تورک دیل قورومو
تورک دیل قورومو (تورکیه تورکجه‌سی: Türk Dil Kurumu)تورکیه تورکجه‌سینی آراشدیرماق، گلیشتیرمگی اۆچون چالیشماق مقصدیله قورولان قوروم‌دور.
| Türk Dil Kurumu | |
 تۆرک دیل قورومو نون لوقوسو | |
| ایختیصار | TDK |
|---|---|
| قورولوش | ۱۲ جولای ۱۹۳۲ |
| هدف | تورکیه تورکجه‌سی نی قوروماق |
| باش‌مرکز | Atatürk Boulevard No. : 217, Çankaya, 0668 Ankara, Turkey |
رسمی دیل | تورکیه تورکجه‌سی |
President | گۆرر گۆلسئون |
اهمیتلی شخصلر | آتاتورک سمیح رفعت (یالنیزگیل) روشن اشرف اۆنایدین Celâl Sahir Erozan Yakup Kadri Karaosmanoğlu[۱] |
| وب‌سایت | www |
تاریخچه
دَییشدیرقوروم «تورک دیلی تدقیق جمعیتی» آدی ایله ۱۲ ایول ۱۹۳۲ده مصطفی کمال آتاتورکین تعلیماتیلا، بیر درنک اولاراق قورولموشدور. قورومون قوروجولاری، هامیسی دا میلت وکیلی و دؤورون تانینمیش ادبیات‌چی‌لاری اولان سامیه ریفات، روشن اشرف، جلال ساهیر و یعقوپ کادریدیر. قورومون ایلک باشقانی سامیه ریفات بیدیر. تورک دیلی تدقیق جمعیتینین گرگی، «تورک دیلینین اؤز گوزل‌لیگینی و وارسیل‌لیغینی اورتایا چیخارتماق، اونو یئر اوزو دیل‌لری آراسین‌دا دگرینی یاراشیر یوکسک‌لیگی اریشتیرمک» اولاراق بلیرلنمیشدیر. آتاتورکون ساغلیغین‌دا ۱۹۳۲، ۱۹۳۴ و ۱۹۳۶ ایل‌لارین‌دا ائدیلن اوچ قورولتای‌دا هم قورومون رهبرلیک اورقان‌لاری سئچیلمیس، هم دیل سیاستی بلیرلنمیش، هم ده علمی بیلدیری‌لر تقدیم ائدیلیب تارتیشیلمیشدیر. ۲۶ سپتامبر-۵ اوْکتوبر ۱۹۳۲ تاریخ‌لری آراسین‌دا دولماباخچا سارایییندا ائدیلن بیرینجی تورک دیلی قورولتایی سونون‌دا قورومون «لوغت-ایصطیلاح، قراماتیکا-سئنتاکس، ییغما، لئنگویستیک-فیلولوژی، ائتیمولوگییا، یایین» آدلاری ایله آلتی قول حالین‌دا چالیشمالارینی داوام ائتدیرمه‌سی قبول ائدیلمیستیر.[۲]
آتاتورکون اؤزو ده تورک دیلی اوزرین‌ده‌کی یئرلی و چؤل‌چو آراشدیرمالاری آراشدیراراق، دؤورون‌دکی عالیم‌لری تورک دیلی اوزرین‌ده آراشتیرمالار ائتمگه یؤنلندیرمیشدیر. نئجه کی تورک دیلینین ان کؤهنه آنیت‌لاری اولان گؤکتورک یازی‌لی متن‌لرین ایلک ایکی جیلدی اونون ساغلیغین‌دا یاییملانمیش‌دیر؛ ۱۹۴۰لاردا یایین حیاتینه چیخابیلن دیوان لغات الترک، قوتادغو بیلیگ کیمی یاپیت‌لار اوزرین‌ده ده یئنه اونون ساغلیغین‌دا چالیشیلمایا باشلانمیشدیر. داها سونرا بیر چوخ دری حالین‌دا اورتایا چیخاجاق اولان داراما و ییغما سؤزلوگویله الاقدار چالیشمالار دا آتاتورکون ساغلیغین‌دا باشلامیشدیر. داراما سؤزلوگو، ۱۳. یوزییل‌دا باسلایان باتی تورکجه‌سینین کؤهنه اثرلرینین تارانماسیلا؛ ییغما سؤزلوگو، آنادولو آغیزلارین‌دا ایستیفاده ائدیلن سؤزلرین ییغیلماسییلا اولوشتورولموش بؤیوک لوغت‌لردیر. چاغداش تورکجه‌نین قراماتیکا، سؤزلوگو، یاییمی و تئرمین‌لریله الاقدار چالیشمالار دا آتاتورک طرفین‌دن ماراق ایزلنمیشدیر.
