ابو یوسف الکندی
ابو یوسف یعقوب ابن اسحاق الصبّاح الکندی (801–873)—عرب فیلوسوفو.
الکندی | |
|---|---|
 الکندینین پورتره‌سی | |
| دوغوم | c. 801 |
| اؤلوم | c. 873 (تخمیناً 72) |
| Era | ایسلامین قیزیل چاغی |
| Region | ایسلام فلسفه‌سی |
| School | ارسطوچولوک |
Main interests | فلسفه, ایسلامی کلام, منطیق, اخلاق, ریاضیات, فیزیک, شیمی, پیسیکولوژی, فارماکولوژی, طیب, متافیزیک, نوجوم, ائورن بیلیمی, موسیقی نظریه‌سی, ایلاهیات (کلام) |
Influenced
| |
یاشاییشی
دَییشدیرالکندی، کوفه‌ده محمدین چاغداشلاری اولان اشعث ابن قیس نسلیندن اولان کندة قبیله‌سی‌نین اصیل عاییله‌سینده آنادان اولموشدور. بو نسیل عبدالرحمن ابن محمد ابن الأشعث‌ین عوصیانیندان سونرا گوجدن دوشمه‌سینه قدر[۱] ائرکن ایسلام دؤورونده کوفه قبیله‌سی‌نین زادگانلیغی‌نین ان گؤرکملی عاییله‌لریندن عایید ایدی[۲]. آتاسی اسحاق کوفه‌نین والیسی ایدی و الکندی ایلکین تحصیلینی اورادا آلمیشدی. داها سونرا تحصیلینی باشا چاتدیرماق اوچون بغدادا گئتدی، بورادا عباسی خلیفه‌لری مأمون (813–833-جو ایللر) و معتصم (833–842) طرفیندن حیمایه اولوندو. علملره مئیلینی نظره آلان خلیفه مأمون اونو بغداددا یونان فلسفی و علمی متنلری‌نین ترجومه ائدیلمه‌سی اوچون اونون طرفیندن قورولان حیکمت ائوینه تعیین ائتدی. گؤزل خطاطلیغی ایله ده مشهور ایدی و بیر آرادا متوکّل طرفیندن خطاطلیقلا مشغول ایدی.
مأمون اؤلندن سونرا قارداشی معتصم خلیفه اولدو. الکندینین مؤوقعیی اونون دؤورونده داها دا مؤحکملنمیشدیر. واثق‌ین (842–847)، خوصوصاً متوکّل‌ین (847–861) دؤورونده ایسه الکندینین اولدوزو سؤنموشدو. بونونلا علاقه دار موختلیف نظریّه‌لر مؤوجوددور: بعضی‌لری الکندینین حیکمت ائوینده علمی رقابته دؤزمه‌مه‌سینی؛ دیگرلری متوکّل‌ین غئیری-عنعنه‌وی موسلمان‌لاری (ائلجه‌ده غئیری-موسلمان‌لاری) تئز-تئز تعقیب ائتدیگینی سبب گتیرمیش.بیر زامان‌لار الکندی دؤیولموش، کیتابخاناسی ایسه مووقّتی موصادیره ائدیلمیشدیر. ایسلامشوناس هنری کوربی‌نه گؤره 873-جو ایلده الکندی، معتمدین حاکیمیتی دؤورونده بغداددا تنهالیقدا اؤلدوگونو ایدیعا ائدیردی[۳].
