یئنی‌دوْغان ساری‌لیغی
یئنی‌دوْغان ساری‌لیغی (آلمانجا: Neugeborenengelbsucht، اینگیلیسجه: neonatal jaundice، فارسجا: زردی نوزادان) یئنی‌دوغولموشلارین چوخ حیصّه سی دوغولدوق‌دا ۲-۳ گۆن کئچدیکدن سوْنرا سارالیر - اوْنلارین دَریسی، قیشالاری، گؤزلری ساری رنگ آلیر. جاوان آنالاری بۇ دَییشیک‌لیکلر قورخوزور و اوْنلار کؤرپه‌لرینده اوْلان هر هانسی تهلوکه‌لی نوخوشلوقلردن شوبهلنمه‌یه باشلاییرلار. لاکین چوخ حاللاردا ناراحاتچیلیق اۆچون هئچ بیر جدی سبب اوْلمور. بئله ساریلیق فیزیولوژی پروسِس‌دیر، یعنی بۇ هئچ بیر نوخوشلوق و یا پوزولمانین علامتی دئییل.
بۇ پروسسین مکانیزمینی ایضاح ائدک. آنا بَتنینده اوْلان کؤرپه موستقیل شکیل‌ده نفس آلا بیلمیر و اؤز پیشرفت اۆچون لازیم اوْلان اوکسیژنی جوفت واسطه‌سی‌له آنانین قانیندان آلیر. بۇ سبب‌دن دؤلون قانیندا اؤزل هموقلوبین - فتال هموقلوبین حاضیرلانیر. بۇ هموقلوبین اوکسیژنی اؤزونه داها راحت بیرلشدیریر. دوغولدوق‌دان سوْنرا کؤرپه موستقیل شکیل‌ده نفس آلماغا باشلاییر و نتیجه‌ده اوْنون قانیندا اوْلان فِتال هموقلوبین "بؤیوکلرین" هموقلوبینی ایله عوض اوْلونماغا باشلاییر. هموقلوبین اریتروسیتلرین (قیرمیزی قان سلول‌لری) ترکیبینه داخیلدیر. "کؤهنه" هموقلوبین‌له اوْلان اریتروسیتلر داغیلیر و "تزه" هموقلوبین‌له اوْلان اریتروسیتلرله عوض اوْلونور. کؤهنه اریتروسیتلرین پارچالانماسی ایله اینسان اوْرقانیزمینده قارا جیر مشغول اوْلور. بؤیوکلرده هر ۱۲۰ گۆن‌دن بیر کؤهنه اریتروسیتلر تزه‌لری ایله عوض اوْلونور. هموقلوبینین پارچالانماسی نتیجه‌سینده دیگر ماده - بیلی‌روبین عمله گلیر. بیلی‌روبین اوْرقانیزم اۆچون زیان‌لی‌دیر. لاکین بیزیم قارا جیریمیز اوْنو اساس‌لی شکیل‌ده ضررسیزلشدیریر و زیان‌سیز ماده‌یه چئویریر. ضررسیزلشدیریلمیش بیلی‌روبین نجیس و سیدیک‌له اوْرقانیزم‌دن خاریج اوْلونور. بؤیوکلرده نورمادا بۇ پروسس بئله باش وئریر. لاکین یئنی‌دوغولموشلاردا قارا جیر هله کی تام گۆجو ایله ایشله‌یه بیلمیر. ضررسیزلشدیریلمَمیش بیلی‌روبین کؤرپه‌نین اوْرقانیزمینده توپلانماغا باشلاییر. بیلی‌روبین ساری پیقمِنت‌دیر. محض بۇ سبب‌دن اوْرقانیزم‌ده آرتیق بیلی‌روبین توپلاندیق‌دا دری و سئلیک‌لی قیشالار ساری رنگ آلیر. ۱-۲ هفته‌دن سوْنرا کؤرپه‌نین قارا جیری نورمال ایشلمه‌یه باشلاییر و ساریلیق تدریجاً کئچیر. نورمادا بۇ بئله اوْلمالی‌دیر. فیزیولیژی ساریلیق هئچ بیر اؤزل مۆالیجه طلب ائتمیر. اوْنون ان یاخشی مۆالیجه‌سی - آنا سۆدودور (اؤزل له آنانین ایلکین سۆدو). محض بۇ سبب‌دن کؤرپه‌نین ایلکین امیزدیریلمه‌سی (دوغوش زالیندا) و داها سوْنرا یالنیز آنا سودو ایله قئیدالاندیریلماسی چوْخ واجیب‌دیر. نادر حاللاردا فیزیولوژی ساریلیق زامانی (کؤرپه‌نین قانیندا بیلیروبینین سوییه‌سی ۲۰۰ مکمول/ل-دن یۇخاری قالخدیقدا، ساریلیق اۇزون مودت عرضینده کئچمدیک‌ده) کؤرپه‌یه مۆالیجه تعیین اوْلونا بیلر. بۇ زامان اوْنا عادتاً ۵%-لی قلیوکوزا، اؤدقوووجو دارولار و فوتوتراپی (ایشیقلا مۆالیجه) تعیین اوْلونور. بۆتون بۇ واسطه‌لر کؤرپه‌نین قارا جیرینه آرتیق بیلی‌روبین‌له موباریزه آپارماق‌دا کؤمک ائدیر. کؤرپه‌نین آنادان اوْلدوغو ایلک هفته‌لرینده پئدیاتر اوْنون دۇرومینه جدی شکیل‌ده نظارت ائتمه‌لی و لازیم اوْلدوقدا ساریلیغا گؤره مۆالیجه تعیین ائتمه‌لیدیر. فیزولوژی ساریلیق‌دان فرقلی اوْلاراق پاتولوژی ساریلیق کؤرپه‌لرده موطلق و فوری اوْلاراق مۆالیجه اوْلونمالی‌دیر. عکس حال‌دا اۇشاغین باش بئینینده و اعصاب سیستمینده گئریدؤنمز آغیر دییشیک‌لیکلر باش وئره‌جک. پاتولوژی ساریلیق اۇشاق دوغولدوق‌دان فوری سوْنرا پیشرفت ائدیر، بیلیروبینین سوییه‌سی کؤرپه‌نین قانیندا چوْخ تئز قالخیر، قارا جیر، دالاق بؤیویور، سیدیک توندلشیر، نجیس رنگسیزلشیر، هموقلوبینین سوییه‌سی چوْخ آشاغی اوْلور و ... بئله ساریلیق فوْرماسی کیفاییت قدر نادر حاللاردا پیشرفت ائدیر و اوْنون اساس سببلری آنا ایله کؤرپه‌نین رزوس-اۇیغون‌سوزلوغو (آنادا قانین رزوس-فاکتورو منفی، کؤرپه‌ده موثبت اوْلدوقدا)، قارا جیرین بتنداخیلی زدلنمه‌سی، بعضی ژنتیک پاتولوژیلار و ... پاتولوژی ساریلیغین یونگول فوْرمالاریندا کؤرپه‌یه قلیوکوزا، اؤدقوووجولار و ایشیقلا مۆالیجه تعیین اوْلونور. داها آغیر فوْرمالاریندا قان کؤچورولمه‌سیندن ایستیفاده اوْلونور. [۱]