تورک دیل قورومونون قورولوسویلا بیرلیک‌ده چاغداش تورکجه‌ده آتاتورکون اؤنجولوگونده اؤزلشتیرمه آغیمی باشلامیشدیر. آتاتورکون اؤلومون‌دن سونرا اؤز تورکجه آغیمی تورک آی ایدین‌لری آراسین‌دا داوام‌لی تارتیشیلان بیر مؤوضوع اولموشتور. تورک دیل قورومو بو آخامین اؤنجولوگونو ائتمگی ۱۹۸۳ه قدر سوردورموشدور.
آتاتورک، اؤلومون‌دن قیسا بیر مدت اول یازدیغی وصیت‌نامه ایله مالوارلیغینین بیر حیسه‌سی‌نی تورک دیل قورومو ایله تورک تاریخ قورومونا بیراخمیشدیر. لاکین آتاتورکون وصیتنامه‌سی ۱۹۸۳ده بو قوروم‌لار دئولت‌لشدیریله‌رک چییننمیشدیر.[۳][۴]
تورک دیل قورومونون یاپیسیلا علاقه‌دار ایلک اهمیتلی دگیشیک‌لیک ۱۹۵۱ ایلینده‌کی اولاغان‌اوستو قورولتای‌دا یاپیلمیشدیر. آتاتورکون ساغلیغین‌دا میلّی اؤیرتیم ناظرینین قوروم باشقانی اولماسی‌نی ساغلایان توزوک ماده‌سی ۱۹۵۱ده دگیشتیریلمیشدیر. ایکینجی اهمیتلی یاپی دگیشیک‌لیگی ۱۹۸۲–۱۹۸۳ ایل‌لرین‌دا گرچکلشدیریلمیشدیر. ۱۹۸۲ده قبول ائدیلن و بو آندا دا قوه‌ده اولان آنایاسا ایله تورک دیل قورومو و تورک تاریخ قوروم، بیر کونستیتوسییا قورولوسو اولان آتاتورک مدنیت، دیل و تاریخ یوکسک قورومو چاتی‌سی آلتینا آلیناراک دئولت‌لشدیریلمیش و درنک توزلکیشی‌لیک‌لرینه سون وئریلمیشدیر.
آتاتورک، ۱ ازلم ۱۹۳۶دا تورکیه بؤیوک میلّت مجلیسینین ۵. دؤور ۲. قانونوما ایلینین آچیلیش قونوشماسین‌دا تورک دیل قورومو و تورک تاریخ قورومونون گلجگی ایله علاقه‌دار دیلک‌لرینی بو سؤزلرله دیله گتیرمیش‌دی:
باش‌لارین‌دا دگرلی اگیتیم ناظریمیز اولان، تورک تاریخ قورومو ایله تورک دیل قورومونون هر گون یئنی گرچک اوفوق‌لر آچان، جدی و آرالیق‌سیز چالیaمالارینی تعریف ایله خاطیرلاماق ایستیرم. بو ایکی میلی قورومون، تاریخیمیزین و دیلیمیزین، قورونلوق‌لار ایچین‌ده اونوتولموش درین‌لیک‌لرینی، دونیا مدنیتین‌ده باشلانغیجی تمثیل ائتدیک‌لرینی، قبول ائدیله بیلر علمی سندلرله اورتایا قویدوقجا، یالنیز تورک خالقینین دئییر، بوتون علم دونیاسینین ماراقی و اویانماسی‌نی ساغلایان، مقدس بیر وظیفه یئرینه یئتیرمک‌ده اولدوق‌لارینی اعتبارلا سؤیلیه بیلرم. (آلقیش‌لار) تاریخ قورومونون آلاجاهؤیوک‌ده ائتدیگی قاضی‌لار نتیجه‌سین‌ده، اورتایا چیخارت‌دیغی بش مین بش یوز ایل‌لیک مادی تورک تاریخ سندلری، دونیا