اورمیه محلله‌لری
اورمیه محلله‌لری یا دا اورمو محلله‌لری — اورمیه‌نین اصالتی و کیملیگینین سیمگه‌لریدیر و بو شهرده یئنی آدلار قویولسا دا خالق همین قدیم و اصیل آدلاری ایشله‌دیر. اورمیه بلدیه‌سی نئچه ایلدیر بو آدلاری دیری ساخلاماق اوچون اونلارین تابلولارینی دا محلله‌یه یا دا مئیدانا قوشوبدور.[۱] اورمیه شهری، آذربایجان و ایرانین بؤیوک شهرلریندندیر. ۱۳۹۰-جی گۆنش هجری ایلینین نفوس ساییسی اساسیندا، ۶۸۰٬۲۲۸ نفر اهالیسی وار ایدی. اورمیه شهری آذربایجانین اسکی بیر شهری و مدنیّت مرکزلریندن ساییلیر و نفوس باخیمیندان آذربایجانین تبریزدن سونرا ایکینجی بؤیوک شهریدیر. جورج کرزن اورمیه‌یه گؤره بئله یازیب: «اورمیه‌نین ۴۴۰۰ آیاق بویو واردیر. شهرین ۳۰۰۰۰–۴۰۰۰۰ باش جمعیتی اولاراق چوْخو افشار تۆرکلری‌دیر، آنجاق چوخلو نسطوری، کلیمی و ارمنی عائیله‌ده شهرده یاشاییر».[۲]
اورمو | |
|---|---|
اورمیه محلله‌لری | |
    |
محلله‌لرین آدی و تانیتیمی دَییشدیر
تندیرچیلر محلله‌سی دَییشدیر
تندیر چؤرک بیشیرمک اوچون چامیردان قاییریلیان بیر آراجدیر. بو محلله منتظری خییاوانیندا یئرلشن قدیم محلله‌نین آدیدیر و آدینی بو محلله‌ده اوزون مدت‌دیر عنعنوی تندیرلری دوزلدنن تندیرچیلره گؤره آلمیشدیر. چاغداش چؤرک قورغولارینین (دستگاه‌لارینین) آرتماسی ایله عنعنوی تندیر بازارینین ضعیفلنمه‌سینه باخمایا‌راق، بو محلله‌ده‌کی بعضی تندیرچی توکانلاری اؤز بابالارینین ایشینی داوام ائتدیره‌رک تندیر و تندیرچیلرین آدینی بو شهرده یاشاتمیشلار.[۳] [۴]
جارچی‌باشی محلله‌سی دَییشدیر
جارچی، تورک منشأ‌لی، تورکجهده خالقا بیر جمله و یا جمله‌نی یوکسک سسله چاتدیران بیریسینه دئیرلر. جارچی‌باشی هم ده بو گون باکری خییاوانیندا یئرلشن اورمیهده قدیم بیر محلله‌نین آدیدیر و بو آدین وئریلمه‌سینه سبب جارچی‌باشی‌نین ائوی و یا جارچینین شهرین بو بؤلومونده دؤولت خبرلرینی جار چکمه‌سیدیر. کئچمیشده توپخانا مئیدانی، ساخلوو و اورمیه‌نین ارک آدیندا دؤولت سارایی کیمی تاریخی آبیده‌لر و بیر اسکی قبریستانلیق بو محلله‌ده ایدی. بونلارین هامیسی ایندیکی اوخوللار ایله عارفیان خسته‌خاناسینین یئری و یان-دؤوره‌سینده یئرلشمیشدی.[۵]
بازارباش محلله‌سی دَییشدیر
بو محله اورمیه‌نین تاریخی اوستو اؤرتولو بازارینا یاخین اولدوغو اوچون «بازارباش» آدی ایله تانینیب. بو دا اورمیه ائلی‌نین آراسیندا دا «اوستو اؤرتولو بازار» آدلانیر. پهلویلر دؤنمینده شهر آلاقاپیلاری (داروازالاری) داغیدیلیب مئیدانا چئوریلمه‌میشدن اؤنجه بازارباش آلاقاپیسی (بازارباش داروازاسی) شهرین آلاقاپیلاریندان بیرینین آدی ایدی. بو محلله‌ده و مئیدانین اؤزونده عینی‌آددا بیر مسجید ده وار. کئچمیشده ایندیکی اعظم مسجیدینین آدی «بازارباش مسجیدی» ایدی.[۶]
