مهاباد

مهاباد سویوق‌بولاق سابلاغ
نقشه اوستونده یئری سویوق بولاق بیلگی‌لر
اؤلکه	ایران
بؤلگه	غربی آذربایجان اوستانی
ایلک آدی	* سویوق بولاق ساوجبلاغ ساوجبلاغ مکری سابلاغ
اهالی	۱۶۸٬۳۹۳ نفر (۲۰۱۶ (میلادی))
نقلیات واسیطه‌سی کودو	ایران ج ۲۷
سوی و دیل	اکثریت: سورانی کوردجه‌سی اقلیت: آذربایجان تورکجه‌سی
مذهب و دین	موسلمان اکثریت: موسلمان سونّی شافعی اقلیت: موسلمان شیعه

ماهاباد و یا ساوجبلاغ یا دا سویوق بولاق (دولتی‌آد: شهر مهاباد) _ باتی آذربایجان اوستانی'نین شهرلریندن بیری‌دیر. مهاباد شهری، مهاباد بؤلگه‌سی‌نین مرکزی‌دیر. بۇ شهر اوستانین مرکزی اوْلان اورمیه شهری‌ایله ۱۲۰ کیلومتر فاصیله‌سی وار؛ و ۱۳۹۰-نجی نۆفوس ساییسی اساسیندا ۱۴۸٫۲۳۱ نفر اهالیسی واریمیش.

تاریخی

سویوق‌بولاق شهری شاه ایسماعیل صفوی طرفیندن تیکیلیبدیر. قاجارلار زامانی بۇ آد تهرانین یاخینلیغیندا اوْلان ساوجبلاغ شهری‌ایله قاریشیق دوشمه‌مک اۆچون، بو شهرین آدی "ساوج بلاغ مکری" کیمی یازیلیردی. بۇ دؤورده مکری کوردلرینین عراقدان غربی آذربایجانا موهاجیرت ائتمه‌سی و یئرلی تورکلرله دؤیوش ائتمه‌سی اونلارین بوردا چوخالماسینا باعیث اوْلموشدور. ۱۳۱۵-نجی ایلده ایرانین پهلوی زامانی فرهنگستانی و غلامرضا رشید یاسمی‌نین اؤنریسی اساسیندا ساوجبلاغ / سویوق‌بولاق شهری‌نین آدی مهابادا دَییشدیریلیر. بو حالدا تورکمان‌لار (قره‌قویونلو، آق‌قویونلو) دؤولت‌لری زامانیندا موکری سیف‌الدین خان موکری کورد و هابئله بابان و داها آیری کوردوستان ائلاتلارینی بیرلشدیریب و دریاس (داریاز) منطقه‌سینی مهابادین قوزئینده (چابقلو) قیزیل‌باش طایفانین الیندن چیخاردیب و تصروف ائتدی سوْنرالار دول، آختاچی، ایل تیمور و سولدوز بؤلگه‌لرینی دریاسا آرتیردی. ترغای آدی ۴۰۰ پارچا کنده شامل اوْلور، اونلارین اوزوناسی جیغاتی چایی'یندان باشلانیب خانا (پیرانشهر) چان ادامه‌سی وار کی او زامان بۇ منطقه‌نی ترغای آدیلا تانیمیشلار و ایندیلیکده بۇ منطقه موکریان آدلانیر. ترغه داغی کی استاد هژار اوندان آد آپاریب بۇ آدین یادیگاری‌دیر. ترغای آدی تورکو آد اولاراق فارسجا دا (هدهد) قوشو آدی دیر.‌ها بئله تیمورون دده سینین آدی دا ترغای دیر. ۱۲۹۷ ق ایلینده شئیخ عوبئیدوالله (فا: شیخ عبیدالله یاغی کرد) ساوجبلاغ مکری‌ده شورش ائدیر. او زامان ابولفتح خان آدلی دؤولت آدامی بۇ شورشی یاتیردیر.

