یومور
یوُموْر ویا شوخلوق، میزاح، فیکاهه — حیاتداکی گولونج، کومیک حادیثه‌لری، اینسان‌لارین ضعیف جهت‌لرینی و نؤقصان‌لارینی عکس ائتدیرن، گولوش دوغوران اثرلر؛ ادبیاتدا تربیه‌وی اهمیت داشییان تنقیدی گولوشون بیر نؤوعو[۱].
یوُموْر گولوش و اونو دوغوران اوبرازدیر، مؤلیفین حادیثه و فاکت‌لارا ایرونی‌یه نیسبتاً داها سرت موناسیبتی‌دیر. لاکین یوُموْر دا هله اینکارچی و رقیب گولوشو دئییل، داها چوخ معیشت و یولداش گولوشودور. اونا گؤره بیر چوخ حال‌لاردا ایرونیا ایله یوُموْرون سرحدی موباحیثه‌لی اولور. یوُموْرا دوست گولوشو ده دئییلیر و قزئت‌لرده کی ساتیریک صحیفه‌لرده خوصوصی روبریکا کیمی آپاریلیر. یوُموْرون موهوم فورمالاریندان بیری لطیفه‌لردیر. بعضی قزئت‌لر مؤلیف یارادیجی‌لیغی اولان لطیفه‌لری ده یوُموْر روبریکاسی ایله درج ائدیرلر. شیفاهی خالق ادبیاتیندا خالق یوُموْروندان گئنیش ایستیفاده ائدیلیر. تاپماجالاردا، ائل دئییم‌لرینده یوُموْر موهوم یئر توتور. ملا نصرالدین‌ین لطیفه‌لری آذربایجان خالقی ایچریسینده گئنیش یاییلمیشدیر. " ملا نصرالدین " درگیسی خالق یوُموْرو عنعنه‌لریندن گئنیش ایستیفاده ائتمیشدیر.[۲]
آذربایجاندا یوُموْرون تاریخی دَییشدیر
.jpg)
یوُموْر آذربایجان فولکلورونون دئمک اولار کی، بوتون ساحه‌لرینده اؤزونو گؤستریر. آذربایجان ناغیل‌لاریندا دؤیوشدن چوخ مزه‌لی اویون‌لارلا ماراق‌لانان "سرکرده" کل نیت، آخماق ار-آرواد " هیللیلیمنن گوللولوم " کیمی کومیک کاراکترلره راست گلینیر.[۳]آیری-آیری تاریخی شخصیت‌لر، اونلارین فعالیت‌لری، موباریزه‌لری باره ده سؤز آچان آذربایجان روایت‌لری بعضاً شیفاهی گلنکده دولاشا-دولاشا ساتیریک-یوُموْریستیک بویالارا بورونموش، بئله‌لیکله ده قیسماً گولمجه‌لره دوغرو ایستیقامت گؤتورموشدولر.[۴] قاراباغ خانی پناه‌علی‌نین تلخگی، تاریخن مؤوجودلوغو ثوبوت ائدیلن شخصیت‌لردن بیری اولان لوطو قولو پناه‌علی خان طرفیندن اینسان‌لاری، حتّی اونون اؤزونو یامسی‌لاماق باجاریغینا گؤره بگنیلیردی.[۳]
آذربایجاندا لطیفه ژانری چوخ گئنیش یاییلمیشدیر. لطیفه‌ده گولوشو یارادان اساس خوصوصیت‌لر ظارافات، مزه‌لی‌لیک، ساده‌لؤوح‌لوک و مئهریبان‌لیق‌دیر. بو گولوشو یارادان اساس لطیفه قهرمان‌لاری بهلول داننده، ملا نصرالدین و بؤلگهسل کاراکترلی اوبرازلاردیر. لطیفه‌لرین بؤلگه‌سل‌لیک خوصوصیتی اونلارین یاییلدیغی اراضی‌لرله باغلی‌دیر. بؤلگهسل لطیفه‌لر ده اؤزلوگونده بیر نئچه قروپا بؤلونور: شکی لطیفه‌لری (قهرمان‌لاری حاجی دایی، مشدی عبدالجبار، اسفندیار، توٌهوٌ طاهر و باشقالاری)، قاراباغ لطیفه لری (قهرمان‌لاری آبدال قاسم، تاغی-ناغی قارداش‌لاری)، جلیل‌آباد-ماساللی لطیفه‌لری (قهرمانی لوطو سلمان)، آیریم لطیفه‌لری، شیروان لطیفه‌لری، لزگی لطیفه‌لری و دیگر موختلیف مضمونلو لطیفه‌لر.