فلسفه‌سی
دَییشدیرموسلمان راسیونال فیکری تاریخینده دینله فلسفهنی اویغونلاشدیرماغا جهد گؤسترمیش ایلک فیلوسوف[۴] حساب اولونان " الکندینین طرفدارلاری و علئیهدارلاری اونون فلسفه و شریعت آراسیندا کؤرپونون یارادیلماسی اوچون اوینادیغی رولونو اعتیراف ائدیرلر" (60، 62). او، " … فلسفی تعلیمله وحی‌یی …اویغونلاشدیران بیر تفکّورون تاثیری آلتیندا حرکت ائدیردی… " [۵].عکس ایدیعالار قارشیسیندا ایسلامی عقلی دلیل‌لرله مودافیعه ائتمگی عؤهده‌سینه گؤتورن و بو ایشی باجاریقلا ایجرا ائدن الکندی، موسلمان مشائی‌لیگین اساسینی قویوب، تاریخده فیلوسوف کیمی تانینسا دا، ایلاهی بیلیگی فلسفه‌یه تحکیم ائتمه‌میش، "…یاشادیغی دؤورده بشری عاغیلی بیلیگین یئگانه منبعی و واسیطه‌سی حساب ائدن نؤقطه‌یی-نظره قارشی چیخاراق، پئیغمبرلیک مؤسیسه‌سی‌نین ضروری‌لیگی ایدئیاسینی مودافیعه ائتمیشدی " [۶].
الکندینین فلسفی تعلیمینده فلسفه‌نین دینله عکس‌لیگی اینکار اولونور، اونلارین بیر-بیری ایله اویغونلاشدیریلماسینا جهد ائدیلیر. الکندی دین و فلسفه آراسیندا هئچ بیر ضیدیتین اولمادیغینی بیلدیرمیش، فلسفه و دینین تعریفینی وئرمیش، منبع‌لری و بیلیک واسیطه‌سی کیمی اوینادیقلاری روللاری آچیب گؤسترمیشدیر.
الکندی عباسی خلیفه‌سی معتصمه ایتحاف ائتدیگی " رسالة فی الفلسفة الأولى " (ایلک فلسفه حاقیندا ریساله) آدلی اثرینده فلسفه‌نین ماهیتی و اؤیرندیگی مؤوضودان بحث ائدیر. فیلوسوفا گؤره، فلسفه "…وارلیغین مومکون درکی‌دیر"[۷][۸]. الکندی ایدیعا ائدیردی کی: "…شانی اوجا یارادان و دوشونجه عالمی (عاغیل، تفکّور) حاقیندا سوال وئرمک" [۹] فلسفه‌ده اساس مقصددیر. فلسفی ایدراک حقیقت حاقیندا بیلیگی کسب واسیطه‌سی‌دیر. دئمه‌لی، بو واسیطه ایسته نیلن حقیقتی یارادان ایلک حقیقت حاقیندا علمین اؤزودور[۱۰]. گؤروندوگو کیمی، الکندی مقصدلری باخیمیندان دینله فلسفهنی عئینی توتموشدور. آما "رسالة فی كمیة كتب أرسطو طالیس وما یحتاج إلیه فی تحصیل الفلسفة" (ارسطونون کیتاب‌لاری‌نین سایی) ریساله‌سینده الکندینین بو مؤوضویا فرقلی موناسیبت بسله‌مه‌سی ماراق دوغورور. او بو ریساله‌ده فلسفی بیلیگی بشری بیلیک اولاراق سجیّه‌لندیریر، اونو ایلاهی بیلیکدن آییریر. الکندی بیلدیریردی کی، فلسفی اوصول‌لارلا بیلیک قازانماق اوچون نیت ائدیب سعی گؤسترمک کیفایتدیر؛ بشری بیلیگی کسبده ایستک و زحمت ضروری‌دیر. ایلاهی بیلیگه صاحیب اولماق اوچون ایسه ایستگه، زحمت گرک قالمیر. بئله بیلیک‌لر ایلاهی لوطفون ثمره‌سی‌دیر. دئمه‌لی، ایلاهی بیلیک بشری بیلیکدن اوستوندور، خوصوصی‌دیر. بو سببدن ایلاهی حقیقت حاقیندا بیلیک‌لر آنجاق پئیغمبرلرده تجلّی ائدیر. ریاضیات، منطیق و طبیعت علملرینی ایسه فلسفی تفکّورو اولان هر بیر کس اؤیرنه بیلیر[۱۱].