ایراندا پهلوی دؤوروندن باشلاناراق، پان فارسیسم دوشونجه‌لری اساسیندا یئر آدلارینی دَییشمک و تۆرکجه آدلاری آرادان آپارماق سیستماتیک صورتده ایجرا اوْلونوبدور. بۇ ایشلر عوموما محمود افشار یازیلاری اساسیندا باش وئریر:

بو شوونیستی و پلان اساسیندا جوْغرافیایی آدلار کی اونلارین نظرینه اؤزگه دیل‌لرینده‌دیر و چنگیز و تئیمورون تاخت و تازینین یادیگاری‌دیر گرک فارسجایا چئوریلسین.

مهاباد جۆمهوری‌سی

اساس مقاله: مهاباد جومهوریتی

مهاباد جۆمهوری‌سی (کوردجه:کۆماری مه‌هاباد) _ بیر جمهوری آدلانمیش باتی آذربایجانین گونئینده اولاراق ژانویه ۱۹۴۶ (سه شنبه، ۲ بهمن ۱۳۲۴) قورولوب بیر ایلدن آز ائله کی ۱۶ آذر ۱۳۲۵ قدر وار ایدی اونون مرکزی مهاباد شهری، حؤکومت رهبری ده قاضی محمد ایمیش.

خالق و دیل

مهاباد شهری‌نین ۹۴٪-ی کوردجه و اؤزللیکله کوردجه‌نین سورانی لهجه‌سی‌له دانیشیرلار. بۇنلاردان علاوه مهاباد شهری‌نین ۵٪-ی آذربایجان تورکجه‌سی'نده دانیشیرلار، و ۱٪-ی ده باشقا دیللرده دانیشیرلار.

غئیر کورد سکنه‌نین سوی‌قیریم اولماسی

مهاباد یا همن سویوق‌بولاق شهرینده گئچمیشده بیر سوی‌قیریم باش وئریب، یاخلاشیق ۱۳۰۰-جی هیجیری گونشلی ایلینه‌قدر بو شهرین ساده‌جه ۳۰٪ کورد اهالی‌سی واریمیش و ۷۰٪ کورد اوْلمایان اهالی‌سی واریمیش، کورد اوْلمایان اهالی‌سی‌نین چوخو تورکلر، فارسلار و ارمنیلردن عیبارت‌ایمیش کی "ایسماعیل سیمیتکو" و اونون آداملاری‌نین الی‌ایله سوی‌قیریم اوْلوبلار.

محمد قاضی خاطرات یک مترجم

محمد قاضی «خاطرات یک مترجم» کیتابیندا اسماعیل آقا سیمیتکو'نون ۱۳۰۰-جی هیجری شمسی ایلین پاییزیندا حمله‌سینه گؤره، بئله یازیر: شهرین غئیر کورد سکنه‌لری شهرین یانیدا اوْلان غار ایچینده گیزلنیب و اؤز جانلارین قوروموشدولار، هابئله اسماعیل آقا مهاباد شهرینی آلاندان سوْنرا، شهرین بازارین و اعیان لارین تالییب ائله کی اؤزو کورد اولاراق کوردلری اوْلدورموردی سانکی شهرین غئیر کورد سکنه‌لری (تورکلر، فارسلار و ارمنی‌لری) هم تالییب و همده اوْلدوروردی، ائله کی هامی بوتونلوکده کوردو گئیم گئیب و ایر ده شیعه اولاراق سونولر کیمی الی باغلی نماز قیلیردیلار تا اؤزلرین کورد گؤرسدسینلر. دئمک اساسیندا اسماعیل آقا بۇ ایشی بیلندن سوْنرا دستور وئریب شهرین هامی سکنه‌سین چای قیراغینا صفه چکیب هامی تک تک دئسین‌لر (پلاو)؛ بۇ آد کوردجه‌ده (پولوو) آنلامیندا دیر و اونون یئرینه گتیرمگی کورد اولمویانا چوْخ آغیر و چتین‌دیر و مۆمکون بیر سؤز و بیر ایش دئیل، بئله‌لیکده دئیینن کورد اوْلوب اولمامازلیغی بیلنیب و ایکنجی دفعه‌ده بیر گوله باشیندا آچیلیردی.

