حکیم هیدجی
حکیم محمدعلی هیدجی (1270-1364 قمری) آذربایجانلی فیلسوف، عالیم و شاعیر.
یاشاییش
دَییشدیرحکیم محمدعلی هیدجی۱۲۷۰قمری ایلینده هیدج شهرینده (زنگانین ۷۰ آغاجلیقیندا) آنادان اولور. همن یئرده تحصیله باشلاییر و اونون داوامی اۆچون ۱۲۹۷ ده قزوینه کؤچور. سونرا نجف شهرینده فقه ایله اصول درسلرینی آلیر و و یوخاری معلومات ایله طلبه پالتاریندا وطنه قاییدیر و تهراندا ساکن اولور . اوردا چوخ طلبه‌لره تدریس ائیله‌ییر . و ۷۶ ایل عزتلی یاشاییشدان سونرا ۱۳۶۴ قمری ایلینده دونیاسینی دئییشیر و تانریسینا قارشی قانادلانیر. حکیم عؤمرونون سونونا قدر سوبای قالیر.
آتاسی
دَییشدیرهیدهجی یازدیغی اؤز کئچمیشینده اؤز آدینی محمد، لقبینی ملاّ، آتاسینی ایسه ملامعصومعلی معرفی ائدیر. گؤرونور کی اونون آتاسی روحانی و دین عالیمی اولموشدور. بیر چوخ قایناقلاردا اونو حاج ملا معصومعلی آدلاندیریرلار. بورادان اونون مکّه‌یه مشرف اولماسی دا آیدینلاشیر.[۱]
آدی، لقبی و تخلّصو
دَییشدیرحکیم هیده‌جی اؤزونو محمد آدلاندیریر. یازیلی قایناقلاردا، محمدعلی ده یازیلیر و حاجی آخوند هیده‌جی، ملامحمد هیده‌جی، حکیم هیده‌جی لقبلری ایله تانینیر. حاجی لقبی، اونون مکه‌یه مشرف اولماسی و «حکیم» لقبی فلسفه و حکمت ایله اوغراشدیغینا اشاره‌دیر.
تحصیلاتی
دَییشدیرحکیم هیده‌جی ایلک تحصیلینی هیده‌ج قریه‌سینده و چوخ گومان کی آتاسی یانیندا آلمیشدیر. اؤزونون دئدیگی کیمی، بو قریه‌ده واقع اولان مدرسه‌ده درس اوخوموشدور. سونرا قزوین شهرینه گئتمیش اورادا صرف، نحو، منطق، معانی و بیان اوخوموشدور. قزوین شهرینه کؤچدوگو زامان 25 یاشیندا ایمیش. اورادا 4 ـ 5 ایل حسن‌خان ـ حسین‌خان مدرسه‌سینده اقامت و تحصیل ائتمیشدیر. بعضی قئیدلره گؤره قزوین علمیه حوزه‌سینده سیدعلی خوئینی‌نین شاگیردی اولموشدور و عقلی علملر و فلسفه‌یه ماراغی ایسه اونون تأثیری آلتیندا الده ائتمیشدیر. سونرا تهرانا کؤچموش، حسین سبزواری و ابوالحسن جیلوه یانیندا تحصیلینه دوام ائتمیشدیر. میرزا حسین سبزواری تهراندا «عبدالله‌خان» مدرسه‌سینده ساکن ایدی. او، کلام و حکمت ایله بیرلیکده ریاضیات علملرینی ده همین مدرسه‌ده تدریس ائدیرمیش. حکیم هیده‌جی، اونو حاجی ملاهادی سبزواری‌نین ان یئتگین و بیلگین شاگیردی آدلاندیریر، کلام و ریاضیات علملرینه اونون یانیندا یئیه‌لنمه‌سینه فخر ائدیر. تهراندا، اونون ایکینجی اوستادی سیدابوالحسن جیلوه، دارالشفا مدرسه‌سینده ادبی علملر و حکمت تدریس ائدیرمیش.[۲]
تدریسی
دَییشدیرحکیم هیده‌جی یازدیغی اؤز کئچمیشینده دئییر: «... مدت بیست و پنج سال است در مدرسه‌ی منیریه واقعه در جنب معصوم‌زاده سید نصرالدین به عنوان تدریس معقول به درس و بحث با طلاب مشغولم...» عؤمرونون سون ایللرینی همین مدرسه‌ده «منظومه» و « اسفار» تدریسی و شرحی ایله مشغول ایدی. همده قدیم ریاضیات، هیأت و نوجوم تدریس ائده‌ردی.