دئمه‌لی، گؤستریلمیش ریساله‌لرده الکندی فلسفی بیلیگی ایلاهی بیلیکله عئینی توتموش، حقیقتین اونلاردا عکس اولوندوغونو بیلدیرمیشدیر. داها سونرا ایدیعا ائتمیشدیر کی، فلسفی بیلیک عاغیللا، دینی بیلیک ایسه وحی و ایلهاملا کسب اولونور. لاکین اونون فلسفی تعلیمینده عومومی نؤقطه‌یی-نظر بودور کی، فلسفه و دین آیری-آیریلیقدا ایکی حقیقتی ایفاده ائتمیر. یوخاریدا قئید ائتدیک کی، الکندی‌یه گؤره، آللاه و عاغیل حاقیندا بیلیک وئرمک فلسفه‌نین مقصدینی عمله گتیریر. دینین مؤوضوسو و مقصدینه گلینجه، فیلوسوف دئییردی کی، دین ایلاهیات، تک آللاه و اخلاق حاقیندا بیلیک کسب ائتدیرن، فایدالی هر بیر شئیدن – وارلیق‌لاردان بحث ائدن ساحه دیر: " محض پئیغمبرلرین شانی اوجا آللاهدان اؤیرندیگی بیلیک‌لر بوتؤولوکده بئله بیلیک‌لردندیر. چونکی پئیغمبرلر آللاهین بیرلیگی، اونون بَیندیگی اوستون اخلاقی مزیت‌لرین ضروری‌لیگی، فضیلته ضید پیسلیک‌لرین قاداغان ائدیلمه‌سی حاقیندا بیلیک‌لر گتیرمیشلر " [۱۲]. دئمه‌لی، الکندی‌یه گؤره، دینین مؤوضوسو آللاه و اخلاقدیر. بو باخیمدان فیلوسوف اوستواؤرتولو شکیلده گؤستریر کی، خوشبخت‌لیگی تأمین ائتمک دینین مقصدینی عمله گتیریر[۱۳].
قئید ائدیلن‌لردن معلوم اولور کی، فلسفه و دین مؤوضو و مقصد باخیمیندان اوخشاردیرلار. فلسفه وارلیق‌لاردان بحث ائدن بیلیک‌لرین مجموعسو اولوب، آللاهین درک اولونماسی و اخلاقین آشکارا چیخاریلماسینا خیدمت ائدیر. دینین ده مؤوضوسو عئینی‌دیر. دین و فلسفه یولو الده اولونان بیلیک‌لر واسیطه‌سیله حقیقته چاتماق، بونونلا دا، دونیا و آخیرتده خوشبخت اولماق هم دینین، هم ده فلسفه‌نین قارشیسیندا دوران مقصددیر.
الکندی دینله فلسفهنی اویغونلاشدیرارکن اونلارین مؤوضو و مقصد باخیمیندان اوخشار اولماغی فاکتینی اساس گؤتورور. ینی، بو فاکت دینله فلسفه آراسیندا اویغونلوق یاراتماغا ایمکان وئریر.
