آزادیستان
آزادیستان (فارسجا. آزادستان ) —آذربایجاندا شیخ محمد خیابانی نین لیدرلیگی ایله 3 آی (23 ژوئن - 14 سپتامبر 1920-جی ایل) موستقیل اولان قیسا عؤمورلو دؤولت. [۲]
Azadistan | |
|---|---|
| 1920–1920 | |
 بایراق | |
| پایتخت | تبریز |
| عۆموُمی دیللر | تورکجه |
| باشچی | |
• 1920 | شیخ محمد خیابانی |
| تاریخی دؤنم | |
• یارادیلدی | آوریلین اوّلی[۱] 1920 |
• ییخیلدی | 13 سپتامبر[۱] 1920 |
| بوگون بیر حیصه‌سی | ایران |
تاریخ دَییشدیر
آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی آچیق فعالیته 1917-جی ایلده باشلامیش، همین ایل آوریلین 9-دا " تجدّود " قزئتی‌نین ایلک سایی نشر ائدیلمیشدیر.
بیرینجی دونیا ساواشیندا ایران تورپاق‌لارینی ایشغال ائدن عثمانلی اوردوسو تبریز و اورمیه شهرلرینی توتور. عثمانلی اوردوسونون آذربایجان بؤلگه‌‌سینی ایشغال ائتمه‌سی‌نین علئیهینه چیخان شیخ محمد خیابانی و یولداش‌لاری حبس ائدیلیر و قوشونلار تبریزی ترک ائتدیکده اونلاری دا اؤزلری ایله آپاریرلار. نووامبر 1918-جی ایلده عثمانلی اوردوسونون گئری چکیلمه‌سیندن سونرا خیابانی ایرانا قاییتمیش و آذربایجان دموکرات حیزبی‌نین فعالیتینی یئنیدن جانلاندیرمیشدیر.
1920-جی ایلین مئی آییندا تبریزده دموکرات فیرقه سی‌نین رهبرلیگی ایله بؤیوک میتینق تشکیل ائدیلدی. میتینقده ایمپیریالیست‌لرین و ایران ایرتیجاعچی قووّه‌لری‌نین علئیهینه موباریزه‌نی داها دا گوجلندیرمگه چاغیریش‌لار سسلندیریلدی. میتینق ایشتیراکچی‌لاری تکلیف ائتدیلر کی، آذربایجان بوتون ایران تاریخی بویو همیشه آزادلیق اوغروندا قاباقجیل اولموشدور. بو سببدن ده اونون آذربایجان ایالتی یئرینه " آزادیستان " (آزادلیق اؤلکه‌سی) آدلانماسی داها دوزگوندور. و تکلیف ایشتراکچی‌لار طرفیندن قبول ائدیلدی.
بو میتینقدن سونرا قیام حرکاتی آذربایجانین دیگر شهرلرینه، زنجان، مراغا، میانا، اهر، خوی و داها سونرا اردبیله ده یاییلدی. 1920-جی ایل 22 ژوئنده آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی عومومی سسله میلّی حؤکومتین قورولماسی حاقیندا قرار قبول ائتدی و شیخ محمد خیابانی میلّی حؤکومتین صدری سئچیلدی. 1920-جی ایل ژوئنین22-ده حؤکومت باشچیسی کیمی خیابانی آلاقاپی‌یا کؤچدو. بو، آذربایجان تاریخینده یارانمیش ایلک دموکراتیک میلّی حؤکومت ایدی. " آذربایجان " سؤزو یئرینه بوتون لؤوحه‌لرده، دؤولت ورقه‌لرینده "آزادیستان ایالتی" یازیلدی. خیابانی‌نین علئیهینه اولان بیر سیرا شخص‌لر، او جومله‌دن دوکتور زیناالعابدین خان، میرزه باقر طلیعه، حسین آغا فیشنگچی ( " تبریز " قزئتی نین رداکتورو)، سلطان‌زاده و باشقالاری قیام علئیهینه فعالیته باشلاییب، گیزلینجه عین‌الدوله‌نین یانینا گئدیردیلر. دیگر بیر دسته ایسه آلمان " Kart Vispço" تشکیلاتی نین ال آلتیسی، "کلیدی-نیجات " قزئتی نین رداکتورو ق.رضازاده نین رهبرلیگی ایله سوسیال-دموکرات حیزبی عونوانی آلتیندا آذربایجان دموکرات حیزبی علئیهینه فعالیت گؤسترمگه باشلادی. تبریزین وضعیتینی اؤیرنمک اوچون بورایا گلمیش اینگیس سیاسی ایداره رییسی خیابانی ایله گؤروشه‌رک اونونلا صؤحبت‌لشمیش و آذربایجانین طلب‌لری‌نین نه اولدوغونو سوروشموشدور. خیابانی دئمیشدیر: " آذربایجان ایرانین آیریلماز ایالتی‌دیر. آذربایجان اهالیسی اؤز قانلاری باهاسینا آلدیقلاری آنایاسانین ایجراسینی و عملده مشروطه رژیمینی قورویوب، بوتون اؤلکه‌ده ایصلاحات آپاریلماسینی ایسته‌ییر " .