اؤلومو
دَییشدیرحکیم هیده‌جی عؤمرونون سون ایللرینده خسته‌لنمیش و آریقلامیشدیر. او، هیجری 1346ـ نجی ایلده مریض و خسته بیر حالدا تهراندا امام‌زاده سیدنصرالدین مدرسه‌سینده وفات ائتمیشدیر. جنازه‌سینی قم شهرینه آپارمیشلار و جنازه نامازینی «قم علمیه حوزه»سی‌نی بانیسی آیت الله حائری ـ رحمت الله ـ قیلمیشدیر. ناماز قیلیندیقدان سونرا، جنازه‌نی ایندی «تکیه تولیت» دئییلن یئرده دفن ائتمیشلر.
شاگیردلری
دَییشدیرحکیم هیده‌جی اوتوز ایله یاخین تدریس زامانیندا، چوخلو عالیم، ادیب و حکیم تربیت ائتمیشدیر. اونلارین آراسیندان بیر نئچه نفردن آد آپاریریق: 1. میرزا مهدی سنگلجی‌دن. 2. میرزا رضاقلی سنگلجی شریعتمدار. 3. هر ایکی نفرین قارداشی آیت الله محمد سنگلجی، تهران دانشگاهی‌نین، قاباقکی منطق و فلسفه اوستادی. 4. « شرح منظومه» کیتابینا تعلیقات یازان شیخ محمدتقی آملی. 5. آیت الله میرزا احمد آشتیانی. 6. میرزا مهدی آشتیانی. 7. سید جلال الدین تهرانی. 8. آیت الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی. 9. آیت الله میرزا ابوالحسن شعرانی. 10. آیت الله ملاعلی معصومی همدانی. 11. شیخ محمد جعفربن حاج ملا لنکرانی. 12. میرزا محمد ثابتی همدانی.[۳]
اثرلری
دَییشدیر- شرح منظومه سبزواری
- رساله دخانیه
- دانشنامه
- دیوان (تورکجه ـ فارسجا شعرلر و غزل‌لر)
- کشکول هیدجی
- فی قواعد الحکم
- تعلیقه علی الاسفار
- وقفیه اثرلر
- وصیت‌نامه
- مکتوبات
حکیم هیدجی‌نین تورکجه شعر دیوانی دفعه‌لر ایراندا نشر اولموشدور. سون دفعه دکتر حسین محمدزاده صدیق طرفیندن 1388 ایلینده 342 صحیفه‌ده پینار اینتیشاراتی الیله علمی شکیلده چاپ ائدیل‌دی.[۴]
یارادیجیلیغی
دَییشدیرحکیم هیدجی آذربایجانین اوچ دیللی شاعیری و فیلسوفودور. حکیم اوچ دیلده اثر یارادیر. حکیم اؤز یوردونو هئچ زامان اونوتماییر و هر یئرده اولموشسا ائله هیدج و زنگان دا یاشاییر و اؤز اؤلکه‌سینی بوتون اؤلکه‌لردن یاخشی بیلیر و اوز دیلداشلارین سئویر. او نموه لردن دیر:
مرا جایگه صفحه ی هیدج است
که بر نو عروس صفا هودج است
یا:
اولار کی وصف ائلییبلر صفاده شیرازی
منه گمان یوخی ترجیح هیدجه شیراز
یا:
فغان کی حسرتی قالدی اورکده هیدجین اول
سویوق بولاقلاری.باشی دومانلی داغلاری
یا:
اگر بو تورک منیم گؤگلومو آلا الینه
باغیشلارام تئلینه اردبیل و خلخالی
یا:
های خمسه (زنگان)نین اول سویوق سولاری
به هیدجین اول سرین هاواسی
و یا:
اهل تفریش ایا کاش کی سینسین قلمی
خلق تبریز همیشه ایتی اولسون قمه سی
قایناقلار
دَییشدیر- ^ هیدجی، محمدعلی. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، زنجان، نشر پینار، 1388، ص 45.
- ^ هیدجی، محمدعلی. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، زنجان، نشر پینار، 1388، ص 49.
- ^ هیدجی، محمدعلی. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، زنجان، نشر پینار، 1388، ص 54.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-11-05. یوْخلانیلیب2016-11-13.