بالوو آلاقاپیسی دَییشدیر
۱۰۰ ایل بوندان اؤنجه، بالوو آلاقاپیسی (داروازاسی) اولان محلله، بالوو داروازاسی آدینی داشیییردی. ایلک پهلوی دؤنمینده بیر پارا ده‌ییشمه‌لر اساسیندا، بالوو آلاقاپیسینین آدینی بیر چوخ تورکجه آدلاری اولان یئرلرین آدی کیمی ده‌ییشه‌رک شاپور داروازاسی آدی وئریلدی. بالوو کندیینه گئدن یولا گؤره اورمو خالقی شهرین بو قاپیسینا دا باللو قاپیسی دئییرمیشلر.[۷]
وکیل‌باشی محلله‌سی دَییشدیر
وکیل‌باشی محله‌سی، قاجارلار دؤنمینده «وکیل‌باشی» چاووشا برابر (گروهبان یکم) اولان حربی روتبه‌لردن بیری ایدی. بو محلله‌ده عینی آدلی مسجید ده وار. اونون اساسینی وکیل‌باشی آدلی شخص قویموشدور. وکیل‌باشی کوچه‌سی (محلله‌سی) ایندیکی باکری خییاوانیندا یئرلشیبدیر. اورمیهده حربی روتبه‌لردن و بو آدلا اینسان‌لاردان گؤتورولن «امیرتومان» (میناره مسجیدی یاخینلیغیندا) آدلی باشقا بیر کوچهده واردیر.[۸]
تمدن کوچه‌سی دَییشدیر
اورمیه‌نین قدیم کوچه و محلله‌لریندن اولان «تمدن کوچه‌سی»، کئچمیشده، اورمیه‌لی یازیچی و ناشر، محمد تمدنون بورادا یاشادیغینا گؤره بو آدلا تانینیر.[۹] بو محلله، ایندیکی مالیه ایداره‌سی‌نین قارشیسیندا، کاشانی (قدیم شهرچایی) خییاوانیندا یئرلشیبدیر. اورمودا محمد تمدنون نشر اولونموش اثرلریندن بعضی‌لری بونلاردیر:
- دیوان طرزی افشار (مشهور اورمولو شاعرلریندن بیری)
- محرم‌نامه و نووروزنامه
- ایران بیرینجی اولوسلارآراسی محاربه‌ده و یا رضائیه (اورمو) تاریخی
- اون بئش حکایت (تورکجه یازیب)
محمد تمدن (ه. 1267-1356) حیاتین دالغالاریندان کئچه‌رک، چئشیدلی مدنی، اجتماعی و سیاسی ساحه‌لرده لایقلی قوللوقلار گؤستردیکدن سونرا ۱۳۵۶-جی گونش ایلینین، خزل (مهر) آیینین ۲۹-دا دونیادان کؤچوب و رضوان باغیندا و عاییله‌وی توربه‌سینده توپراغا تاپشیریلیبدیر.[۱۰]
شورشورا محلله‌سی دَییشدیر
شورشورا محلله‌سی شورشورا تورکجهده دره‌نین و یا چایین سویونون شلاله کیمی داها آشاغی سویه‌یه آخدیغی یئره دئییلر. بو محلله‌ده بئله بیر یئر اولدوغوندان شهرین بو اراضی‌سی «شورشورا» آدلانیردی. ایندی ده بو محلله عینی آدلا تانینیر. شورشورا محللهسینین ایندیکی منتظری خییاوانیندا یئرلشدیر. بو محلله‌نین اؤزللیکلریندن دار و اوزون و ائنسیز کوچهلرینین اولماسیدیر.[۱۱]
آغداش محلله‌سی دَییشدیر
