محمدعلی تربیت
محمدعلی تربیت (۲۶ مئی ۱۸۷۷، تبریز — ۱۷ ژانویه ۱۹۴۰، تهران) — ضیالی، قزئته‌چی، تربیت کیتابخاناسی‌نین یارادیجیسی، مشروطه اینقیلابی‌نین ایشتیراکچیسی.
محمدعلی تربیت | |
|---|---|
 | |
| تبریز بلدیه باشچیسی | |
| ایشده ۱۹۲۸ – ۱۹۳۱ | |
| پادشاه | رضا پهلوی |
| قاباقکی | حاج عبدالغفار ناظم‌العداله (عدل ضرابی) |
| سونراکی | حاج حسینقلی خان جلیلی (ارفع‌الملک) |
| شخصی بیلگیلر | |
| دوغوم | ۲۶ مئی ۱۸۷۷ تبریز, ایران |
| اؤلوم | ۱۷ ژانویه , ۱۹۴۰ تهران, ایران |
| سیاسی حزبی | سوسیال دموکرات پارتیاسی |
| حیات یولداشلاری | هاجر تربیت |
| صنعتی | ضیالی، سیاستچی، قزئته‌چی |
یاشاییشی
دَییشدیرمیرزه محمدعلی میرزه صادق اوغلو تربیت ۱۸۸۷-جی ایل مئی‌ین ۲۶-دا تبریز شهرینده آنادان اولوب. شهرده موترقّی فیکیرلی ضیالی کیمی تانینان میرزه صادق اوغلونو محلّه ده کی ملا زینال‌العابدین-ین آچدیغی ایبتیدایی مکتبه قویور. میرزه صادق اوغلونا اؤزو یاخشی بیلدیگی فنلری تدریس ائتمکله یاناشی، تبریزین آدلی-سانلی حکیم‌لریندن اولان میرزه نصرالله خانین و بیر مودت تبریزده یاشامیش محمدعلیخان کوفری‌نین یانیندا اوروپا و شرق طبابتینی اؤیرنمگه گؤندریب[۱]. هر ایکی حکیمین تؤوصیه‌سیله محمدعلی فرانسه و آلمان دیل‌لرینی اؤیره‌نیب. نوجوم، ریاضیات و طیب ساحه‌سینده اؤزل درس‌لر آلماسینا باخمایاراق سونرادان پداقوژی ساحه‌یه ماراق گؤستریب. عرب، فارس، فرانسه و اینگیلیس دیل‌لرینی موکمّل اؤیره‌نیب[۱].
مدنی چالیشمالاری
دَییشدیر۱۸۹۴–۱۸۹۵-جی ایل‌لرده تبریزده حؤکومتین آچدیغی موظفریه مدرسه‌سینده طبیعت فننیندن، ۱۸۹۸–۱۹۱۲-جی ایل‌لرده ایسه یئنی آچیلمیش لوقمانیه مدرسه‌سینده نوجوم و جوغرافیادان درس دئییب. او، موعلیم ایشله‌مکله یاناشی، دایم اؤز اوزرینده چالیشمیش، دؤورون تانینمیش عالیمی میرزه عبدالله‌‌دان خوصوصی درس‌لر آلمیشدیر. اؤلوموندن سونرا عالیمین وصیتینه اویغون اولاراق شخصی کیتابخاناسی محمدعلی‌یه وئریلمیشدیر[۱].
محمدعلی تربیت شهرین تانینان ضیالی‌لاری سید حسن‌خان عدالت و سید محمد شبستری ایله بیر آرایا گله‌رک "تربیت " آدلی یئنی تیپلی مدرسه و کیتابخانا آچیرلار. بیر مودت کئچندن سونرا کیتابخانانین تهراندا دا شؤعبه‌سی یارادیلیر[۲]. او داها سونرا تبریزده اوروپا تیپلی ایلک اجزاخانا و " گنجینهی فنون" (" بیلیک خزینه‌سی " ) آدلی درگی تأسیس ائدیر. آیدا ایکی دفعه نشر اولونان درگی آز واختدا تبریزده تانینیر. تربیتین ایلک علمی مقاله‌لری ده بو درگیده نشر اولونور. لاکین بو یئنی‌لیک شهرین موحافیظه‌کار طبقه‌سینی قانع ائتمیر. چوخ کئچمیر، مورتجع‌لر و ایصلاحاتچی‌لار آراسیندا توققوشما باش وئریر. مورتجع‌لر مدرسه‌لری، نشریات‌لاری، قزئت-درگی رداکسیالارینی داغیدیر، دییشیک‌لیک طرفدارلارینی تحقیر و تعقیب ائتمکدن چکینمیرلر. تربیت کیتابخاناسی‌نین تهراندا شؤعبه‌سی‌نین آچیلماسی، کیتابخانالارا آسیا، آفریقا و اوروپا اؤلکه‌لریندن تورک، عرب، فارس، فرانسه و اینگیلیس دیل‌لرینده کیتاب، قزئت و درگی گتیریلمه‌سی موحافیظه‌کارلاری داها دا غضب‌لندیریر. تعقیب‌لردن یاخا قورتارماق، تضییق‌لردن اوزاقلاشماق اوچون محمدعلی قافقازا سیاحت ائدیر. سونرادان ایسه ایستانبولا گئدیر. بورادا او، کیتابخانالاردا علمی آختاریش‌لار آپاریر[۳].