همچنین الکندی بیلدیرمیشدیر کی، دین و فلسفه حقیقتی تمثیل ائتدیگی اوچون[۱۴] اونلاری بیر-بیرینه اویغونلاشدیرماق ضروری‌دیر. فیلوسوف پروبلمی بو جور قویموشدو: اورتاق مؤوضو و مقصده صاحیب اولماق دینله فلسفه‌نین عئینی حقیقتی تمثیل ائتمه‌سی معناسینا گلیرمی؟ اگر فلسفه و دین عئینی حقیقتی تمثیل ائتمیرسه، اوندا اونلاری بیر-بیری ایله اویغونلاشدیرماق نئجه مومکون اولا بیلر؟ الکندی بو سوال‌لارا جاواب تاپا بیلمیشدی. او دئییردی: "…فلسفه و دین مؤوضو و مقصد باخیمیندان بیر اولدوغو کیمی، حقیقتی ایفاده ائتمکده ده بیردیر. دئمه‌لی، اونلاری بیر-بیریندن آییرماق اولماز…" [۱۵]. فیلوسوفا گؤره، اینسان طبیعتی اعتیباری ایله درک ائدن وارلیقدیر. اونون درک‌ائتمه قابیلیتی و یا عاغیلی " بالقوه " (پوتنسیال) سویّه‌سیندن "بالفعل" (اکتیو) سویّه‌سینه کئچدیکده وارلیق عالمی‌نین موختلیف کاتقوری‌لرینه دایر بیلیک‌لر قازانماغی باجاریر[۱۶]. بو بیلیک‌لر ظن دئییل، قطعی‌لیک ایفاده ائدیر. بو ایسه او دئمکدیر کی، الکندینین فلسفی تعلیمینده "فعال عاغیل" کونکرتدیر، وارلیق‌لارا عایید اولدوغو اوچون حقیقتی تمثیل ائدیر. الکندی دئییردی: " فلسفه وارلیغی درک ائتمکدیرسه، اوندا بو درک لئتمه بیزی حقیقته آپاریب چیخاراجاقدیر" [۱۷]. وحی‌یین وئردیگی بیلیک‌لر ده کونکرت شکیلده حقیقتی ایفاده ائدیر. آما بو بیلیک‌لر آللاهین کؤمگی، ایلهامی و وحی‌یی سایه سینده الده ائدیلیر. ائله ایسه پئیغمبرلره نازیل ائدیلن تعلیم‌لر عاغیلا مووافیقدیر، فلسفی 100 بیلیکله اویغونلاشماغا قابیلدیر. دئمه‌لی، دین و فلسفه حقیقت حاقیندا بیلیک‌لری کسب ائتدیرمه مسله‌سینده اوخشاردیرلار. لاکین الکندی کسب اولونماق باخیمیندان فلسفی بیلیکله دینی بیلیک آراسیندا فرق قویور. بئله کی فلسفی بیلیک‌لر داواملی آراشدیرما و دوشونمه‌نین محصولو اولدوغو حالدا دینی بیلیک‌لر فرقلی‌دیر. وحی منشالی بیلیک‌لر " …یالنیز پئیغمبرلره خاص مؤعجیزه‌وی و فؤوق‌الطبیعی منبعدن باشلانغیج گؤتورور " [۱۸]. آما فلسفه عاغیلا، دین ایسه وحی‌یه اساسلاندیغی اوچون وحی‌یی بیلیک‌لرله علاقه‌دار یوخدان یارادیلما، اؤلدوکدن سونرا جیسماً دیریلمه و پئیغمبرلیک مسله‌لرینی عاغیللا ایضاح ائتمک مومکون دئییلدیر. الکندی پروبلمی حلّ ائتمک اوچون پئیغمبرلیک تعلیمینی تقدیم ائدیر. " فیلوسوف (الکندی) بیلیک‌لرین آنجاق عاغیللا درک ائدیلمه‌سی ایدیعاسینی ردّ ائتسه ده، پئیغمبرلیک تعلیمینی اساس گؤتورمکله دینله فلسفهنی اویغونلاشدیرماغا جهد گؤسترمیشدیر" [۱۹]. بونا باخمایاراق، او، وحی‌یی بیلیک‌لری راسیونال بیلیک‌لردن اوستون حساب ائتمیشدیر: " بئله بیلیک‌لر پئیغمبرلر اوچون ایمتییاز اولوب اونلاردان باشقالارینا وئریلمیر. بو اونلارا عایید مؤعجیزه‌دیر و اونلاری باشقا اینسان‌لاردان فرقلندیریر. عادی اینسان‌لار بئله بیلیک‌لری الده ائده بیلمزلر. دوزدور، عاغیللی اینسان‌لار بو بیلیک‌لرین آللاهدان گلدیگینه اینانیرلار، آما اونلارا صاحیب