هژار شرفکندی چیشتی مجیور

عبدالرحمان هژار شرفکندی چیشتی مجیور کیتابیندا مهاباد شهرین تلان و سوی‌قیریما عایید بئله یازیب: ۱۳۰۰-جی هیجری شمسی ایلین پاییزیندا اسماعیل سیمیتقو عجم‌لری ایله ساواش ائتمک اۆچون مهاباد شهرینی تصروف ائتدی و سیمیتقو'نون آداملاری (شکاک‌لار) شهره توکولوب و کوردلردن اوغورلوق و تالاماق ائلییب، ائله‌کی اسماعیل آقا بئله ایستمیش بیزلری عجم‌لرین الیندن قورتارسین بئله‌لیکده بۇ مال و ثروتی تورکلرله بیر یاشاماق‌دا اله گتیرمیشدیک قورتاریب نجات وئرسین و اونلاری تالاسین!!! شکاک‌لار مهابادین کوردلرین تام صورتده تالادیلار آنجاق اونلاری اوْلدورمه‌دیلر، سانکی هر تۆرکجه دانیشانی تاپاراق اوْلدوردولر.

مریضخانالار

سویوق‌بوُلاغین بیماریستانی «امام خمینی» بیماریستانی دیر. بوُ بیماریستان ۱۳۶۳ده ۲۵۰ ثابیت تخت ظرفیتی ایله قوُرولوب‌دور. ایندیلیکده ۱۹۰ تخت ایله ایشله‌ایر. بیماریستان‌دا اوْلان تخصّوصلار بوُنلار دیر: داخلی، جرّاحلیق، قادینلار، اوُشاقلار، گؤز طبیب‌لیگی، قوُلاق-بوغاز-بوُرون، اورتوپِدی، اورولوژو، CCU، دری.

تاریخی و گؤرمه‌لی یئرلر

ساوجبلاغ شهری‌نین تیکیلمه‌سی و گئنیشلنمه‌سی صفویه دورونده اوْلوبدور. بۇ زامان «بوداق سولطان» آدلی بیر نفر ساوجبلاغ شهری‌نین حاکیمی اوْلوبدور و شهرین آبادلاشماغیندا بؤیوک آددیملا آتیبدیر. مهابادین قیرمیزی مسجدی و کورپوسو (سور) بۇ دورون یادیگارلارینداندیر.

• بوداق سولطان مقبره سی
• میرزا رسول حامامی
• شاه درویش مسجیدی
• بوداق سولطان مسجیدی
• ماهاباد گولونون سدی
• فقرگاه کوهولو
• مرزی بازار

هاوا دورومو

یاغینتی و ایستی سویوق میانگینی مهاباد ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر دما ۳٫۷۳ −۷٫۱۵ ۴٫۸۲ −۴٫۸۶ ۱۲٫۳ ۰٫۸۴ ۱۶٫۲۷ ۳٫۷۲ ۲۴٫۱۷ ۷٫۴۶ ۳۰٫۱۳ ۱۰٫۲۹ ۳۳٫۲۳ ۱۳٫۱۴ ۳۲٫۸۶ ۱۳٫۲۹ ۲۹٫۳۲ ۱۰٫۱۹ ۲۲٫۸۰ ۶٫۳۵ ۱۳٫۸۲ ۱٫۲۱ ۸٫۵۵ -۳٫۸۴ ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر یاغینتی ۵۱٫۱۱ <div title="Januar" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۵۹٫۵۵ <div title="Februar" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۴۶٫۴۴ <div title="März" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۷۹٫۲۴ <div title="April" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۲۴٫۰۲ <div title="Mai" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۲٫۰۵ <div title="Juni" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۱٫۵ <div title="Juli" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۰٫۳ <div title="August" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۱٫۱ <div title="September" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۲۶٫۶۳ <div title="Oktober" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۲۸٫۲۸ <div title="November" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px"> ۲۹٫۸ <div title="Dezember" style="background: #8AB0FF; border-color: #739CF1; border-style: solid; border-width: 0px 1px 0px 1px; width: 19px; height:px">   ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر قایناق:

قایناق‌لار

غربی آذربایجان اوستانی‌نین پورتالی