اورمیه‌نین طالقانی خییاوانیندا یئرلشن بو قدیم محلله ده آدینی افشارلارین تورک قبیله‌لریندن اولان «افشار آغداشلی افشار» (آوشار) آدیندان آلمیشدیر. کوچه سویه‌سیندن آشاغی اولان «مهدی چوخورو» کیمی اؤزل کوچه‌لر محله‌یه خصوصی تأثیر باغیشلامیشدیر. ایندیکی طالقانی خییاوانی تیکیلمزدن اؤنجه بو محلله «درویشلر» محلله‌سیله بیرلشمیش ایدی. بو محلله‌نین قدیم قبیریستانلیغی دا پهلویلر دؤورونده داغیدیلیب. و اوخول کیمی عام المنفعه یئرلر باسدیریلارا اورمو خالقینین اعتراضینین چیخماماسینا انگل اولموشلار.[۱۲]
درویشلر محلله‌سی دَییشدیر
شهرین بؤیوک یانغین‌سؤندورمه منطقه‌سی‌نین یاخینلیغیندا و مجاهد خییاوانیندا یئرلشن بو محلله شهرین بو اراضی‌سینده مشهور درویش‌لرین مسکونلاشدیغینا گؤره «درویشلر کوچه‌سی» کیمی تانینیب. اورادا درویش محسن، درویش فرج و درویش حسن کیمی درویشلر یاشاییردی. شهرین دیگر قدیم محلله‌لری کیمی، پلانلاشدیریلما‌دان و شهرلرین کؤهنه قدیم تیکینتیلرینه دقت یئتیریلمه‌دن و بئله محلله‌لرده شهرسالما اصوللارینی نظره آلینما‌دان، محلله‌نین قدیم تیکینتیلری گئتدیکجه آرا‌دان قالخا‌جاق و اونلارین یئرینی ایریلی-خیردا‌لی ائولر توتا‌جاق.[۱۳] [۱۴]
نووکئچر محلله‌سی دَییشدیر
اورمودا «نووئ گئچر» کیمی ایشله‌دیلن، «نوو کئچر» محلله‌سی اورمیه‌نین آدینی و اسکیلیک علامت‌لرینی بللی قدر قورویوب ساخلایان قدیم محلله‌لریندن بیریدیر. نوو کئچر، ایکی تورکجه «نوو» و «کئچر» سؤزلریندن عبارتدیر. «نوو» (نوودان کیمی) سویو بؤلمک و اؤتورمک اوچون یئر دئمکدیر (نوودان دا عینی کؤکدندیر) هم ده کئچید بؤلگه‌سی دئمکدیر. کئچمیشده شهرین بیر بؤلومونون سویو گؤل اوستوندن نوو کئچره و اورا‌دان بللی کاناللار آراجیلیغی ایله یاخین محلله‌لری بؤلونوردو. ایندی ده بعضی قدیم ائولر وار و بو محلله‌نین حاضرکی یئری گول اوستو بویونجا پنجراه و حافظ آدلانان یئرلردیر.
یئددی دییرمان محلله‌سی دَییشدیر
یئددی تورکجه ۷ ساییسی، دییرمان (دگیرمان) ایسه بوغدا ایله آرپا کیمی دانالاری دارتماق و اونا چئویرمک یئریدیر. یئددی دییرمان محلله‌سی، ایندیکی مدنی خییاوانیندا یئرله‌شن اسکی محلله‌نین آدیدیر و کئچمیشده بو اراضیده ۷ دییرمان اولدوغونا گؤره بو آدی ایله تانینیر. اورمو محلله‌لری‌نین قدیم آدلاری محله‌لرین گیریشینده مخصوص تابلولار قوراشدیریلیب و تانینماغینا یاردیم ائدیر. بو محلله‌ده‌کی بوتون دییرمانلار داغیدیلیب و هئچ بیریندن بیر ایز قالماییب. یئددی دییرمان محلله‌سینده، ایندیلیکده بیر نئچه قدیم تیکینتی و بیر تاریخی ساباط هله ده قالیری.[۱۵]
دوه‌چیلر محلله‌سی دَییشدیر
