لر بئله حساب ائدیر کی، قیمیز آتین اهلی‌لشدیریلمه‌سی ایله بیرلیکده مئیدانا چیخمیشدیر. قیمیز باره ده یازیلی معلومات‌لارا قدیم چین و قدیم یونان منبع‌لرینده راست گلینیر. چین منبع‌لرینده تورکلرین حئیواندارلیقلا مشغول اولدوغو، بسله‌دیکلری حئیوان‌لارین اتینی یئدیکلرینی، سودوندن قیمیز دوزلتدیکلری قئید اولونور. هرودوت، هیپوکرات ایسکیت‌لر حاقیندا یازیردی کی، اونلار مادیان سودوندن حاضیرلادیقلاری ایچکی‌نی ایچیرلر. بو ایچکی‌نین حاضیرلانما قایداسینی سیرر ساخلاماق اوچون اونو حاضیرلایان قول‌لاری کور ائدیرلر. ایتالیالی سیاح مارکو پولو اؤز قئیدلرینده تورکلرین قیمیز ایچدیکلرینی بیلدیریردی.
حاضیرلانما قایداسی و نؤوع‌لری
دَییشدیر
قیمیز مادیان سودونون تورشودولماسی یولو ایله الده ائدیلیر. بونون اوچون مایادان ایستیفاده اولونور. مایا کیمی یا قیمیزدان، یا دا پنیر مایاسیندان ایستیفاده اولونور. اوّلجه مایا آت دری‌سیندن حاضیرلانمیش تولوغا و یا پالید چللگینه تؤکولور. اوزرینه تزه ساغیلمیش مادیان سودو علاوه ائدیله‌رک بیشکِک آدلانان آغاجلا یاریم ساعات قاریشدیریلیر. عملیات بیتدیکدن سونرا 3-4 ساعات فاصیله ائدیلیر. فاصیله دن سونرا تولوغا تزه ساغیلمیش سود علاوه ائدیله‌رک قاریشدیریلیر و 7-8 ساعات فاصیله ائدیلیر. فاصیله‌دن سونرا یئنیدن تزه ساغیلمیش مادیان سودو علاوه ائدیلیر و قاریشدیریلیر. بوندان سونرا بوتون گئجه‌نی فاصیله وئریلیر. سحر قیمیز حاضیر اولور. بو قیمیزدان بیر قدر مایا اوچون گؤتورولدوکدن سونرا یئنیدن تزه سود علاوه ائدیله‌رک قاریشدیریلیر. پروسه 3 گون داوام ائدیر. 3 گوندن سونرا سرت قیمیز عمله گلیر. قیمیز 3 اساس نؤوعه بؤلونور:
- ساغمال قیمیز
- اره‌ک قیمیز
- قارا قیمیز
1 گونلوک قیمیز ساغمال قیمیز آدلانیر. 2 و 3 گونلوک قیمیز ایسه مووافیق اولاراق اره‌ک و قارا قیمیز آدلانیر. سون زامان‌لاردا ایسه قیمیز صنایع اوصولو ایله حاضیرلانماقدادیر. صنایع اوصولو ایله اساساً ایری شهرلرده ایستحصال ائدیلیر.
ترکیبی و موعالیجعه‌وی خوصوصیت‌لری
دَییشدیرهله قدیم زامان‌لاردان قیمیز بیر چوخ خسته‌لیکلرله موباریزه‌ده ایستیفاده اولونوردو. سونرالار آراشدیرمالار نتیجه‌سینده قیمیزین فایدالاری علمی دلیل‌لرله ثوبوت ائدیلدی. 1858-جی ایلده ایلک دفعه قیمیزلا موعالیجه ائدن ساناتوریا سامارادا فعالیته باشلادی. حاضیردا قیمیزلا موعالیجه مرکز و ساناتوریالاری روسیه‌ده، قازاخیستاندا، قیرغیزیستاندا، آلمان‌دا، آبش‌دا فعالیت گؤستریر. قیمیز زولال‌لارلا، هابئله آ ویتامینی، ب ویتامینی، ج ویتامینی و س. ویتامین‌لرله زنگیندیر. همچنین قیمیز هضم سیستمینی یاخشی‌لاشدیریر، باغیرساق چؤپلری ایله موباریزه ده فایدالی تاثیر گؤستریر. سیدیک‌قوووجو خوصوصیته مالیک اولان قیمیز همچنین سینیر سیستمی‌نین یاخشی‌لاشماسیندا، یوخوسوزلوقلا موباریزه ده فایدالی‌دیر. قیمیزین ان اؤنملی خوصوصیت‌لریندن بیری ورمله موباریزه ده ایستیفاده اولونماسی‌دیر.
فولکلوردا
دَییشدیرقیمیز چوخ‌عصرلیک قدیم بیر ایچکی‌دیر. زامانلا قیمیز خالق داستان‌لاریندا، آتالار سؤزلرینده اؤز یئرینی آلمیش، قیمیز مدنیتی فورمالاشمیشدیر. غازی بیلیم‌یوردو پروفسورو الهامی دورموش اؤزونون قیمیزلا باغلی آراشدیرماسیندا قئید ائدیر کی، هله آتیلا ساراییندا اؤزونه‌مخصوص قیمیزایچمه عنعنه‌سی فورمالاشمیشدیر. بورادا عیان‌لار منصب‌لرینه گؤره حؤکمدارین ساغ و سولوندا أیله‌شر،اوّلجه حؤکمدار، سونرا ایسه عیان‌لار قیمیز ایچردیلر. قیمیزی موختلیف بایرام‌لاردا، رسمی ضیافت‌لرده، تویلاردا ایچردیلر. "کیتابی دده قورقود" داستانیندا دیرسه خانین اوغلونون تویو تصویر ائدیلدیکده قیمیز ایچیلدیگینه دایر ایشاره‌لر ائدیلیر. "ماناس" داستانیندا اؤلوم یاتاغیندا ایکن خان کؤکئتئی خالقینا ائله‌دیگی وصیتده: "ائلیم، گونوم. گؤزلریم یومولاندا گؤوده‌می قیمیزلا یویون" – دئییر. قازاخ عادت-عنعنه‌سینه گؤره قیمیز ایچیله‌جگی قابلار اوّلجه‌دن یاخشیجا تمیزله‌نیر. ائوین خانیمی بو قابلارا قیمیز سوزدوکدن سونرا ائوین کیشی‌سی، و یا عاییله آغ‌ساققالی قیمیزی قوناق‌لارا تقدیم ائدیر. قیمیز اوتاغا داخیل اولدوقدا ایچکی‌یه حؤرمت علامتی اولاراق هر کس سوسار. هر ایل مئی آییندا اورتا آسیا اؤلکه‌لرینده قیمیز بایرامی تشکیل ائدیلیر.
اتک یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti (az.). Şərq-Qərb nəşriyyatı. 2013. səh. 409-cu səhifə. ISBN 978-9952-32-013-8.
qımız
- ^ Zeder, Melinda A. ed. Documenting Domestication: New Genetic and Archaeological Paradigms. University of California Press. 2006. .264. ISBN 0-520-24638-1.
- ^ 2005-2011 Food and Culture Resources. |http://www.food-links.com/countries/hungary/foods-commonly-used-hungary.php Arxivləşdirilib 2012-03-26 at the Wayback Machine