ایستانبولدان سونرا دمشق، بئیروت، ایسگندریه و قاهیره شهرلرینه سفر ائدیر. بو شهرلرین بؤیوک کیتابخانا و علمی موسسیسه‌لری ایله علاقه قورور، گؤرکملی ضیالی‌لارلا تانیش اولور. او، بو مودتده ایلک قلم تجروبه‌سی اولان "هونر اؤیره‌دن" ، "قدیم مدنیت‌لر" ، "آنا یوردوم" و " تقویمی-تربیت " آدلی اثرلرینی یازیر. قاهیره‌دن ایستانبولا، اورادان دا قافقاز یولویلا تبریزه دؤنن محمدعلی تربیت عاییله حیاتی قورور.
سونرادان اوتریش، فرانسه و اینگیلیسه سفر ائدیر. اوروپانی گزیب-دولاندیقدان، اوراداکی وضعیتی اؤیرندیکدن، هم‌یئرلی‌لری ایله گؤروشوب ایرانین گله‌جگینی موذاکیره ائتدیکدن سونرا ایستانبولا گلیر. بورادا یازیچی میرزه علی‌اکبر دهخدا ایله بیرلیکده ایرانلی‌لارین تشکیل ائتدیکلری "سعادت" انجومنینده یاخیندان ایشتیراک ائدیر. ۱۹۰۳–۱۹۱۱-جی ایل‌لرده پوبلیسیستیکا ایله آردیجیل مشغول اولان محمدعلی تربیت ۱۹۰۸-جی ایلده تبریزده نشر اولونان " اتحاد " قزئتی‌نین رداکتورو اولور.
تهران آزاد ائدیلدیکده محمدعلی تربیت یئنیدن تبریزه گله‌رک بورادان تکرار میلّی مجلیسه نوماینده سئچیلیر. لاکین مجلیسین فعالیتی یئنیدن دایاندیریلیر. م.تربیت ده تکرار خاریجی اؤلکه‌لره گئتمه‌لی اولور. اونون بو سفری اوزون سورور. اؤنجه قافقازا گله‌رک بوراداکی چوخ‌سایلی هم‌یئرلی‌لری و ضیالی‌لارلا گؤروشدوکدن سونرا ایستانبولا گئدیر. بیرینجی دونیا موحاریبه‌سی‌نین سونونادک ایستانبولدا سیاسی موهاجیر کیمی یاشایان محمدعلی تربیت میصیره و اوروپا اؤلکه لرینه سفر ائدیر. ایستانبولدا دا "تربیت" کیتابخاناسی آچان و اونو ایشله دن محمدعلی بو ایل‌لرده جیدی علمی آختاریش‌لارلا مشغول اولور. گؤرکملی آذربایجان مینیاتورچوسو و کاریکاتورچوسو میرزه حسین طاهرزاده بهزاد تبریزی‌نین بیر سیرا اثرلرینی ده " تربیت " کیتابخاناسی چاپ ائتدیرمیشدیر.
محمدعلی تربیت ایستانبولدا اولارکن ایراندا چاپ اولونان قزئت و درگی‌لر حاقیندا علمی آراشدیرما آپاریر. بو آراشدیرما اونا بؤیوک اوغور قازاندیریر. بئله کی، اینگیلیس عالیمی ادوارد براون ۱۹۱۳-جو ایلده چاپ ائتدیردیگی "ایران مطبوعاتی و پوئزیاسی " کیتابیندا محمدعلی تربیتین اثرینی اینگیلیس دیلینه ترجومه ائده‌رک اؤز کیتابیندا وئریر. چک شرقشوناسی، آکادمیک یان ریپکا دا "تاجیک و فارس ادبیاتی تاریخی" کیتابیندا م.تربیتین اثریندن گئنیش ایستیفاده ائدیر.
۱۹۳۴-جو ایلده س‌س‌ری-ده فردوسی‌نین ۱۰۰۰ ایل‌لیک یوبیلئیی قئید ائدیلنده محمدعلی تربیت ده ایران نوماینده هئیتی‌نین ترکیبینده باکی‌یا گلیر. بو اونون باکی‌یا سون سفری اولور.