بو محلله، تندیرچیلر محلله‌سیله قونشودور وایندیکی پزشکیان خییاوانیندا یئرله‌شیبدیر. بلدیه قوراشدیران تابلو اولماسایدی چوخلاری خصوصا یئنی نسلین بئله بیر محلله‌نین اورمودا اولماسیندان خبرسیز ایدیلر. کئچمیشده بو محلله‌ده دوه ساخلانیلدیغی اوچون بو آدلا تانینیبدیر. دوه‌چیلر دوه‌لرینی محلله‌دن چیخاراندا اوشاقلار کئچیدده سیرایا دوزولور و دوه کاروانینین کئچمه‌سینه تاماشا ائدردیلر و بوندن داد چیخاراردیلار. بیر دفعه گون چیخاندان سونرا، محلله‌دن چیخاندا، بیر ده اوتلاقدان قاییداندا ائدیلیردی.[۱۶]
باغمئشه محلله‌سی دَییشدیر
ایندی «بنی‌هاشم» و داها اؤنجه «شاهرخ‌آباد» آدلاری ایله تانینان «باغمئشه محلله‌سی»، تاریخی «سویوق بولاق» آلاقاپیسی (داروازاسی)ندا و «شیخ شلتوت» خییاوانین یانیندا یئرله‌شیبدیر. تورکجهده ایکی اینینی دا باغلارلا آغجلار بوروین یولا دئیرلر. بو گون ده باغمئشه‌نین، بیر حصه‌سینده بیر نئچه باغهله ده قالیری. شاهروخ آباد دا آدینی تاریخی سردار مسجیدینین قارشیسیندا داواخاناسی اولان و باغمئشه محلله‌سینده چوخلو کاسیبلاری ائو یییه‌سی ائله‌ین، دوکتور شاهروخ آدلی خئیریچیدن آلمیشدیر.
یوردشاه محلله‌سی دَییشدیر
اورمودا داها چوخ حربی و سیاسی حاکمیت اوچون قوللانیلان، ایندیکی ایمام خییاوانیندا یئرلشن یوردشاه محلله‌سی اورمیه‌نین گونئی باتیسیندا (جنوب غرب) یئرله‌شیر. یوردشاه محلله‌سی ۱۳۰۷-جی ایلده ایندیکی ایمام خییاوانینین تیکیلمه‌سیله ایکی یئره بؤلونموش شهرین ان بؤیوک و اؤنملی محلله‌لریندن بیری ساییلیر. کئچمیشده، بو محلله ساکین‌لرینین چوخو وارلی طبقه‌دن ایدی و قاجارلار دؤنمینده بو محلله‌ده داها چوخ مدنی و سیاسی فعالیت گؤسترن شیعه موسلمانلار یاشاییردی. قاجارلار دؤورونده ایندیکی اَیالت مئیدانی آدی ایله تانینان یئر، شهرین قاپیلاریندان بیری ایدی و آدی یوردشاه قاپیسی (آلاقاپیسی) ایدی.[۱۷]
بابایئو محلله‌سی دَییشدیر
اورمیهده دوزگون تانینمایان بیر نئچه محله و یئرلر آراسیندا تاریخی بابایئو کوچه‌سیدیر. سردار مسجیدی یئرله‌شن کوچه‌نین سونوندا، ساغ طرفده یئرله‌شن بو کوچه، آدینی کئچمیشده اورمیه‌لی تاجرلردن اولان «کامکار» قارداشلاریندان آلیبدیر. قاجارلار دؤورونون سونو و پهلوی دؤورونون اولینده «محمد باقر کامکار» و حاجی «قاسم کامکار»قونشو اؤلکه‌لره، خصوصاً ده شوروی‌یه تجارت اوچون گئتمیش ایکی مشهور قارداش ایدی. حاجی قاسیم کامکار گنج یاشیندا اؤلومله دونیادان کؤچور، محمد باقر هله ده تاجرلیک ایله مشغول اولور. محمد باقرین شوروی آذربایجانینا چوخ‌ساییلی سفرلری اوچون، اونا اورادا «بابایئو» لقبینی قویورلار. سونرالار، اؤز شهرینده ده بو آدلا تانینیر و زامان کئچدیکجه کوچهلرینین ده آدی «بابایئو کوچه‌سی» اولور. بو خیابان بو گون ده مؤوجوددور و اورمیه‌نین یاشلیلاری بو آدی خاطرلاییرلار.[۱۸]
عسگرخان محلله‌سی دَییشدیر
