مصطفی ادیگه قیریمال
بۇ یازی بیر یتیم مقالهدیر؛ یعنی هئچ صفحهنین بۇ مقالهیه باغلانتیسی یوْخدور.
|
مصطفی ائدیگه قیریمال (شینکئویچ) (1911 - 1980) — قیریمتاتار میلّیی حرکتی‌نین تانینمیش شخصیتی.
مصطفی ائدیگه شینکئویچ 1911 ایلینده باغچاسارایدا دونیایا گلدی. لیپکا تاتارلاریندان اولان آتاسی مصطفی شینکیئویچ 1911 ایلینده باغچاسارایا کؤچدو. ایلک و اورتا تحصیلینی یالتا شهرینه چوخ یاخین اولان (بوگون یالتانین بیر محله‌سی اولان) قیریمتاتارلاری یاشایان دره‌کؤی کندینده یاشادی. لیسه تحصیلینی یالتاداکی روس لیسه‌سینده بیتیردی. روس دیلینی چوخ یاخشی اؤیرندی. یوکسئک تحصیلینه دئوام ائتمک اۆچون قیریمین مرکزی آق‌مسجید شهرینه گئتدی. پئداگوگیکا (تعلیم و تربیت) یوکسک اینستیتوتونا یازیلدی. 1923-دن 1927 ایلینه قدر قیریمدا سۆرنمیلّیی حرکت تشکیلاتی چالیشمالارینا قوشولدو. حرکته قاتیلانلار حاقّیندا باشلادیلان تعقیب و توتوقلامالاردان قورتولماسی اۆچون آذربایجانا قاچدی. داها سونرا ایرانا، او یئردن ده 1932 ایلینده ایستانبولا گئتدی.
ائدیگه، ایستانبولدا قیریم میلّی مرکزی رئیسی جعفر سیداحمد قیریم‌ار و دیگر قیریم میلّیتچی‌لرینن تاپیشدی.
بیر واقیت سونرا، لهیستان موسولمانلاری‌نین موفتیسی اولان و ویلنوس شهرینده یاشایان عمیسی یعقوب شینکئویچ‌ین یانینا گئدن ائدیگه، 1934 ایلینده ویلنوس اونیوئرسیتئتی سیاسیی علملر فاکولتئتینه یازیلیب بو یئردن 1939-دا مأذونیت دیپلومونو آلدی.
عئینی ایللئرده تورکیه‌دن لئهیستانا اونیوئرسیتئت تحصیلی یاپماغا گئدن قیریملی جاوانلارینان برابر لئهیستان تاتارلاری آراسیندا میلّیی فعالیتلری سوردورن ائدیگه، قورانی میلّیی تئشکیلاتین باشینا کئچدی. بیر یاندان گنجلر آراسیندا چالیشارکن، اوبیر یاندان لئهچه مجموعه‌لرده و دوبروجادا نشر ائدیلن امل مجموعه‌سینده مقاله‌لر یازدی. هر ایل یاز تعطیلی وقتینده، لئهیستاندا تحصیلده تاپیلان قیریملی آرخاداشلارینان بیرلیکده دوبروجایا گلیب او یئرده‌کی چالیشمالارا دا قوشولاردی.
مصطفی ائدیگه قیریمال، 1939 ایلینین ماییس آییندا لئهیستاندا دوغولان آی‌ملک خانیملا ائولنمیشدیر.
1939 سئنتابر آییندا لئهیستان آلمان اوردولاری طرفیندن ضبط ائدیل‌دی، عموغلوسو و همشهریسی مورات یاقوپوغلوینان بیرلیکده 1940 ژانویه آییندا بئرلینه گئتمیش، او یئردئن ده ایستانبولا کئچیپ 1941 ایلینین دسامبر باشینا قادار بو یئرده قالدی.
آلمانلار قیریمنی ضبط ائتدیکدن سونرا، قیریم میلّیی مرکزی، مصطفی ائدیگه قیریمالین مستجیب اولکوسالین بئرلینه گئتمکلرینه، او یئردن ده آلمانلارینان آنلاشیب قیریما گئتمکلرینه قارار وئردی. مصطفی ائدیگه قیریمال و موستئجیپ اولکوسالدان اولوشقان ائیئت دوْققوز آی سورگئن بو چالیشمالاردا مووافاق اولامادی. موستئجیپ اولکوسال ایستانبولغا قایتدی. ائدیگه، عؤمور آرقاداشینان بئرلینده قالدی. داها سونرا بئرلینه گلن حلیم بالیچ ایله دوکتور عبدالله سویسال، ائدیگه ایله عئینی یولدا چالیشمالارا دوام ائتدیلر. 1942 ایلینین نووامبر آییندا مصطفی ائدیگه قیریمال ایله حلیم بالیچ قیریما بیر آی قالماق ایذنی‌نن گئتدیلر. آقمسجیدده قورولان موسولمان کومیته‌سی‌نین اعضالارینان گؤروشوب گئری قایتدیلار. بیر واقیت سونرا حلیم بالیچ ده ایستانبولا گئتدی. عبدالله سویسال، مصطفی ائدیگه قیریمال ایله آلمانیادا قالدی.
ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا، آوروپاغا سیغینان بیر چوخ قیریملی‌نین اردوگاهلارا یئرلشدیریلمه‌لری خصوصوندا مصطفی ائدیگه قیریمالین چوخ مهم چالیشمالاری اولدی. قیریمال، آلمانیانین مونستئر شهرینده اونیوئرسیتئته دئوام ائتدی و فلسفه دوکتوراسی اوخویوب، مدرک آلدی. دوکتور تئزی اولاراق 1952 ایلینده Der Nationale Kampf der Krimtürken (قیریم تورکلری‌نین میلّی موجادله‌سی) کیتابینی یاییملادی.
آقش طرفیندن 1954 ایلینده مونیخده قورولان شورالار بیرلیگینی آراشدیرما و اؤگرئنمه اینستیتوتی و پاریس بلوکوندا قیریم میلّیی مئرکئزی تئمسیلجیسی سیفاتینن قیریمتاتارلاری و داوالارینی مۆدافیعه و تمثیل ائدن دوکتور مصطفی ائدیگه قیریمال، اینستیتوت طرفیندن نشر ائدیلن تورکجه "دئرگی" مجموعه‌سی‌نین قاپانماسینا قادار مئسول مودیرلیگینی یاسادی. 1972 ایلینده اینستیتوت قاپاناندا امکلی اولدی. عئینی واقیتدا پاریس بلوکوندا قیریم میلّیی مرکزی تئمسیلجیلیگی وظیفه‌سینه ده دئوام ائتدی.
1977 ایلینده خسته‌لنن دوکتور مصطفی ائدیگه قیریمال 1980 ایلی آوریل 22 کونو 69 یاشیندا وفات ائتدی. 2007 ایلی ماییس 18 گونو، مئزاری آوروپا قیریمتاتار مدنیت مرکزی طرفیندن مونیخدن گؤتورولوب، ایستانبول اوزریندن باغچاسارایا گتیریلدی. قیریمال مونیخده سوگونلیکده وفاتیندان تام 27 ییل سونرا اؤز وطنینده زینجیرلی مدرسه یانینداکی باغچادا ایسماعیل قاسپیرالی و احمد اؤزونباشلی مزارلاری‌نین قاتینا گؤمولدو.
اثرلری
دَییشدیر- قیریم تورکلری‌نین میلّی موجادله‌سی
قایناق
دَییشدیر- قیریمتاتار تورکجه‌سینده ویکی‌سینده یازیلان مقاله‌سی.