اولا بیلمیرلر. اودور کی اونلار پئیغمبرلرین حاقا چاغیریشینا اینانیب، ایطاعت گؤستریرلر. فیلوسوف‌لار ایسه منطیقی دلیل‌لری اساس گؤتورور، دوشونمگه اهمیت وئریرلر. قورانین دلیل‌لری ایلاهی منبعدن گلدیگی اوچون داها قطعی و توتارلی اولوب، فلسفی دلیل‌لردن داها ایناندیریجی‌دیر " [۲۰]. همچنین الکندی کونکرت اولدوغو اوچون وحی‌یی بیلیک‌لرین اوستون اولدوغونو ایدیعا ائدیر. فیلوسوف قوران 101 آیه لریندن میثال گتیرمکله وحی‌یی بیلیگین قودرتی و اوستونلوگونو ایثباتلاییر. مثلا، الکندی‌یه گؤره، "توز اولموش سوموک‌لری کیم دیریلده بیلر؟!" سوالینا قوراندا اولدوغو قدر قیسا و توتارلی جاوابی هئچ بیر اینسان وئره بیلمز. او بیلدیریردی کی، قورانین "اونلاری ایلک دفعه یوخدان یارادان دیریلده‌جکدیر. او، هر بیر مخلوقو (یارادیلیشیندان اول ده، سونرا دا) چوخ گؤزل تانییاندیر!" جاوابیندا آیدینلیق و ییغجاملیق باخیمیندان ان پارلاق اینسان ذکاسی‌نین تقدیم ائده بیله‌جگی ایسته نیلن منطیقی دلیلدن اوستون پئشکارلیق و اوستالیق واردیر[۲۰].
الکندی دینله فلسفهنی اویغونلاشدیرماق اوچون تأویل قایداسینا دا موراجیعت ائتمیشدیر. فیلوسوف دئییردی کی، قوران آیه‌لری و فلسفی مودعالار ایلک باخیشدان بیر-بیرینه ضید گؤرونرسه، پروبلمی حلّ ائتمک اوچون دینی بیلیک‌لرین ایفاده اولوندوغو مادّی قابیغین – دیلین (طبیعی کی، صؤحبت عرب دیلیندن گئدیر) خیردالیق‌لارینی اساس گؤتورمکله آیه‌لری یوزماق (تأویل ائتمک) لازیمدیر. عکس حالدا، همین آیه‌لرین حقیقی معناسی بیزه قارانلیق قالاجاقدیر.
حقیقت حاقیندا
دَییشدیرالکندینین ریساله‌لرینده بئله بیر نؤقطه‌یی-نظر اساس گؤتورولوب کی، حقیقت تکدیر، بو حقیقتی هم دین، هم ده فلسفه چاتماق ایسته‌ییر[۲۱]. الکندی یازیردی: " اعتیبارلی محمدین دئدیکلری و آللاهدان آلدیغی وحی‌یی عقلی دلیللر تصدیقله‌ییر " [۲۲]. بونا باخمایاراق، عاغیللا موقاییسه‌ده آسان، ییغجام و قطعی اولدوغوندان وحی‌یه وئریلن بیرینجی‌لیک الکندینین یارادیجی‌لیغیندا دین و فلسفه پروبلمی ایله علاقه‌لی موهوم مسله‌دیر. الکندی فیلوسوفلارلا موقاییسه‌ده پئیغمبرلرین اوستون اولدوغونو اعتیراف ائتمیشدی. وحی‌یی عاغیلدان اوستون توتسا دا، فیلوسوف فلسفه و عقلی دلیل‌لری ردّ ائدن‌لری سرت شکیلده تنقید ائدیردی: " یالنیز ساغلام تفکّورو اولمایان‌لار و جهالت باتاقلیغیندا بوغولان‌لار اونو (فلسفهنی) اینکار ائده بیلرلر " [۲۳]. دینین آدیندان فلسفهنی "کوفر علمی" آدلاندیران‌لار الکندینی چوخ ناراحات ائدیردی. او بونا سبب اولانلاری "کافیر" آدلاندیرماقدان چکینمیردی: "حقیقتی آختاران ساختاکارلار …شخسی منافع و اهتیراس آلتینه چئویردیکلری دینین آدیندان ایستیفاده ائده‌رک فلسفهنی اؤیرنمگی ردّ ائتمه‌سینلر دئیه اوزون-اوزادی موباحیثه‌لردن چکینمه‌لی‌ییک. کیم "کوفردور" بهانه‌سی ایله حقیقتی آراشدیرماغی ردّ ائدرسه، کافیردیر. چونکی حقیقتی اؤیرنمک روبوبیت و تؤوحیدی اؤیرنمک دئمکدیر " [۲۴].
