چویر داشیازماسی
چویر داشیازماسی- چوْیر آبیدهسی، چؤیر آبیدهسی و یا چویرهن آبیدهسی (اینگ. The Choir monument)) - موغولیستانداکی سانسار-اوُلا ( و یا باغا سانسار) داغینین گونئی اتکلرینده کی کورقانلیقدا ایکینجی گؤیتورک خاقانلیغی دؤورونه عایید مزار داشی اولاراق دیکیلمیش تورکجه آبیدهدیر.[۱]
682-691-جی ایللره عایید اولدوغو دوشونولور. بعضی فیکیرلره گؤره چؤیر آبیدهسی تورکلره عایید ان قدیم تورکجه متنلر اولاراق قبول ائدیلن کول تیگین، بیلگه خاقان و تونیوکوک آبیدهلریندن داها قدیم اولوب، تورکجهنین بیلینن ان قدیم آبیدهسیدیر.[۲]
آبیده دَییشدیر
آبیدهنین هوندورلوگو 153 سم، ائنی ایسه 39 سم، قالینلیغی ایسه 46 سم اولان اینسان بدنی شکلینده بیر داشین اؤن طرفینه اویولموش آلتی سطیردن عیبارتدیر. اورخون آبیدهلرینین ان گونئیینده یئرلشهنیدیر.[۳]
موتخصیصلره گؤره هئیکل داها قدیم زامانا عاییددیر و آبیده اوچون دیکیلی داش اولاراق ایستیفاده ائدیلمیشدیر. سطیرلر اینسان بدنینین اؤن قیسمینده، بویونلا قارننی آلت قیسمی آراسیندا اویولموشدور. 6 سطیردن 4-او یوخاریدان آشاغی، ایکیسی ایسه آشاغیدان یوخارییا دوغرو کئچمکدهدیر.
1928-جی ایلده اوّل Jamtsarano Tseeveen و Sendsüren طرفیندن تاپیلان آبیده 1929-جو ایلدن اولان-باتور تاریخ موزهسینده نوماییش ائتدیریلیر.[۴] S.E.Malov 1936-جی ایلده آبیدهنین متنینی ترجومهسی ایله بیرگه نشر ائتدیرمیشدیر. S.G.Klyaştornyi 1971-جی ایلده، O.F.Sertkaya 1998-جی ایلده آبیدهنین متنینی یئنیدن نشر ائتدیرمیشدیر. آبیدهنی همچنین 2001 و 2004-جو ایللرده قازاخیستانلی عالیملر قروپو دا تدقیق ائتمیشدیر.
یازیلار دَییشدیر
آبیده " توُن " تیتولو داشییان ایکی نفر اوچون یارادیلمیشدیر. بو شخصلر توُن بیلگه و تون یَگَن ارکیندیر. آبیده ده بو شخصلرین اؤلوم تاریخی " ؟ ایلی نین اوچونجو آیی نین یئددینجی گونو " شکلینده کئچمکده دیر. ایل قیسمی سیلینمیش اولسا دا، آبیده نین ایلتریش خاقانین خاقان ائدیلمهسینین باشلانغیج دؤورلرینه، یعنی داغینیق و یا چین اسارتینده کی تورک بویلاری نین ایلتریش خاقانا قاتیلماسینین تشویق ائدیلدیگی دؤورده دیکیلدیگی گومان ائدیلیر.[۲]
آبیدهنین مضمونو ایسه آتلارینی و داوارلارینی (یعنی مال-مولکلرینی) بوراخیب آیریلان (یعنی اؤلن) تون بیلگه و تون یَگَن أرکینین گئریده قالانلارا ایلتریش خاقانین خاقانلیغینی تانیمالاری ایله خوشبختلیک ایچینده یاشایاجاقلارینی بیلدیرمهسیندن عیبارتدیر.
آبیدهنین یازان و حاضیرلادان تولوق آدلی شخصدیر. آبیده ده کی یازینین سونوندا اؤزونه اوغورلار آرزولانماسینی ایستهییر.[۲]
یئرلشمهسی دَییشدیر
آبیده موغولیستاندا، چویرداکی دمیریولو خطینین دورنوقووی ایستگاهیندان 15 کم اوزاقلیقدا اولان سانسار تپه لیکلرینده آشکار ائدیلمیشدیر.
اتکیازیلار دَییشدیر
- ^ qor Kormuşin. "Çoyr Runik Kitabesinin Yeni Okuma Yorumlaması Hakkında"(Türkcə).
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ F.Sema Barutçu Özönder. "Çoyr yazıtı" (Türkcə). 2016 13 oktyabr tarixindəarxivləşdirilib (PDF) .
- ^ bitig.org. "The Choir Monument" (İngiliscə).
- ^ Mehmet Ölmez. "Türkcenin və Türk dillerinin yaşı konusu" (Türkcə). 2011 12 noyabr. 2016 9 aprel tarixində arxivləşdirilib (PDF) .