اورمیه خانلیغی
اورمیه خانلیغی (اینگیلیسجه: Khanate of Urmia) ؛ ۱۷۴۷ و ۱۸۶۸/۱۸۶۹-جو میلادی ایللر آراسیندا، مرکزی اورمیه شهری اولماقلا، آذربایجانین غربینده یئرلشمیش ان نوفوذلو خانلیق‌لاردان بیری.
اورمو خانلیغی Urmia Khanate | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۷۴۷–۱۸۶۵ | |||||||||
 اورمیه خانلیغی اَن بویوک زاماندا | |||||||||
| وضعیت | خانلیق | ||||||||
| پایتخت | اورمیه | ||||||||
| عۆموُمی دیللر | تورکجه (رسمی) | ||||||||
| دین | ایسلام | ||||||||
| دؤولت | خاقانلیق | ||||||||
| تاریخی دؤنم | |||||||||
• یارادیلدی | ۱۷۴۷ | ||||||||
• اؤزگورلوک افشار ایمپیراتورلوغو | ۱۷۴۷ | ||||||||
• ییخیلدی | ۱۸۶۵ | ||||||||
| |||||||||
عومومی معلومات دَییشدیر
اراضیسی: خوی و ماراغا خانلیق‌لاری، عثمانلی ایمپراتورلوغو ایله حودودلانیردی.
مرکزی: اورمیه
خانلاری: فتحعلی خان افشار (بیر چوخ منبع‌لرده – فاتح علی خان)، علی خان، ایمامقولو خان، امیراسلان خان افشار، محمدقولو خان.
تاریخی دَییشدیر
خانلیغین اساسینی نادر شاه افشارین عمیسی اوغلو، افشار طایفاسیندان اولان فتحعلی خان افشار قویموشدو.او، حتّی نادر شاهین سرکرده‌سی اولان آزاد خانی دا اؤز طرفینه چکه بیلمیشدی. بوندان سونرا، او، مرکزلشدیرمه سیاستینی حیاتا کئچیرمگه باشلادی.ایلک اولاراق تبریزه هوجوم ائتدی، تبریز آسیلی حالا سالیندی و تبریز پایتاخت اولدو.داها سونرا خوی خانی شاهباز خان دا فتحعلی خانلا ایتّیفاق باغلاماغا مجبور اولدو.بوندان سونرا ایسه قاراداغ، ماراغا و سراب خانلیق‌لاری اورمیه خانلیغیندان آسیلی وضعیته سالیندی.او، ۱۷۵۱-جی ایلده آزاد خانی اونونلا ایتّیفاقدان ایمتیناع ائدن ایروان خانلیغی اوزرینه گؤندردی. ایروان خانی میر مهدی کارتلی چاری ۲. ایراکلیدن کؤمک ایسته‌دی. ۲. ایراکلی قازاخ و بورچالی آذربایجانلی‌لاریندان توپلادیغی اوردونو میر مهدی خانا کؤمگه گؤندردی. آزاد خان گئری اوتوردولدو. بئله‌لیکله، فتحعلی خان افشار ماکو و اردبیل خانلیق‌لاری ایستیثنا اولماقلا، بوتون جنوبی آذربایجان خانلیق‌لارینا اؤز حاکیمیتینی یایا بیلمیشدی.
اورمیه خانلیغی‌نین حؤکمداری فتحعلی خان افشار نادر شاه افشارین ان یاخین آدام‌لاریندان بیری ایدی و افشارلار طایفاسینا منسوب ایدی. فتحعلی خان افشار جنوبی قافقازین توتولماسی و ایراندا عالی حاکیمیت اوغروندا موباریزه‌یه ده خوصوصی اهمیت وئریردی. بو مقصدله موختلیف خانلیق‌لارا موتفیقلیق حاقّیندا موراجیعتنامه‌لر گؤندریلدی. ایروان خانلیغینا هوجوم اوغورسوز اولدوقدا هوجوم ایستیقامتی گورجوستانا یؤنلدی. چار ۲. ایراکلی مغلوب ائدیلدی.
فتحعلی خان ایراندا عالی حاکیمیت اوغروندا موباریزه آپاران کریم خان زندین اوزرینده غالیب گلدیکدن سونرا حاکیمیتینی مرکزی و غربی ایرانا یایا بیلدی (۱۷۵۲). ایرانین شیمالیندا مؤحکملنن محمدحسن خان قاجارلا موباریزه چتین اولدو. محمدحسن خان اونون کریم خان زندله موحاریبه سیندن ایستیفاده ائده‌رک گیلانی توتان فتحعلی خانی اورانی ترک ائتمگه مجبور ائتدی. بونونلا کیفایتلنمه‌یه‌رک تبریزی، سونرا ایسه اورمیه نی توتدو (۱۷۵۷). یالنیز محمدحسن خانین اؤلدورولمه‌سیله آسیلیلیقدان قورتولماق مومکون اولدو (۱۷۵۹). فتحعلی خان تبریزه قاییتدی و حاکیمیتینی مؤحکملندیردیکدن سونرا قاراباغا هوجوم ائتدی و اونو آسیلی وضعیته سالدی (۱۷۵۹).
محمدحسن خاندان سونرا ایراندا باشلیجا قووّه‌یه چئوریلن کریم خان زند اورمیه نی ۱۷۶۳-جو ایلده ۹ آی موحاصیره‌ده ساخلاییر. نهایت اورمیه خانلیغینی توتان کریم خان زند فتحعلی خان افشاری شیراز قوناقلیغیندا اعدام ائتدیریر.
کریم خان زندین اؤلومو ایله خانلیق یئنیدن موستقیل سیاست یئریتمگه باشلادی. بو زامان محمدحسن خان قاجارین اوغلو آغا محمد خان اورمیه لی علی خانی یانینا چاغیریب گؤزلرینی چیخارتدی. آغا محمد خانین چکیلمه‌سیندن سونرا امامقولو خان حاکیم سئچیلدی. او، سرابلی علی خان شقاقی ایله خویلو احمد خانا قارشی ایتّیفاق باغلادی. موتّفیق‌لر تبریز یاخینلیغینداکی دؤیوشده مغلوب اولدولار. امیراسلان خان افشار اورمیه‌یه حاکیم تعیین ائدیلدی، لاکین اونون خانلیغی اوزون چکمه‌دی. محمدقولو خان یئنی حاکیم تعیین اولوندو. آغا محمد خانین هوجوموندان سونرا اوشنو قالاسینا چکیلدی. قاجارین اؤلومو ایله موستقیل‌لیگینی برپا ائدن خانلیق، ایران تاختینا چیخان فتحعلی شاها تابئع اولدو.
قایناق دَییشدیر
- انور چینگیزاوغلو، آیدین آوشار، آوشارلار، باکی، "شوشاً، ۲۰۰۸، ص۱۳۹-۱۴۰
- انور چینگیزاوغلو، بهرام محمدلی اورمیه خانلیغی.-باکی:SDUنشریاتی.-ص: ۱۸۸