[۴]آذربایجان فولکلورشوناس‌لیغیندا لطیفه‌لر تصنیف ائدیلرکن، سیاسی مضموندا اولان‌لار، دئمک اولار کی، نظره آلینمامیشدیر، یالنیز پروفسور آزاد نبی‌یئف "خالق آراسیندا سووئت ایشچی‌لری، اورتا و یوکسک چینلی مأمورلار، حؤکومت آدام‌لاری" و س. ایله باغلی لطیفه‌لر اولدوغونو قئید ائتمیشدیر.[۵]
قاراوللی تاماشالاریندا داها چوخ کیچیک، مزه‌لی، گولمه‌لی معیشت احوالات‌لاری، لطیفه‌لر، "اوغرو موللا" ، "کئچل و شئیخ" ، "بئش-اون شاهی‌یا گئدرم" ، "بهلولون یوخوسو" ، "موللا و جاوان" ، " یوز آرشین اوزون‌لوغوندا آغاج" کیمی قاراوللیلر تاماشایا قویولور. مئیدان آکتیورلاری گولوش‌لرله، کینایه‌لی کلمه‌لر، عیباره‌لی ایفاده لر، عئینی کلمه‌نی موختلیف معنا چالارلاریندا دئمکله اؤز فیکیرلرینی هدفه دقیق چاتدیرا بیلیرلر. آذربایجان مسخره تاماشالاریندا مسخره‌چی: "بویو بیر چرک، ساققالی اوچ چرک؛ گؤزو دونبالان، دانیشیغی یالان، گئیدیگی پالان" ، – تیپلی بامزه سؤزلرله آیری-آیری آدام‌لاری مسخره‌یه قویوب جاماعاتی گولدورور. مسخره‌بازی (مسخره‌چی‌نی) هده‌له‌مک، دؤیمک قاداغان ایدی. بو او دئمکدیر کی، مسخره تاماشالاریندا تنقید ائدنله تنقید اولونان بیر-بیرینه قایناییب-قاریشمالی و اونلار آراسیندا دوشمنچی‌لیک موناسیبتی اولمامالی ایدی. کندیرباز اویون‌لاریندا یئر آلان تلخگی ایسه حسینقولو سارابسکی بئله تصویر ائدیردی: "کئچه پاپاق (یالانچی پهلوان) مئیدان سولایاراق اؤز اوستاسی نین حرکت‌لرینی گولمه‌لی بیر شکیلده تقلید ائدیر و بونونلا دا بد گؤزلری کندیربازدان اوزاق‌لاشدیریر... تلخک هردن یوخاری‌یا خطاباً دئیردی: جان قارداش، هونر کیمین اوچوندور؟ هونر سنین اوچوندور. اگر سن ایپ اوستونده بیر قایتاغی اویناسان، بورا ییغیلان آغالار بیزه جیب‌خرج‌لیگی وئررلر. اوستا، بالابانی کؤک ائله![۳]
.jpg)
20. عصرین اوّل‌لریندن اعتیباراً آذربایجان ساتیریک درگی‌لر گئنیش پوپولیارلیق قازانمیشدیر. بونلاردان ایلکی اولان " ملا نصرالدین " درگیسی‌نین تاثیری آلتیندا آذربایجاندا "بهلول" (1907)، "زنبور" (1909-1910)، "میرات" (1910)، " آن " (1910-1911)، " کل نیت " (1912-1913)، "لک-لک" (1914)، "طوطی" (1914-1917)، "مزه لی" (1914-1915)، "بابای امیر" (1915-1916)، "تارتان-پارتان" (1918)، "شئیپور" (1918-1919)، "زنبور" (1919)، "مشعل" (1919-1920) کیمی آذربایجان تورکجه‌سینده نشر اولونان ساتیریک درگی‌لرله یاناشی، بو دؤور باکی‌دا روس دیلینده " جیگیت " (1907-1918)، " وای-وای " (1908)، " باکینسکوئ قورئ " (1908-1909)، " بیچ " (1909-1915)، " آدسکایا پوچتا " (1909-1910)، " باکینسکییئ سترئلی " (1910)، " بارابان " (1912-1913) کیمی ساتیریک درگی‌لرده درج اولونوردو.[۶]
