گیلنار(جینس)
گیلَنار یا آلبالی لاتینجه: Cerasus
| گیلَنار یا آلبالی | |
|---|---|
| |
| علمی قوروپلاشدیرما | |
| عالم: | |
| عائله: | گول چیچکلر
|
| جینس: | Prunus subg. Cerasus
(Mill.) A.Gray, 1856
|
| سینونیم‌لر | |
یابانی گیلَنار
دَییشدیرگیلَنار یاریمجین‌سینه عایید ۱۴۰ نؤع وار. نؤع مۆختلیف لیکلرین‌دن ان چوخ یاییلانی آشاغی‌داکیلاردیر:
- مرمریک گیلنار؛
- ماهالب گیلنار‌سی؛
- چؤل گیلنار‌سی.
گومان ائدیرلر کی، عادی مدنی گیلَنار یابانی گیلاس ایله چؤل گیلنارلارینین طبیعی هیبریدی‌دیر. آذربایجان‌دا مرمریک و چؤل گیلَناری بیتَن ساحه‌لر چوخ‌دور.
یابانی گیلَناری آوریل-مای‌دا چیچکلییر. آغ رنگ‌لی چیچکلری ۲-۴ عدد بیر یئرده اوزون ساپلاق اۆزرینده عمله گلیر. مئیوه‌لری ایولون آخیری و آوقوست‌دا یئتیشیر. مئیوه‌سی مدنی سورتلارا نیسبتاً خیردا اولوب (۸-۱۰ مم دیامئترلی)، قیرمیزی، توند قیرمیزی و یا قارا-بنؤوشیی‌دیر. تورش و یا تورشا-شیرین‌دیر. بعضاً دادی آجی اولور، هر ۳-۴ ایلده‌ن-بیر بول محصول وئریر. ترکیبین‌ده ۱۲% شکر (ساده شکرلر)، ۲%-ا قدر اورقانیک تورشو (آلما و لیمو)، کاروتین، سی، ب۱ ویتامینلری، فول تورشوسو (بج)، آشیلاییجی و پکتین‌لی ماده‌لر واردیر. مئیوه‌لری کومپوت، کیسئل، شیره، شربت، شراب، مورببه و ایسپیرت‌سیز ایچکیلر ایستهصالین‌دا ایشلدیلیر. گیلنارنین یارپاقلاری تروزلری دۇزا و سیرکه‌یه قویدوق‌دا ایستیفاده ائدیلیر. چییردیی و لپه‌سی اتریات صنایع‌سین‌ده، بعضی سابونلارین اتیرلندیریلمه‌سین‌ده تطبیق اولونور.
افسانه‌سی
دَییشدیریارپاقلاری چیخمامیش‌دان اوّل گوللری چیخان آغاج کیمی، ویشنه اونو سیموولیزه ائدیر کی، اینسان بو دونیایا چیلپاق گلیر و چیلپاق دا اونو تورپاغا وئریرلر. چینلیلرده ویشنه یاز چیچکله‌نمه‌سینی، اومید، گنج‌لیک، جسارت، همچینین قادین گؤزللیینی و طبیعت‌ده قادین باشلانغیجینی سیموولیزه ائدیر. ژاپونلاردا چیچکله‌نمه، زنگین‌لیگی بیلددیریر، ویشنه گولو ایسه ژاپوننین ائمبلئ‌می‌دیر. بو مئیوه‌نین ترکیب ایله باغلی اولماسی گومان ائدیله‌ن سامورایلارین ائمبلئ‌می قان‌لی-قیرمیزی دری و یومشاق ات آلتیندابرک سۆموک‌دن عبارت‌دیر. دؤیوش‌دن سونرا، یارالی سامورایلارا ویشنه شیره‌سی وئریردیلر، بو دا گۆجو قایتاریر و ایتیریلمیش ائنئرژینی برپا ائدیر.
فای‌داسی
دَییشدیرگیلَنارین خالق طبابتین‌ده ایستیفاده‌سی چوخ گئنیش و چوخ نؤع لودور. گیلنار شیره‌سی ایشتاهی و هضمی یاخشیلاشدیریر، سوس‌لوغو یاتیزدیریر، بلغم گتیرن، آنتی‌سپتیک و یونگول زیفلدیجی خصوصیتلره مالیک‌دیر، همچینین دیرلی دیئتیک محصول‌دور. سود ایله گیلنار شیره‌سی آرتریت، همچینین یاخشی قانکه‌سه‌ن و سیدیک قووان واسطه کیمی توصیه اولونور.
موالیجوی مقصدله گیلنارنین مئیوه‌لرین‌دن آلینمیش عصاره‌دان، یارپاقلارین‌دان و مئیوه ساپلاغین‌دان ایستیفاده ائدیلیر. یارپاقلارین‌دان آلینمیش سولو تینکتورا ساریلیغا قارشی، مئیوه ساپلاغین‌دان آلینمیش سولو عصاره ایسهالا قارشی تطبیق اولونور.
گیلنارنین اتلیی و شیره‌سی آنتی‌سپتیک تأثیره مالیک‌دیر. خالق طبابتین‌ده گیلنارنین سودله بیرلیک‌ده سوستاولارین ایلتیهابی زامانی قبول ائدیرلر. همچینین نفس یوللارینین ایلتیهابین‌دا بلغمگتیریجی کیمی تطبیق ائدیلیر. گیلنار هم ده بالوئره‌ن بیتکی‌دیر. ۱ هکتار گیلنار ساحه‌سین‌دن آریلار ۱۵-۵۳ کق بال حاصیل ائده بیلیرلر.
تۆره لری
دَییشدیرآذربایجانین درمان بیتکیلری
دَییشدیربو آلت باشلیغی گئنیشلندیرماق لازیمدیر. ائلیه بولرسیز علاوه ائتماغیزینان کومک ائدسیز. |
دین‌ده
دَییشدیر"قوران"دا گیلنار حاقیندا بئله بیر ایفاده وار:
"اما اونلار (بیزدن) اوز چئویریب اوزاقلاش‌دیلار و بونا گؤره آنبارلارینی ییخیب کئچه‌ن، صاحب اولدوقلاری (سون درجه محصولدار) ایکی باغچانی یالنیز آجی-تیکان‌لی کول و بیر نئچه دنه گیلنار آغاجین‌دان عبارت (ویرانه) بیر باغچایا چئویره‌ن بیر سئل گؤندردیک."[۱]
— Səba surəsi, ۱۶
پ.س. اصلینده بو قوران سوره‌سین‌ده آدی کئچه‌ن بیتکی گیلنار یوخ، سیدر آغاجی‌دیر.
سبا سوره‌سی، ۱۶-جی آیه - اما اونلار اوز دؤندردیلر، بیز ده اۆستلرینه گۆج‌لو سئل گؤندردیک. اونلارین ایکی باغچاسینی آجی مئیوه‌لی، یولغون‌لو و (ایچین‌ده) بیر آز سیدر آغاجی اولان ایکی باغلا عوض ائتدیک.