الکندی گؤسترمیشدیر کی، فلسفهنی ردّ ائدن‌لر ایستر ایسته‌مز اونو اؤیرنمه‌لی‌دیرلر. چونکی فلسفهنی اؤیرنمگین لازیملی اولوب-اولمادیغینی ثوبوت ائتمک گرکدیر؛ فلسفهنی اینکار ائدن‌لر بونو ایثباتلامالی‌دیرلار. ثوبوت گؤستریب سبب‌لری تاپماق ایسه فلسفه‌نین ایشی‌دیر. دئمه‌لی، فلسفهنی اؤیرنمک ضروری‌دیر[۲۵][۲۶]. الکندینین یارادیجی‌لیغیندا او دا اؤز عکسینی تاپیب کی، حقیقت نسیل‌لرین نایلیتی‌دیر؛ اینسان ضروری بیلیک‌لری تک‌باشینا الده ائده بیلمز. حقیقت اوزون عصرلر عرضینده ذکا کاروانی‌نین جیدی سعیی‌نین ضروری ائتدیگی عقلی بیلیک‌لرده عکس اولونموشدور: " ائله ایسه بیزه حقیقتی …چاتدیران‌لارا میننتدارلیغیمیزی بیلدیرملی‌ییک. …هارادان و کیمدن گلیرسه-گلسین، جاذیبه‌سینه حئیران قالیب حقیقتی منیمسه‌مکدن چکینمه‌م‌لی‌ییک. چونکی حقیقت آختاریشینا چیخان‌لار اوچون اوندان داها قیمتلی هئچ نه یوخدور " [۲۷].
وحی حاقیندا
دَییشدیرفلسفی اثرلری‌نین تحلیلی بیزده بئله بیر قناعت فورمالاشدیریر کی، وحی‌یین بیرینجی‌لیگینی اعتیراف ائتمکله دینی مودعالارا ایستیناد ائدیب عقلی بیلیک‌لری وحی‌یی بیلیک‌لرله اویغونلاشدیرماق الکندینین فلسفی تعلیمینده اساس جیزگینی عمله گتیریر. الکندی‌یه گؤره، اوچ جهتدن فلسفه دینه اویغوندور:
آ) مقصد و مضموندا اوخشار اولماق؛
ب) تک حقیقتی عکس ائتدیرمک؛
ج) هر ایکیسینی اؤیرنمک ضرورتی.
