صفوی خاندانی
صفوی خاندانی — تورک و صوفی بیر خاندان دیر کی ۱۵۰۱-جی میلادی ایلده آذربایجاندا قۇرولدو. بیرینجی شاه اسماعیل شیعه مذهب‌ین سئچیب و مۆباریزه‌سین اردبیلدن باشلادی و نهایت‌ده تبریزده تاج‌قوْیۇب و صفوی ایمپیراتورلوغونو قۇردو. بۇ خاندان ۲۳۵ ایل حؤکۆمت ائدیب.[۱][۲][۳][۴][۵]
صفوی سولاله‌سی‌نین کؤکو و منشألری حاقّیندادَییشدیر
صفوی سولاله‌سی‌نین منشألری حاقّیندا موباحیث‌لر هئچ‌ده سون زامانلار مئیدانا گلمه‌میشدیر.
بو باره‌ده یگانه تاریخی منبع ایسماعیل ابن بزارین "صیفت الصفا" ("صافلیغین صافلیغی") عصری حساب اوْلونور. بۇ عصره گؤره صفوی منشیی 7-جی شیعه ایمامی موسی کاظیمه چاتیر. باشقا سؤزله بۇ عصره گؤره صفویلر منشأجه عربدیرلر. لاکین اکثر تدقیقات‌چی‌لار (مس. احمد کسروی، و.و.بارتولد) بۇ بارده بئله فیکیرلری واردیر کی، صفوی‌لرین اجدادلار هئچ‌ده سیدلر (محمد پئیغمبرین نسلی) نسلیندن دئییلدیر. ساده‌جه اولاراق صفوی تاریخ‌شوناس‌لاری صفوی نسلینین معتبرلیگینی گؤسترمک اۆچون نسیل شجره‌سی سوْنرادان اویدورولموش و ابن-بزارین عصرینین متنینه داخیل ائدیلمیشدیر.
صفوی‌لرین تورک منشألی اولماسی باره‌دهدَییشدیر
صفویلر تورک دیلینده دانیشیردیلار و صفوی شاه‌لاریندان چوخلو تورک شعیرلر و یازیلار و اسناد وار کی اونلارین تورک اولماقلارینی گؤستریر. هابئله بیرینجی شاه اسماعیل صفوی اؤزونه تورکجه بیر تخلّوص سئچمیشدی؛ «شاه اسماعیل ختائی» و یا «شاه اسماعیل خاتایلی». "خاتای" یا دا "ختای" اَسکی(قدیمی) تۆرکۆستاندا بیر شهرین آدی‌ایمیش.
هله بو مباحث‌لر و دارتیشمالار کی صفوی‌لرین منشألری‌نین اوستونده وار، صفوی‌لرین "آتا" طرفی‌نین اوستونده دیر، یوخسا صفوی‌لرین "آنا" طرف‌لری قطعیت‌له تۆرک‌ایمیش. بلی، صفوی‌لرین "آنا" طرف‌لری کسینلیک‌له تۆرک‌دور، شاه اسماعیل صفوی‌نین آناسی، اوزون حسن آق‌قوْیون‌لونون قیزی‌ایمیش، یانی شاه اسماعیل صفوی اوزون حسن‌نین نوه‌سی اوْلورموش، آق‌قویونلولار دا کی هامی تاریخچیلر ایذعان ائلییرلر کی تۆرک بیر ائل‌ایمیشلر، بس بیرینجی شاه اسماعیل صفوی، صفوی‌لرین بیرینجی سولطانی، آنا طرفیندن قطعیت‌له تورک‌ایمیش، و آتا طرفیندن ده احتمالی وار تورک و یا باشقا منشألردن اوْلموش اوْلا.
اکثر غیری-تورک تدقیقات‌چی‌لار "صفات الصفا" عصرینده شیخ صفی‌الدین‌ین اِتنیک منسوبیّتی حاقداکی معلوماتلارین اوزرینده سوکوتلا کئچیرلر.
بو عصرده دفعه‌لرله شیخ صفینین سفرلری زامانی اونا "پیر تورک" ("تورکون پیری") دئییلمه‌سی گؤستریلیر. همچنین شیرازدا (فارس تورپاغی) موریدلر اونا بۇ جور موراجعت ائدرمیشلر. حیکایت‌ده بئله بیر مقام دیقته لاییقدیر: "یوکسک منسب صاحیبی اولان و بوتون فارسدا جسارتی ایله تانینان امیر عبدالله" (صفیه موراجیعت‌له) دئدی: "ای تورکون پیری..."