آذربایجان تئاتر و کینوسوندا میرزاغا علی‌یئف، علی اکبر حسین‌زاده، مصطفی مرداناوف، علی‌آغا آغایئف، لطفعلی عبدالله‌یئف، نصیبه زئینالووا، بشیر صفراوغلو، حاجی‌بابا باغیروف، یاشار نوری، سیاووش آسلان، منور کلنترلی، ائلدنیز زئینالوف کیمی گؤرکملی گولوش اوستالاری فعالیت گؤسترمیشدیر.[۷] 1971-جی ایلدن بوراخیلیش‌لاری یاییملانان "موزالان" ساتیریک کینو درگیسی مقصد اؤلکه‌ده کی نقاتیو حال‌لاری ساتیرا دیلی ایله خالقا چاتدیریردی.[۸] بوندان باشقا آذربایجان تلویزیونوندا بیر چوخ یوُموْریستیک وئریلیش‌لر یاییملانمیشدیر.[۹]
سووئت دؤورونده یوُلی قوُسمان " پارنی ایز باکو " ( " باکیلی اوغلان‌لار " ) آدلی شن و حاضیرجاواب‌لار کلوبو کومانداسینی یاراتمیشدیر. 1988-جی ایلده یارادیلمیش عئینی آدلی آذربایجان کومانداسی 1992-جی ایل، 1993-جو ایل، 1995-جی ایل‌لرده مدب شامپیونو، 2000-جی ایلده ایسه ان یاخشی 10 کوماندا آراسیندان 20. عصر شامپیونو اولموشدور.[۱۰]
اتک یازی‌لار دَییشدیر
- ^ Azərbaycan ədəbiyyarı[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Əliyev R. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı:Mütərcim, 2008. s. 259
- ^ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ Muxtar Kazımoğlu. Xalq gülüşünün poetikası (monoqrafiya). Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 2006. 268 s.
- ^ ۴٫۰ ۴٫۱ Ramil ƏLİYEV. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı (Müasir aktual problemlər). - Bakı, 2014. – 350 s.
- ^ AZƏRBAYCAN MÜHACİRƏT FOLKLORŞÜNASLIĞINDA LƏTİFƏ. Almaz Hüseynova. Bakı Qızlar Universiteti.
- ^ "Azərbaycanın satira jurnalları: dünəndən bu günə". Xalq Cəbhəsi. 2014. İstifadə tarixi:2020-09-09.
- ^ "40 ildir hökm edən "Qayınana"". Kaspi. 2019. İstifadə tarixi: 2020-09-09.
- ^ Azərbaycan KP MK-da Azərbaycan KP MK "Mozalan" satirik kinojurnalının tənqidi çıxışlarına respublikanın bəzi nazirliklərinin və baş idarələrinin yanlış münasibəti haqqında qərar qəbul etmişdir. — anl.az saytı
- ^ Elçin Əlibəyli. Televiziya nəzəriyyəsinin əsasları. Bakı, “ELM” nəşriyyatı, 2011
- ^ Валентин Крапива. Парни из Баку. В игре и вне игры. — С. 16. — 110 с.