اسماعیل بیگ قوتقاشینلی
قوتقاشینلی اسماعیل بیگ سلطان نصرالله اوغلو (۱۴ ژوئیه ۱۸۰۶، قوتقاشین – ۱۴ آقوست ۱۸۶۱، شاماخی) — آذربایجان یازیچیسی و روسیه ایمپیراتورلوغونون حربی خادیمی، روسیه ایمپیراتور اوردوسونون ژنرال-مایورو (سرلشگری) و موقدس گئورگی نیشانینی قازانان ایلک آذربایجانلی.[۱] [۲]
| اسماعیل بیگ قوتقاشینلی | |
|---|---|
| دوْغوم تاریخ | 14 ژوئیه 1806 قوتقاشین |
| اؤلوم تاریخ | 14 آقوست 1861 شاماخی |
| اؤلوم سببی | زهرلنمیش |
| مزارلیغی | قبه‌له‌ده‌کی سلطان‌بابا قبیریستانلیغی |
| میللیت | آذربایجانلی |
| ایش | یازیچی ، حربچی |
| حیات یوْلداشی | طوطو بیکه |
یاشاییشی
دَییشدیراسماعیل بیگ قوتقاشینلی ۲۷ ژانویه ۱۸۰۶-جی ایلده قوربان بایرامیندا، کئچمیش قوتقاشین ماحالیندا (ایندیکی قبه‌له) آنادان اولموشدور. آدی دا بو بایراما گؤره وئریلمیشدیر.
آتاسی نصرالله سلطان قوتقاشین ماحالی‌نین سون سولطانی اولموش، آذربایجان روسیه طرفیندن ایشغال ائدیلدیکدن سونرا همین ماحالین باشچیسی تعیین ائدیلمیشدیر. همین دؤورده کئچمیش خان و بیگلری دایما ایطاعتده ساخلاماق اوچون تزار روسیه‌سی اونلارین اوشاق‌لارینی تزار اوردوسوندا ظابیط کیمی اسیر ساخلاییردی.نصرالله سلطان تزار روسیه‌سینه اعتیبار ائتمیردی. بو اینام‌سیزلیق قارشی‌لیقلی ایدی. بئله تکلیف نصرالله سلطانا دا گلمیشدیر. قوتقاشین‌شوناس‌لیغین بانیسی سلمان ممتاز "رشید بیگ و سعادت خانیم" حکایه‌سی یازیچیسی قوتقاشینلی اسماعیل بیگین حیاتی" مقاله‌سینده یازیردی:
" اؤزونون بؤیوک و گؤرکملی اوغول‌لارینی دورلو-دورلو بهانه‌لرله ائوده ساخلاییب عاجیز و فرسیز ظن ائتدیگی کیچیک یاشلی اسماعیل‌دان چارناچاق ال-چکمگه مجبور اولدو.فرسیز نظره گلن اسماعیل تحصیلینی ایکمال ائتدیکدن سونرا ائله بیر کاماللی، قابیلیتلی ایگید اولدو کی،عاقیل و باجاریقلی ساییلان قوهوم و قارداش‌لاری اونون یانیندا هر بیر جهتدن هئچ منزیله‌سینده قالدیلار "
او، ۱۸۲۲-جی ایلده روس اوردوسوندا خیدمته باشلامیشدیر.پترزبورقدا دؤرد ایل اورادا کادِت مکتبینده اوخوموشدور.۱۸۲۲-جی ایلده بو مکتبی بیتیریب، علاحیدده قافقاز کوْرپوسو ترکیبینده کی گورجوستان قرِنادیور آلاییندا سیراوی عسگر کیمی حربی خیدمته باشلامیشدیر.
اسماعیل بیگ روسیه-ایران (۱۸۲۶–۱۸۲۸) و روسیه-تورکیه (۱۸۲۷–۱۸۲۹) ساواش‌لاردا ایشتیراک ائتمیش، دؤیوش‌لرده فرقلندیگینه گؤره نیشان‌لارا لاییق گؤرولموشدور.ساواش‌لار قورتاردیقدان سونرا او، حربی خیدمتینی داوام ائتدیرمیش، وظیفه‌سی ایله علاقه‌دار بیر مودت ورشودا یاشامیشدیر. او حربی ایشی دریندن اؤیرنمیش، سیراوی عسگرلیکدن ژنرال-مایور(سرلشگر) روتبه‌سینه قدر یوکسلمیشدیر.[۳] ۱۸۴۱-جی ایلده ای.قوتقاشینلی ایستعفایا چیخمیش و اؤز وطنه قاییداراق، قوتقاشین و شاماخی‌دا یاشامیش، درس دئمیشدیر.روس اوردوسوندا ۲۵ ایللیک خیدمتدن سونرا اسماعیل بیگ ۱۸۴۷-جی ایلدن شاماخی‌دا "بیگ کومیسیونون "دا ایشله‌میشدیر.
ای.قوتقاشینلی ۱۸۵۲-جی ایلده مکّه‌یه-حج زیارتینه گئتمیش، قاییداندان سونرا شاماخی‌دا و قوتقاشیندا یاشامیشدیر. ائله همین ایلده ژنرال-مایور روتبه‌سینه یوکسلمیشدیر. او، ۱۸۶۱-جی ایلده آغداش ماحالیندا کاروانسارادا یئمک یئیرکن روسیه‌نین الی ایله ارمنی‌لر طرفیندن سویونا زهر قاتیلماقلا حیات یولداشی طوطو خانیم بیکه ایله بیرگه حیاتینا سون قویولموشدور. بئله احتیمال اولونور کی، ۱۸۵۴-جو ایلده اونا عونوانلانمیش، آنادولو اوردوسونون باش کوماندانی مصطفی ظریف پاشادان آذربایجان و داغیستاندا عوصیان‌لار تشکیل ائتمگه چاغیران مکتوب ارمنی م.ت.لوریس-ملیکوفون الینه دوشموشدور. نتیجه‌ده ای.قوتقاشینلی ۱۸۵۵-جی ایلدن نظارت آلتیندا آلینمیشدیر. اسماعیل بیگ قوتقاشینلی خانیمی طوطو بیکه ایله یاناشی قبه‌له‌ده‌کی سلطان‌بابا قبیریستانلیغیندا دفن ائدیلمیشدیر.