مدنیت قهرمان تاریخینین یئنی باستان آراشدیریلماسی‌نی و درینلشدیریلمه‌سی‌نی طلب ائده‌جک. بیر چوخ آوروپالی علم آدامینین قاتیلماسی ایله توپ‌لانان سون دیل قورولتایینین آی ایدین‌لیک نتیجه‌لرینی گؤرمک‌له چوخ خوشبختم. بو میلی قوروم‌لارین آز زامان ایچین‌ده میلّی آکادئمییالارا دؤنوشمه‌سی‌نی دیله‌ایرم. بونون اۆچون، چالیشقان تاریخ، دیل و علم آدام‌لاریمیزین، علم دونیاسین طرفین‌دن تانیناجاق اوریژینال اثرلرینی گؤرمک‌له خوشبخت اولمانیزی دیلییرم.[۵]
مقصدلری
دَییشدیربو گون‌کو تورک دیل قورومونون چالیشما مقصدی تورک دیلینی باغیم‌سیز بیر حالا گتیرمک‌دیر.. آتاتورکون ایفاده ائتمیش اولدوگو؛ میلی حیس ایله دیل آراسینداکی باغ چوخ قوت‌لی‌دیر. دیلین میلی و زنگین اولماسی، میلی حیس گلیشمه‌سینده باش‌لیجا فاکتوردور. تورک دیلی، دیل‌لرین ان زنگین‌لرین‌دن‌دیر. یئتر کی، بو دیل شوعورلا ایشلنسین. اؤلکه‌سی‌نی، یوکسک باغیم‌سیزلیغینی قوروماسی‌نی بیلن تورک میلتی، دیلینی ده چؤل‌چو دیل‌لر بویوندوروگون‌دان قورتارمالی‌دیر، سؤزو و دوشونجه یولو قورومون قانونودور.
موکافات‌لار
دَییشدیرتورک دیل قورومو ۱۹۵۵دن باشلایاراق موختلیف بوداق‌لاردا موکافات‌لار وئردی. موکافات‌لار هر ایل ۲۶ سپتامبر دیل بایرامین‌دا آنکارادا ائدیلن مراسیم‌له صاحب‌لرینه وئری‌لر. موکافات وئریلن بوداق‌لار فرق‌لی مودیریت‌لره گؤره زامان زامان دییشیر. ۱۹۸۳ده آتاتورک مدنیت دیل و تاریخ یوکسک قوروم بونیه‌سینه آلیندیق‌دان سونرا تورک دیل قورومو موکافات‌لاری قالدیریلدی. تورک دیل قورومو موکافات‌لارینی ساحه‌لردن اساسی‌لاری تقدیم ائتلردیر:
- علم بوداغین‌دا
- ۱۹۵۵ موکافاتینی گوندوز آغین‌چی
- ۱۹۵۷ موکافاتینی جاوید اورخان توتنگیل
- ۱۹۵۹ موکافاتینی نرمی اویغور
- ۱۹۶۰ موکافاتینی حوسین باتوهان
- ۱۹۷۷ موکافاتینی امره کونگار
- صنعت بوداغین‌دا
- ۱۹۵۵ موکافاتینی جاهید کولبی
- ۱۹۶۴ موکافاتینی بهجت نجاتیگیل
- ۱۹۶۹ موکافاتینی نجاتی جومعه‌لی
- رومان بوداغین‌دا
- ۱۹۵۸ موکافاتینی اوختای آکبال
- ۱۹۶۲ موکافاتینی نزیهه مئریچ
- ۱۹۶۸ موکافاتینی کمال طاهیر
- ۱۹۷۱ موکافاتینی کاسیب بایقورت
- ۱۹۷۵ موکافاتینی فوروزان
- اهوالات بوداغین‌دا
- ۱۹۵۸ موکافاتینی تاهسین اوجال
- ۱۹۶۰ موکافاتینی اونات قئیدائدر
- ۱۹۶۸ موکافاتینی سامیم قوجاگؤز