ریساله‌لریندن معلوم اولور کی، الکندی دینین مودافیعه‌چیسی اولموش، عاغیل قارشیسیندا وحی‌یین بیرینجی‌لیگینی اعتیراف ائتمیشدیر. قدیم یونان فلسفه‌سینی دریندن منیمسمه‌سینه باخمایاراق، بو بؤیوک عرب فیلوسوفونون آللاها ایمانی شکسیز اولموشدور. فلسفهنی یاخشی اؤیرنمگی اونا دینی دیفاعیاتیندا عزمکارلیق آشیلامیشدی. بو جهتینه گؤره دیگر موسلمان مشائی‌لریندن فرقلنمیش، فیلوسوف‌لار علئیهینه اثرلر یازمیش 11. عصر ایلاهیاتچیسی ابو حامد غزالی‌نین تنقیدلرینه توش گلمه‌میشدی.
اثرلری
دَییشدیرفلسفهده
منطیقده
پیسیکولوژی‌ده
موسیقی‌ده
|
نوجوم‌دا
ریاضیات‌دا
هندسه‌ده
|
طیب‌ده
فیزیک‌ده
شیمی‌ده
صینیفلندیرمه‌ده
|
قایناق
دَییشدیر- محمدوف ائ. ن. اورتا عصر ایسلام فیکرینده دین و فلسفه. آمعا ز. بونیادوف آدینا شرقشوناسلیق اینستیتوتو. باکی: ایدراک، 2019، ص. 96–103.
اتک یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Abboud, Tony (15 January 2006). Al Kindi: The Father of Arab Philosophy. The Rosen Publishing Group, Inc. ISBN 9781404205116.
- ^ Crone, Patricia (1980). Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity. Cambridge and New York: Cambridge University Press. pp. 110–111. ISBN 978-0-521-52940-2.
- ^ Corbin, Henry (1993). History of Islamic Philosophy. London: Keagan Paul, p. 154.. ISBN 9781135198886.
- ^ Bulaç Ali. İslam düşüncesinde din-felsefe, vahiyakıl ilişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003, s. 122.
- ^ 52. Corbin Henry. İslam felsefesi tarihi / Hüseyin Hateminin tərcüməsi ilə. Çap yeri və ili göstərilməyib, s. 281.
- ^ aylan Necip. Anahatlarıyla islam felsefesi. İstanbul: "Ensar", 2000, s. 161.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 1.
- ^ سليمان دنيا. التفكير الفلسفي االسالمي. المغرب: مطبعة السنة المحمدية، 1967 s. 277.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 67.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 2.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 159–151.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 31.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 57.
- ^ Alper Ömer Mahir. İslam felsefesinde akıl-vahiy, din-felsefe ilişkisi. İstanbul: "Ayışığı" 2000, s. 216–217.
- ^ Alper Ömer Mahir. İslam felsefesinde akıl-vahiy, din-felsefe ilişkisi. İstanbul: "Ayışığı" 2000, s. 44.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 48.
- ^ İbn Rüşd. Faslul Makal / Bekir Karlığanın tərcüməsi ilə. İstanbul: İşaret yayınları, 1992, s. 28.
- ^ Taylan Necip. İslam düşüncesinde din felsefeleri. İstanbul: İrfan yayınları, 1997, 39 s.
- ^ تاريخ الفلسفة في االسالم لألستاذ ج. د. بور وتعريب الدكتور أبو ريده، بيروت: دار النهضة العربية، 1981 s. 181.
- ^ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 160.
- ^ جميل صليبا. تاريخ الفلسفة العربية. بيروت: دار الكتاب العالمي، 1995 s. 130.
- ^ Bayrakdar Mehmet. İslam felsefesine giriş. Ankara: TDV yayınları, 1998, s. 180.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 4.
- ^ Fahri Macit. İslam felsefesi tarihi / Kasım Turhanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İklim", 1987, s. 64.
- ^ Alper Ömer Mahir. İslam felsefesinde akıl-vahiy, din-felsefe ilişkisi. İstanbul: "Ayışığı" 2000, s. 72–73.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 5.
- ^ Kindi. Felsefi risaleler / Mahmut Kayanın tərcüməsi ilə. İstanbul: "İz", 1994, s. 3–4.