بؤیوک معاریفچی
دَییشدیراسماعیل بیگ قوتقاشینلی اوشاقلیق و گنجلیک ایللرینده دینی تحصیل آلمیش، عرب، فارس دیللرینی اؤیرنمیش، کلاسیک آذربایجان و شرق ادبیاتی ایله یاخیندان تانیش اولموشدور. خیدمت ایللرینده ای. قوتقاشینلی بیر سیرا موترقّی روس ضیالی‌لاری ایله دوستلوق علاقه‌سی یاراتمیش، روس و غربی اروپا مدنیت‌لری‌نین نایلیت‌لرینه یییه‌لنمیش، دؤورونون ان ساوادلی آذربایجان ضیالی‌لاریندان بیری اولموشدور. عئینی زاماندا او، آذربایجانین بؤیوک ماریفچی عالیم‌لری — میرزا فتعلی آخوندزاده، قاسم بیگ ذاکر، عباس‌قولو آغا باکیخانوف و باشقالاری ایله یاخیندان دوستلوق ائتمیشدیر. بو شخص‌لر آذربایجان ادبیاتیندا "پاقونلو معاریفچی‌لر" آدی ایله مشهوردورلار. اسماعیل بیگ قوتقاشینلی ۱۸۵۲-جی ایلده آروادی ایله یاخین شرق اؤلکه لرینه سیاحته گئتمیشدیر.
یارادیجی‌لیغی
دَییشدیربؤیوک ادیب ایکی دفعه موقدس حج زیارتینده اولموشدور. بو سیاحتی ایله علاقه‌دار ۱۹۶۷-جی ایلده چاپ اولونموش "سفرنامه" آدلی یول قئیدلرینی یازمیشدیر. اثر قوتقاشینلی‌نین گئتدیگی یولون جوغرافیاسی‌نین اؤیره‌نیلمه‌سینده بؤیوک اهمیت داشیییر. حاضیردا بو اثرین جمعی ۱۲۶ صحیفه‌سی تاپیلمیشدیر. اسماعیل بیگ ایستعفایا چیخدیقدان سونرا آذربایجان خالقی‌نین معاریفلنمه‌سینده و اویانماسیندا آکتیو فعاللیته باشلامیشدیر. سؤزسوز کی، بو دا تزار حؤکومتی‌نین ماراق‌لارینا جاواب وئرمیردی. اونا گؤره ده قوتقاشینلینی تئزلیکله آرادان گؤتورمک اوچون پلان‌لار جیزیلیردی.
اسماعیل بیگ قوتقاشینلی آذربایجان ادبیاتینا چاغداش نثر، حکایه ژانرینی گتیرن یازیچی‌دیر. قوتقاشینلی یارادیجی‌لیغی‌نین شاه اثری "رشید بیگ و سعادت خانیم" اثری‌دیر. بو اثرده ایکی زادَگان عاییله‌یه مخصوص اولان گنجلرین محبتیندن بحث ائدیلیر. بوندان باشقا بعضی قایناق‌لار گؤره قوتقاشینلی‌نین "طوطو" آدلی اثری ده اولموشدور. آنجاق بو اثر ایتیریلمیش و گونوموزه گلیب چاتمامیشدیر.
بوندان باشقا ای.قوتقاشینلی "میسکین" تخلوصو ایله شعرلر ده یازمیشدیر. تأسوف کی، اونون الیازمالاری ۱۹۳۰-جو ایللرده رپرسیا دؤورونده محو ائدیلدیگیندن بیزه گلیب چاتماییب. آنجاق اونا عایید اولماسی ایدیعا ائدیلن و ۱۹۷۳-جو ایلده آشکارلانان، ۱۹۹۹-جو ایلین آوریلین ۲۲-ده قبله ده "قبله" قزئتینده نشر ائدیلن "ایکی قوشون صؤحبتی" آدلی شعر ده وار. بو مسله هله کی موباحیثه مؤوضوسودور.
خاطیره‌سی‌نین ابدی‌لشدیریلمه‌سی
دَییشدیراسماعیل بیگ قوتقاشینلی‌نین آدی آذربایجان خالقی‌نین قلبینده دایم یاشاییر. قبه‌له شهری‌نین مرکزی کوچه‌لریندن بیرینه اسماعیل بیگ قوتقاشینلی‌نین آدی وئریلمیشدیر. عئینی زاماندا قبه‌له ده ادیبین هئیکلی اوجالدیلمیش، خاطیره-ائو موزه‌سی یارادیلمیشدیر.[۴] باکی‌نین یاسامال رایونونداکی مرکزی کوچه‌لریندن بیرینه ده قوتقاشینلی‌نین آدی وئریلمیشدیر.
اتک‌یازی‌لار
دَییشدیر- ^ Исмаилов Э. Э. Георгиевские кавалеры — азербайджанцы. — М., 2005. — С. 66–76.
- ^ к. и. н. А. А. Молчанов. "Среди самых доблестных в Российской армии[دائمی اولو باغلانتیلی]".
- ^ İsmayıl Bəy Qutqaşınlı
- ^ Məhəmməd NƏRİMANOĞLU,Qəbələnin "yaddaş kitabı" "Azərbaycan" qəzeti