- ۱۹۶۹ موکافاتینی اورخان کمال
- ۱۹۷۷ موکافاتینی هولکی آکتونچ
- اویون بوداغین‌دا
- ۱۹۶۰ موکافاتینی اورخان آسانا
- ۱۹۷۰ موکافاتینی عزیز نسین
- ۱۹۷۲ موکافاتینی هالدون تانر
- ۱۹۷۴ موکافاتینی عدالت آغااوغلو
- ۱۹۸۰ موکافاتینی رجب بیلگینر
- سیناق، الشدیری، گزینتی بوداغین‌دا؛
- ۱۹۶۲ موکافاتینی فیکرت اوتیام
- ۱۹۶۵ موکافاتینی جیهون آتیف قانسو
- ۱۹۷۸ موکافاتینی چتین آلتان
چالیشمالاری
دَییشدیربو گون تورک دیل قورومو، ۲۰سی یوکسک اؤگرتیم قورومو؛ ۲۰ی آتاتورک مدنیت، دیل و تاریخ یوکسک قورومو طرفین‌دن سئچیلن ۴۰ اصیل عوضوه مالیک‌دیر. عوضولرین بؤیوک چوگونلوگو تورک اونیوئرسیتئت‌لرین‌ده چالیشان تورکولوقلردیر. باشباخانین تکلیفی‌له جومهورباشقانینجا تعیین ائدیلیلن قوروم باشکانی و ۴۰ اصیل عوضو علم قورولونو اولوشتورور. قورومون علمی چالیشمالاری بو قورول طرفین‌دن پلانلاندیغی کیمی رهبرلیک ایش‌لرینی بوینونا گؤتورن ایجرا قورومو ایله علمی چالیشمالاری ایجرا ائدن قول و کومیسییالارین عضولری ده بو قورول طرفین‌دن سئچیلمیشدیر.
علمی چالیشمالاری ایجرا ائدن قول‌لار تقدیم ائتلردیر:
- لوغت علم و تطبیق قولو،
- قراماتیکا علم و تطبیق قولو،
- لینقویستیکا علم و تطبیق قولو،
- تئرمین علم و تطبیق قولو،
- آغیز آراشدیرمالاری علم و تطبیق قولو،
- قایناق اثرلر علم و تطبیق قولو.
تورکیه تورکجه‌سینین چاغداش سؤزلوگونو داوام‌لی گلیشدیره‌رک یاییملایان تورک دیل قورومو، یازام قیلاووزونا دا سون توندلونو وئره‌رک ۲۰۰۰ ایلین‌ده یئنی‌دن یایین‌لامیشدیر. ۱۹۹۸ ایلی ایچین‌ده ۹. باشقی‌سی چیخمیش اولان تورکجه لوغت‌ده ۷۵٫۰۰۰ اطرافین‌دا سؤز یئر آلمیشدیر.
سون دؤورده، ایل‌ده ۳۰–۴۰ علمی اثری یایین دونیاسینا قازان‌دیران تورک دیل قورومونون اوچ داوام‌لی یایینی دا اول/تاپیلماق‌دادیر. آکتوال دیل مؤوضولارینی و گئنیش کیلیدلنین آنلایاجاغی دیل‌ده یازیلمیش آراشدیرمالاری ایچینه آلان تورک دیلی ژورنالی آیدا بیر یاییملانماق‌دادیر. آلتی آیدا بیر یاییم‌لانان تورک دونیاسی دیل و ادبیات ژورنالی؛ قازاخ، قیرقیز، تاتار و سونرا تورک بیرلیک‌لرینین دیل و ادبیاتلاری‌لا علاقه‌دار آراشدیرمالارا یئر وئرر. تورک دیلی آراشدیرمالاری ایل‌لیگی-بللتن ایسه تامامی‌له علمی آراشدیرمالاری ایچینه آل/گؤتورر و ایل‌ده بیر سایی یایین‌لانار.