آنجاق بیر مودت سونرا پارتییا " تجدود " قزئتی اطرافیندا خیابانی طرفدارلاریندان تشکیل ائدیلن "تجدودیون " و زیناالعابدین خانین طرفدارلاریندان تشکیل ائدیلن " تنقیدیون " اولماقلا ایکی یئره بؤلوندو. قاجارلار سولاله‌سی نین باش وزیری وثوق‌الدوله 1919-جو ایلده بؤیوک بریتانیا ایله موقاویله ایمضالادی. بو موقاویله‌یه گؤره اینگیلیس ایرانا 2 میلیون پوند استرلینگ وام وئرمکله دمیر یولو چکه‌جکدی. بونون بونون قارشیلیغى اولاراق سلاح، حربی تعلیم و مستشارلیغى اینگیلیسه وئریله‌جکدی. آذربایجان دموکرات حیزبی بو راضیلاشمایا قارشی چیخیب.[۳] باش وزیر وثوق‌الدوله آذربایجاندا سئویلمه‌ین عبدالمجید عین‌الدولهنى آذربایجانین والیسی، سوئیس‌لی بیئرلینقی ایسه آذربایجان پولیسی نین رهبری تعیین ائتدی. بو تعییناتلار و کورد شکاک طایفاسی‌نین باشچیسی اسماعیل آغا سیمقونون هوجوملاری آذربایجاندا ناراحاتلیق یارادیب.
سوئیس‌لی بیئرلینق سرت داوراندی و آذربایجان دموکرات پارتییاسی نین عوضوو حبس اولوناندا خیابانی خالقا امر وئردی و پولیس قرارگاهینی باسدیردی. خیابانی و آذربایجان دموکرات پارتییاسی تبریزین ایداره‌چی‌لیگینی اله کئچیردیکده، 23 ژوئن 1920-جی ایلده موستقیل‌لیگینی اعلان ائتدی و اونا "آزادیستان " آدینی وئردی. [۳]
خیابانی میلّی حؤکومتین رهبری کیمی تبریزده بیر چوخ ایصلاحات‌لار آپارماغا باشلادی. او جومله دن: ژاندارم تشکیلاتینی گئنیشلندیره‌رک، اؤز باشچی‌لیغی ایله میلّی قواردیا یاراتدی. مشهور آذربایجانلی معاریفپرور ابولقاسم فیوضاتی معاریف رییسی تعیین ائتدی. "محمدیه " و " حیکمت " آدلی ایکی قادین مکتبی آچدی. مکتبلرده تحصیلین آذربایجان دیلینده کئچیلمه‌سینه گؤستریش وئردی. باکی‌دان " اتحادیه ایرانیان " مکتبیندن بیر نئچه موعلیم چاغیردی. مکتبلرده فارس دیلینی آذربایجان دیلینده اؤیرنمه گؤستریش وئردی. تهراندان گؤندریلمیش مالیه رییسی و حاکیم موعاوینی تهرانا قایتاریلیب، یئنی شخص‌لر تعیین ائدیلدی. خیابانی ایالتده امن-آمانلیغین برپا ائدیلمه‌سینه چوخ اهمیت وئریردی. تبریزه گلن خاریجی‌لر خیابانی میلّی حؤکومتین باشچیسی اولدوغو زامان ایالتده کی یوکسک درجه ده اولان امن-آمانلیق حاقیندا دانیشیردیلار. بوتون ایداره ایشلری، نشریات، میتینق‌لر و چیخیش‌لار تورک دیلینده آپاریلیردی.
۱۹۲۰ -جی ایلین سپتامبریندا " آزادیستان "ین مودرنلشمه سیاستیندن ناراحات اولان مولکدارلارلا امکداشلیق ائدن هدایت مخبرالسلطنه تبریزه داخیل اولور، قازاق قوشونلاری ایله " آزادیستان " آ هوجوم ائدیر. دؤرد گون داوام ائدن قارشی‌دورمادان سونرا " آزادیستان " حؤکومتی لغو ائدیلمیشدیر. خیابانی 14 سپتامبر 1920-جی ایلده[۴] اؤلدورولموشدور.
بیرده باخ دَییشدیر
قایناق‌لار دَییشدیر
- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ Cyrus Ghani; Sīrūs Ghanī (6 January 2001). Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power. I.B.Tauris. p. 103. ISBN 978-1-86064-629-4.
- ^ Richard W. Cottam (15 Haziran 1979). Nationalism in Iran: Updated Through 1978. University of Pittsburgh Pre. s. 122. ISBN 978-0-8229-7420-8.
- ^ ۳٫۰ ۳٫۱ , AZERBAIJAN iv. Islamic History to 1941
- ^ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999).Historical Dictionary of Azerbaijan. Scarecrow Press. p. 22–23. ISBN 978-0-8108-3550-4.