میلتلرآراسی بیریملر سیستمی

میلّتلرآراسی بیریملر سیستمی یوخسا میلّتلرآراسی واحیدلر سیستمی (اینگیلیسجه: International System of Units و فرانسیزجا: Le Système International d'Unités)، قیسا اولاراق «اِس‌آی» (SI) - ‏۱۹۶۰-جی ایل «آغیرلیق‌لار و اؤلچۆلر» کوْنفرانسیندا تانیملانان بیر اؤلچو سیستمی دیر. اِس‌آی سیستمی، متریک سیستمی‌نین موعاصیرلشمیش فوْرمو کیمی تانینیر و دۆنیادا اَن چوْخ ایشله‌نن اؤلچۆ سیستمی دیر. اِس‌آی سیستمی‌نین ۷ اصلی بیریمی آمپر، کلوین، ثانیه، متر، کیلوْگیرم، کاندلا و موْل دور. بو اؤلچو سیستمینده اصلی بیریملرین یانیندا، ۲۲ تؤره‌مه بیریم ده واردیر.

اِس‌آی اصلی بیریملری

سیمگه	آد	کمیّت
A	آمپر	الکتریک آخیمی
K	کلوین	دما
s	ثانیه	زامان
m	متر	اۇزونلوق
kg	کیلوگیرم	کۆتله
cd	کاندلا	ایشیق شیدّتی
mol	موْل	مادّه میقداری

بیریملر و اؤن‌اکلر

اصلی بیریملر

اِس‌آی اصلی بیریملری

بیریم آدی	بیریم سیمگه‌سی	کمیّت سیمگه‌سی	کمیّت آدی	تعریف
متر	m	L	اۇزونلوق	اؤنجه‌کی (1793): 1/10000000 of the meridian through Paris between the North Pole and the Equator.FG مووقّت (1960): 1650763.73 wavelengths in a vacuum of the radiation corresponding to the transition between the 2p10 and 5d5 quantum levels of the krypton-86 atom. ایندی‌کی (1983): The distance travelled by light in vacuum in 1/299792458 second.
کیلوْگیرم	kg	M	کۆتله	اؤنجه‌کی (1793): The grave was defined as being the mass (then called weight) of one litre of pure water at its freezing point.FG ایندی‌کی (1889): The mass of a small squat cylinder of ~47 cubic centimetres of platinum-iridium alloy kept in the Pavillon de Breteuil, France. Also, in practice, any of numerous official replicas of it. گله‌جک (2019): The kilogram will be defined by taking the Planck constant h as exactly 6.62607015×10−34 J⋅s (J = kg⋅m2⋅s−2), given the definitions of the metre and the second.
ثانیه	s	T	زامان	اؤنجه‌کی: 1/86400 of a day of 24 hours of 60 minutes of 60 seconds مووقّت (1956): 1/31556925.9747 of the tropical year for 1900 January 0 at 12 hours ephemeris time. ایندی‌کی (1967): The duration of 9192631770 periods of the radiation corresponding to the transition between the two hyperfine levels of the ground state of the caesium-133 atom.
آمپر	A	I	الکتریک آخیمی	اؤنجه‌کی (1881): A tenth of the electromagnetic CGS unit of current. The [CGS] electromagnetic unit of current is that current, flowing in an arc 1 cm long of a circle 1 cm in radius, that creates a field of one oersted at the centre. IEC ایندی‌کی (1946): The constant current which, if maintained in two straight parallel conductors of infinite length, of negligible circular cross-section, and placed 1 m apart in vacuum, would produce between these conductors a force equal to 2×10−7 newtons per metre of length. گله‌جک (2019): The ampere will be defined by taking the fixed numerical value of the elementary charge e to be 1.602176634×10−19 C (C = A⋅s), given the definition of the second.
کلوین	K	Θ	ترمودینامیک دما	اؤنجه‌کی (1743): The centigrade scale is obtained by assigning 0 °C to the freezing point of water and 100 °C to the boiling point of water. مووقّت (1954): The triple point of water (0.01 °C) defined to be exactly 273.16 K. ایندیکی (1967): 1/273.16 of the thermodynamic temperature of the triple point of water گله‌جک (2019): The kelvin will be defined by taking the fixed numerical value of the Boltzmann constant k to be 1.380649×10−23 J⋅K−1, (J = kg⋅m2⋅s−2), given the definition of the kilogram, the metre and the second.
موْل	mol	N	مادّه میقداری	اؤنجه‌کی (1900): A stoichiometric quantity which is the equivalent mass in grams of Avogadro's number of molecules of a substance.ICAW ایندی‌کی (1967): The amount of substance of a system which contains as many elementary entities as there are atoms in 0.012 kilogram of carbon-12. گله‌جک (2019): The amount of substance of exactly 6.02214076×1023 elementary entities. This number is the fixed numerical value of the Avogadro constant, NA, when expressed in the unit mol−1 and is called the Avogadro number.
کاندلا	cd	J	ایشیق شیدّتی	اؤنجه‌کی (1946): The value of the new candle is such that the brightness of the full radiator at the temperature of solidification of platinum is 60 new candles per square centimetre. ایندی‌کی (1979): The luminous intensity, in a given direction, of a source that emits monochromatic radiation of frequency 5.4×1014 hertz and that has a radiant intensity in that direction of 1/683 watt per steradian. Note: both old and new definitions are approximately the luminous intensity of a whale blubber candle burning modestly bright, in the late 19th century called a "candlepower" or a "candle".
آچیقلامالار یوخاریداکی جدولده "اؤنجه‌کی" آدی آلتیندا گلن تعریفلر، آشاغیداکی مرجعلرین طرفیندن تانیملانمیشدیر: FG = فرانسه دؤولتی IEC = میلتلر آراسی الکتروتکنیک کوْمیته‌سی ICAW = میلتلر آراسی آتوْمیک آغیرلیقلار کوْمیته‌سی باشقا تعریفلر CGPM یا CIPM نتیجه‌لریندن آلینمیشدیر و "اس‌آی بوروشور"وندا گتیریلمیشدیر.