محمدعلی تربیتین چوخلو علمی-پوبلیسیستیک اثری اولسا دا، اونا ان چوخ شؤهرت گتیرن ۱۹۳۵-جی ایلده تاماملادیغی "دانشمندان آذربایجان" اثری اولور. چونکی بو اثرده قدیم دؤوردن ۲۰. یوزایل‌لیگین ۳۰-جو ایل‌لرینه دک یازیب یاراتمیش آذربایجانلی شاعیر، یازیچی، نقاش، رسام، خطاط، موسیقیجی، قزئته‌چی، عالیم حاقیندا بیلگی توپلانمیشدیر. آذربایجان ادبیاتی و مدنیتی حاقیندا اولدوقجا دیرلی قایناق اولان "دانشمندان آذربایجان" ( " گؤرکملی علم و صنعت آدام‌لاری " ) کیتابی ادیبین آنا دیلینه چئوریله‌رک ۱۹۸۷-جی ایلده باکیدا دا نشر ائدیلمیشدیر[۳].
سیاسی چالیشمالاری
دَییشدیرایجتیماعی-سیاسی ایشلره ده ماراق گؤسترن م.تربیت ایکینجی چاغریش ایران میلّی مجلیسینه تبریزدن نوماینده سئچیلیر. چوخ کئچمیر خاریجی گوجلرین و داخیلی ایرتیجاع‌نین تحریکی ایله میلّی مجلیس داغیدیلیر. او، تعقیب‌لردن یاخا قورتارماق و دونیاگؤروشونو گئنیشلندیرمک اوچون تبریزدن باکی‌یا گلیر. بیر مودت تبریزلی‌لرین " اتحاد" مکتبینده مودیر ایشله‌ییر.
تهران آزاد ائدیلدیکده محمدعلی تربیت یئنیدن تبریزه گله‌رک بورادان تکرار میلّی مجلیسه نوماینده سئچیلیر. لاکین مجلیسین فعالیتی یئنیدن دایاندیریلیر. م.تربیت ده تکرار خاریجی اؤلکه لره گئتمه‌لی اولور.
۱۹۲۱-جی ایلده تبریزه دؤنن محمدعلی تربیتی تبریز ویلایتی‌نین معاریف ایداره‌سینه رئیس تعیین ائدیرلر. او، یارانمیش وضعیتدن ایستیفاده ائده‌رک " گنجینهی معارف" آدلی درگی نشر ائتمگه باشلاییر. همین درگیده ده " خاقانی شیروانی " ، " صائب تبریزی " و بعضی علمی مقاله‌لرینی چاپ ائتدیریر. آز مودتده آذربایجانین بیر چوخ کند و قصبه سینده ایبتیدایی و اورتا مکتبین آچیلماسینا نایل اولان م.تربیت ایلک دفعه قیزلار اوچون ده ایبتیدایی و اورتا مکتب آچدیرا بیلیر. تاریخی آبیده‌لرین برپاسی و قورونماسی اوچون ده الیندن گلنی اسیرگه‌مه‌ین م.تربیت تبریز شهرینده عومومی دؤولت کیتابخاناسی‌نین و قرائت‌خاناسی‌نین آچیلماسینا دا نایل اولور. ۱۹۲۳-جو ایلدن ایسه کیتابخاناداکی کیتاب‌لارین کاتولوقونو حاضیرلاداراق حیصه -حیصه چاپ ائتدیریر.[۳]
۱۹۲۵-جی ایلده معاریف مودیری وظیفه‌سیندن اوزاقلاشدیریلان م.تربیتی ۱۹۲۷-جی ایلده تبریز بلدیه ایداره‌سینه سئچیرلر. شهرین آبادلاشدیریلماسی، یئنی خیابان‌لارین سالینماسی اوچون بؤیوک امک صرف ائدن م.تربیت تبریزین ایلک آوروپا تیپلی پارکی اولان "گولوستان " پارکی‌نین سالینماسینا دا نایل اولور. ۱۹۲۷–۱۹۲۹-جو ایل‌لرده تبریز بلدیه‌سینه رهبرلیک ائدن محمدعلی تربیت سونرا دوغولدوغو شهردن ایران میلّی مجلیسینه دپوتات سئچیلدیگینه گؤره تهرانا کؤچور. اورادا ایجتیماعی و سیاسی فعالیتله یاناشی، علمی فعالیتینی ده داوام ائتدیریر.[۳]
اؤلومو
دَییشدیرمیرزه محمدعلی خان صادق اوغلو تربیت ۱۹۴۰-جی ایل ژانویه‌نین ۱۷-ده تهران شهرینده دونیاسینی دَییشیب.[۳].
قایناق‌لار
دَییشدیر- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ Savalan Fərəcov (5 noyabr 2014). "Dumanlı Təbrizin işıqlı ədibi". medeniyyet.az.
- ^ Pərvanə Məmmədli (12 iyun 2008). "Güney Azərbaycanda Maarifçilik hərəkatına bir nəzər"[دائمی اولو باغلانتیلی]. gunaz.tv.
- ^ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ Əli Şamil (7 noyabr 2013). "İctimai-siyasi xadim, maarifçi-jurnalist, istedadlı publisist Məhəmmədəli Tərbiyətin ömür yolu və yaradıcılığı". ali-shamil.tr.gg.