تورک دیل قورومو بو آندا، بو پروژه‌لری ایجرا ائتمک‌ده‌دیر:
- قارشیلاشتیرمالی تورک لهجه و شیوه‌لری سؤزلوگو و قراماتیکاسی ساحه آراشدیرماسی پروژه‌سی،
- تورکیه تورکجه‌سی لوغت‌لری پروژه‌سی،
- گؤکتورک (رونیک) یایی‌لی سند، یازیت و آنیت‌لارین آلبومو پروژه‌سی،
- تورکیه تورکجه‌سی و تاریخی آشیرت‌لار یایی دیل‌لری قراماتیکالاری پروژه‌سی،
- تورک دونیاسی داستان‌لارینین تثبیتی، تورکیه تورکجه‌سینه آقتاریلماسی و یایینلانماسی پروژه‌سی.
تورک دیل قورومو ۸۰۰ه اولاشان‌سا یایینی، ۴۰ علم قورولو عوضوو، ۱۷ متخصصی، ۵۶ چالیشانی و وارسیل بیر آراشدیرما کیتابخاناسی‌لا چالیشمالارینی داوام ائتدیرمک‌ده‌دیر.
یایین‌لار
دَییشدیرداواملی یایین‌لار
دَییشدیر؛تورک دیلی ژورنالی ایلک سایی‌سی اوْکتوبر ۱۹۵۱ده یایینلانمیشدیر. آیلیق دیل و ادبیات ژورنالی‌دیر. ؛ تورک دونیاسی دیل و ادبیات ژورنالی اولوسلارآراسی حاکم‌لی بیر ژورنال‌دیر. آلتی آیدا بیر یاییملانار. ؛ تورک دیلی آراشدیرمالاری ایل‌لیگی بلله‌دن. ۱۹۵۳دن بری ایل‌ده ایکی سایی اولاراق یایین‌لانار. حاکم‌لی علمی بیر ژورنال‌دیر.
آیریجا باخینیز
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیر- ^ Türk Dil Kurumu - Başkanlar (tr). Turkish Language Association. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-12-06. یوْخلانیلیب2022-05-11.
- ^ ت.د.ک رسمی عمومی آغ صحیفه‌سی، تاریخچه بؤلومو[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ پروف. دؤکتور فلاکت اینان، یایینا حاضیرلایان آری اینان، رمزی نشریات، ایستانبول ۲۰۰۵، س. ۱۲۴: "۱۹۸۰ قیامین‌دان سونرا چیخاریلان بیر قانون‌لا ت.ت. ک و ت.د. ک‌ین (آتاتورکون وصیتی ده هئچه ساییلاراق) خصوصی ایستاتولئری دگیشدیریلمیشدیر."
- ^ آیریجا باخینیز یارگیتای حقوق عمومی قورولونون اساس ۲۰۰۴/۴-۳۷۱، قرار ۲۰۰۴/۳۷۵ سایی‌لی ۲۳٫۰۶٫۲۰۰۴ گون‌لو قراری و قارشی‌اوی سببی.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2007-02-14. یوْخلانیلیب2012-09-15.
خاریجی باغلانتی‌لار
دَییشدیر- رسمی سایتی Archived ۲۰۱۲–۰۹–۱۹, at the Wayback Machine.
- ت.د.ک کیتابخاناسی Archived ۲۰۰۷–۰۸–۳۰, at the Wayback Machine.، آنا صحیفه
- ت.د.ک آکتوال تورکجه لوغت Archived ۲۰۱۲–۰۹–۱۹, at the Wayback Machine.
- سس‌لی تورکجه لوغت Archived ۲۰۱۲–۰۸–۲۲, at the Wayback Machine.
- ت.د.ک اینسان آدلاری سؤزلوگو Archived 2012-09-19 at the Wayback Machine.
- ت.د.ک باتی منشألی سؤزلر سؤزلوگو Archived ۲۰۰۷–۰۸–۱۸, at the Wayback Machine.