مؤولانه احمد و مؤولانه ایبراهیم تبریزی سرئوی قئید ائدیردیلر کی، "(بیز) اردبیله گلدیک، شئیخین یانیندا (ائوینده)، قوی(آللاه) اونون روحونو عزیز توتسون، بیزه قارا چؤرک و سو گتیردی‌لر. غفلتاً بیر نئچه تورک داخیل اولدو. اونلارا آغ چؤرک و بال گتیردی‌لر". بۇ حکایت تورکلرین شیخ صفینین ائوینده اوستونلوک وئریلدیگینی گؤستریر.
توکل ابن بزار همچنین شیخین "تورک کندینده" ("ده تورک") اولماسیندان یازماسی اردبیل اراضیسینده تورک اهالیسینه ایشاره‌دیر.
صفوی‌لرین عرب (سادات) منشألی اولماسی باره‌دهدَییشدیر
بعضی صفوی شاهلاری اؤز حؤکومتلرینه مشروعیت وئرمک آماجیله اؤز نسیل‌لرین ایسلام پیغمبرینه و یا شیعه ایماملارا وصل ائدیردیلر و ایدعا ائدیردیلر کی حضرت محمد (ص) نسلیندن دیرلار. اما چوخلو تاریخچیلر بو ایدعانی رد ائلییبلر. اکثر غیری-تورک تدقیقات‌چی‌لار "صفات الصفا" عصرینده شیخ صفی‌الدین‌ین اتنیک منسوبیّتی حاقداکی معلوماتلارین اوزرینده سوکوتلا کئچیرلر.
بو عصرده دفعه‌لرله شیخ صفینین سفرلری زامانی اونا "پیر تورک" ("تورکون پیری") دئییلمه‌سی گؤستریلیر. همچنین شیرازدا (فارس تورپاغی) موریدلر اونا بۇ جور موراجعت ائدرمیشلر. حیکایت‌ده بئله بیر مقام دیقته لاییقدیر: "یوکسک منسب صاحیبی اولان و بوتون فارسدا جسارتی ایله تانینان امیر عبدالله" (صفیه موراجیعت‌له) دئدی: "ای تورکون پیری..."
مؤولانه احمد و مؤولانه ایبراهیم تبریزی سرئوی قئید ائدیردیلر کی، "(بیز) اردبیله گلدیک. شئیخین یانیندا (ائوینده)، قوی (آللاه) اونون روحونو عزیز توتسون، بیزه قارا چؤرک و سو گتیردی‌لر. غفلتاً بیر نئچه تورک داخیل اولدو. اونلارا آغ چؤرک و بال گتیردی‌لر". بۇ حکایت تورکلرین شیخ صفینین ائوینده اوستونلوک وئریلدیگینی گؤستریر.
توکل ابن بزار همچنین شیخین "تورک کندینده" ("ده تورک") اولماسیندان یازماسی اردبیل اراضیسینده تورک اهالیسینه ایشاره‌دیر.
صفوی‌لرین کورد منشألی اولماسی باره‌دهدَییشدیر
بو بارده زکی ولیدی توقانین فیکیرلری اولدوقجا ماراقلیدیر. توقای اکثر تدقیقات‌چی‌لارین اویدورما حساب ائتدیک‌لری "صفات الصفا"دان کورد قوشونلارینین آذربایجانا گلمه‌سی حاقدا روایته اساسلاناراق بونو 1025-جی ایلده روادی‌لرین آذربایجانی توتماسی ایله علاقه‌لندیریر. شیخ صفینین اجدادلاری اولان شئیخ زاهیدین اجدادلاریدا "روائدیلرین حربی عملیات‌لاری زامانی گیلان و اردبیله گلمیش، موغان و آراز ویلایت‌لرینده ایسلامی یایمیشلار". اونون فیکرینجه "اردبیل کورد شیخینین" نسلی "تامامیله تورکلشمیشدیر". اونون فیکرینجه 1-اینجی شاه ایسماعیل و 1-اینجی شاه طهماسیب اؤز کورد منشیینی تاریخدن سیلمک اۆچون الیندن گلنی ائتمیشدیر.
بیرده باخدَییشدیر
قایناقلاردَییشدیر
- ↑ книга BLACK SHEEP, WHITE SHEEP AND RED-HEADS. A historical sketch of the Shahsavan of Azarbaijan Richard Tapper. Iran. Journal of the British Institute of Persian Studies London The British Academy 1966 IV 63
- ↑ 2000 III 100
- ↑ История Ирана с древнейших времён до конца 18 в. Н.В.Пигулевская Л. 1958 255
- ↑ Roger Savory Iran Under the Safavids 34
- ↑ R.M. Savory, Safavids, Encyclopedia of Islam, 2nd edition