عسگرخان محله‌سی، شهرین مهم آلاقاپیلاریندان بیری اولان قدیم عسگرخان قاپیسی ایله عینی آدلا مشهوردور. بو محلله (گؤل اوستو و تاریخی قاراصاندیق قبیریستانلیغینین یاخینلیغیندا) آدینی تورک افشارلاریندان اولان ایگید و وطن‌پرور ژرال‌لاردان بیری و ایرانین فرانسه‌ده‌کی ایلک سفیری «عسگر خان»دان آلمیشدیر. ۱۲۱۸-جی ایلده عسگر خان اورمو قوشونون باشچیسی اولموش و روسلارلا دؤیوشده چوخلو شجاعتلر قورمامازلیقلار گؤسترمیشدیر. سونرا همین محلله‌ده و اوراداکی آلاقاپینین یانیندا اورمونو و خالقینی دوشمندن قوروماق اوچون چوخلو فداکارلیقلار ائتدی و آدینی اورمییه اوچون ابدیلشدیردی. بو محلله‌ده «جنرال مسجیدی» ده آدینی ژنرال عسگرخانین آدیندان آلمیشدیر.[۱۹]
دره‌چایی محلله‌سی دَییشدیر
بو محلله آدینی بو محلله‌دن کئچن عینی آدلی چایدان آلمیشدیر. چای، بو گون ده سو کانا‌لی کیمی آخیر. کئچمیشده چوخ گورولتولو و سو ایله دولو اولان بو چای «داش قاپان» آدلانیردی. دره‌چایی محلله‌سی ایندیکی مدرس خییاوانیندا یئرله‌شیر. بو گون بو محلله‌نین قدیم ائولری و عمارتلرینین چوخو، دار و نوستالژی کوچه‌لری، یئنی تیکیللمیش آپارتمانلارا وئریبدیر.[۲۰]
شهرچایی محلله‌سی دَییشدیر
شهرچایی، اورمونون مشهور چایلارینین بیرینن آدی اولماقلا یاناشی، هم ده کاشانی خیییاوانینین قدیم آدیدیر. سماوی و فوسونکار چینارلاری ایله مشهور اولان بو خییاوان، قاجارلار دؤورونده «ارشیرخانی»، پهلویلر دؤورونده ایسه «زنگنه» آدلانسا دا، بو چایا یاخین اولدوغونا گؤره همیشه شهرچایی‌نین آدینی داشیمیشدیر. بو آد گونوموزه قدر گلیب چاتمیشدیر بو خییاوانین چینارلاری، مالیکانه‌لری، قدیم و تاریخی ائولری قورونوب بو گونه قدر دایانسایدی، اورمیه‌نین گؤرکملی و بنزرسیز خییاوانلاریندان بیری اولاردی. «مجیدی افشار» تاریخی مالیکانه‌سی (ساغلاملیق ایداره‌سی‌نین یاپیشیغیندا) و بیر نئچه یئرده قالان چینارلار او دؤورو خاطرلا‌دیر.
دیک‌قالا محلله‌سی دَییشدیر
بو محلله، «دییه‌لر» آدی ایله مشهوردور و اصیل آدی «دیک‌قالا»دیر. دیک‌قالا (گلستان خییاوانی) بو گون شئیخ شلتوت خییاوانینین یاپیشیغیندا یئرله‌شیبدیر. بو محلله‌نین آدی تابلولارداو یئرلی آوتوبوس‌لارین اوزرینده سهو (دیگاله) یازیلیب و سون ایللرده بو محله‌یه گئدن خییاوانا «گلستان» آدی وئریلیب. بو محلله‌نین (اول‌لر شهرین قونشو کندلرین‌دن بیری اولوب) اها‌لی‌سی‌نین دئدیگینه گؤره، واختیله بو محله‌ده قالا‌لی بیر تپه اولوب و کندین اربابی بوتون تپه‌نی گؤتوروب تورپاغی هامارلاییب. دیک تورکجه عمودی، قالا ایسه قلعه معناسینی وئرن قالاماق مصدریندندیر و بو گون اورمیه‌لیلر بو محلله‌یه دییه‌لر ده دئییرلر.