تؤره‌مه بیریملر

اؤزل آدی اوْلان اِس‌آی تؤره‌مه بیریملری

بیریم آدی	سیمگه	کمیّت	باشقا اس‌آی بیریملری ایله تعریفی	اصلی اس‌آی بیریملری ایله تعریفی
رادیان	rad	آچی (زاویه)		(m⋅m−1)
ایسترادیان	sr	فضایی آچی		(m2⋅m−2)
هرتز	Hz	فرکانس		s−1
نیوتون	N	گۆج، آغیرلیق		kg⋅m⋅s−2
پاسکال	Pa	باسقی، گرگینلیک	N/m2	kg⋅m−1⋅s−2
ژول	J	انرژی، ایش، ایستی‌لیک	N⋅m = Pa⋅m3	kg⋅m2⋅s−2
وات	W	قووت (توان)، شوعالانما سئلی	J/s	kg⋅m2⋅s−3
کۇلوْن	C	الکتریک یۆکو		s⋅A
ووْلت	V	ووْلتاژ، الکتروموتور گۆجو	W/A	kg⋅m2⋅s−3⋅A−1
فاراد	F	الکتریک تۇتومو	C/V	kg−1⋅m−2⋅s4⋅A2
اوْهم	Ω	موقاویمت، ایمپدانس، رئاکتانس	V/A	kg⋅m2⋅s−3⋅A−2
سیمنز	S	الکتریکسل کئچیریجیلیک	Ω−1	kg−1⋅m−2⋅s3⋅A2
وبِر	Wb	مغناطیس سئلی	V⋅s	kg⋅m2⋅s−2⋅A−1
تسلا	T	مغناطیس سئلی سیخلیغی	Wb/m2	kg⋅s−2⋅A−1
هانری	H	ایندوکتانس	Wb/A	kg⋅m2⋅s−2⋅A−2
درجه سلسیوس	‎°C	دما		K
لومِن	lm	ایشیق سئلی	cd⋅sr	cd
لوکس	lx	ایشیقلانما شیدّتی	lm/m2	m−2⋅cd
بکرل	Bq	رادیواکتیولیک		s−1
قرئی	Gy	جذبی دوْز	J/kg	m2⋅s−2
سیوِرت	Sv	موعادیل دوْز	J/kg	m2⋅s−2
کاتال	kat	کاتالیزور فعالیتی		mol⋅s−1
آچیقلامالار

اؤن‌اکلر

SI prefixes

Prefix		Base 10	Decimal	English word		Adoption	Etymology
Name	Symbol			Short scale	Long scale		Language	Derived word
yotta	Y	1024	۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰	septillion	quadrillion	1991	Greek	eight
zetta	Z	1021	۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰	sextillion	trilliard	1991	Latin	seven
exa	E	1018	۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰	quintillion	trillion	1975	Greek	six
peta	P	1015	۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰	quadrillion	billiard	1975	Greek	five
tera	T	1012	۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰	trillion	billion	1960	Greek	four, monster
giga	G	109	۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰	billion	milliard	1960	Greek	giant
mega	M	106	۱۰۰۰۰۰۰	million		1873	Greek	great
kilo	k	103	۱۰۰۰	thousand		1795	Greek	thousand
hecto	h	102	100	hundred		1795	Greek	hundred
deca	da	101	10	ten		1795	Greek	ten
		100	1	one		–
deci	d	10−1	0.1	tenth		1795	Latin	ten
centi	c	10−2	0.01	hundredth		1795	Latin	hundred
milli	m	10−3	0.001	thousandth		1795	Latin	thousand
micro	μ	10−6	۰٫۰۰۰۰۰۱	millionth		1873	Greek	small
nano	n	10−9	۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۱	billionth	milliardth	1960	Greek	dwarf
pico	p	10−12	۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱	trillionth	billionth	1960	Spanish	peak, a little bit
femto	f	10−15	۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱	quadrillionth	billiardth	1964	Danish	fifteen, Fermi
atto	a	10−18	۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱	quintillionth	trillionth	1964	Danish	eighteen
zepto	z	10−21	۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱	sextillionth	trilliardth	1991	Latin	seven
yocto	y	10−24	۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱	septillionth	quadrillionth	1991	Greek	eight