دوققوز پیلله محلله‌سی دَییشدیر
دوققوز پیلله، عینی زاماندا، هم محلله آدیدیر هم ده او محلله‌ده اولان بوزخانانین آدی ساییلیر. بو بوزخانالارین، یا دا بولاقلارین و سو آنبارلارینین آدلاری، بعضاً پیلله‌لرین سایینا گؤره وئریلیردی. دوققوز پیلله عسگرخانین محلله‌سینینن یاخینلیغیندا و دره‌چایی آدلانان کیچیک چایین یانیندا یئرله‌شیر. دوققوز تورکجه «۹» ساییسی دئمکدیر. تورکجهده ۹ رقمی ایسه آذربایجانین بیر چوخ قدیم اثرلرینده توش گدیگیمیز مقدس و علامتلی رقملردن بیریدیر. کئچمیشده، اورمیه اهالیسی بو دوققوز پییله محللهسینین بوزخاناسیندان بوز ساخلاماق اوچون قوللانیردیلار.
عسگرآبادی محلله‌سی دَییشدیر
عسگرابادی محلله‌سی (خییاوانی) اورمیه‌نین قدیمی خییاوان و محلله‌لریندن بیریدیر و ایندیکی آدی «بعثت» خییاوانیدیر. بو خییاوان اؤز آدینی اورمیه‌نین بؤیوک عالیم‌لریندن اولان میرزه علی عسگرآبادی‌نین آدیندان آلمیشدیر. آتاسی اورمیه‌نین آدلیم واعظلریندن ایدی. میرزه علی آغا عسگرابادی ۱۲۸۲-جی ایلده داغ عسگرآباد کندینده آنا‌دان اولموش، دینی علم‌لرین اساس‌لارینی اؤیرندیکدن سونرا یوکسک یئرلره گئتمیش و معلومات الده ائدیب اجتهاد درجه‌سی آلدیقدان سونرا اؤز شهرینه دؤنه‌رک بازارباش مسجیدینین ایمامی اولدو بو گؤرکملی دین عالیمی هر معنادا ناطق ایدی و اونون تبلیغاتی اورمیهده هئچ کیمین چاتمادیغی سویه‌یه چاتمیشدیر. اورمیه‌نین اجتماعی شرط‌لرینه گؤره، ایراندا ایلک دفعه اولاراق مسجیدده خطبه اوخوماق اوچون اوتوراجاق (صندلی) قورماغی امر ائدیب و اونون منبرینده باشقا دین و مذهب‌لرین اینانانلاری دا اولا بیلردی.[۲۱]
قایناقلار دَییشدیر
- ^ اجرای طرح نامگذاری محلات با اسامی قدیمی اورمیه ادامه دارد
- ^ «ایران و قضیه ایران»، جلد ١، کرزن جورج ناتانیل، مترجم:وحید مازندرانی غلامعلی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، ١٣٨٠، ص ۶۸۲
- ^ گذری بر اسامی قدیمی محلات اورمیه حسین واحدی
- ^ mamlekatonline.ir
- ^ آراز آذربایجان قزئتی
- ^ غبار فراموشی بر اسامی محله‌های قدیمی اورمیه - حسین واحدی
- ^ دروازه‌ها و قبرستانهای تاریخی اورمیه و محل فعلی آن‌ها
- ^ محله‌های قدیمی اورمیه یادآو رتاریخ هزار ساله شهر
- ^ ibna.ir[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ مرکز پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی شعبه آذربایجان غربی[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ farsnews.ir
- ^ https://www.aparat.com/v/30vVu
- ^ درویشلر محللهسینین تانیتیمی
- ^ نگاهی کوتاه به تاریخچه محله درویشلر اورمیه
- ^ مملکت آنلاین
- ^ اورمیهده بیرپارا یئرلی ایله اسکی آدلار - حسین واحدی
- ^ ورودی دروازه یوردشاه به محله‌ای به همین نام در اورمیه
- ^ فارس خبر آژانسی
- ^ عسگرخان خان محللهسینین تانیتیمی
- ^ ایشیق سایتی
- ^ میرزا علی عسگر آبادی