حسن روشدیه
حاجی میزا حسن روشدیه (دوغوم: 14 قویروق دوغان 1230 اؤلوم: 19 آذر 1323) تبریزلی یازیچی، ایراندا ایلک مودرن مدرسه‌نین قوروجوسو و ایلک اوشاق شعری‌نین مولیفی. حسن روشدیه‌نین یازدیغی وطن دیلی آدلی کیتاب ایللر بویو تورکیستان، قافقاز و ایراندا ایلک مودرن اؤیرتیم سیستمین درسلیک کیتابی کیمی درس وئریلدی.[۱] روشدیه ایرانین کولتورل اویانیشی‌نین باشچیلارینداندیر و ایرانین کولتورونون آتاسی کیمی تانینیر.[۲] روشدیه ایراندا ایبتیدایی مدرسه‌لر یارادتدیغینا گؤره بو آدلا آدلانیبدیر، چونکو ایستانبولدا ایبتیدایی مدرسه‌لره رشدی (رشدیه) آدلانیرمیش.[۳] روشدیه‌نین قوردوغو بو مدرسه‌لرده درسلر تورکجه گئدیردی و فارس دیلی متنلری احتوا ائده‌ن «فرائد الادب» کتابی و عربجه «مدارج القرائه»ده اوخونوردو.[۴]
| حسن روشدیه | |
|---|---|
 | |
| آد | حاجی میزا حسن روشدیه |
| قیسا بیلگی | ایلک مودرن مدرسه قورجوسو |
| دوْغوم تاریخ | 14 قویروق دوغان 1230 تبریز |
| اؤلوم تاریخ | 19 آذر 1323 قوم |
| اؤلوم سببی | اتوبوس ایله تصادوف |
یاشاییش و چالیشمالاری
دَییشدیرحاجی میزا حسن روشدیه 1267 ه.ق ایلینده تبریز شهری‌نین چرنداب کویوندا دونیایا گلدی. آتاسی میرزا مهدی تبریزی و آناسی سارا خانیم اولوبدور[۵]. حسن روشدیه تبریزده مکتبه گئتدی، سونرا تحصیلی‌نین آردی اۆچون نجف شهرینه طرف یولا دوشدو. اوردا اولان زامان تبریزلیلرین ایستانبولدا یایدیغی "اختر" درگیسی الینه چاتدی. درگیده یابانجی اؤلکه‌لرده هر 1000 نفردن 10 نفر ساوادلی اولماسی و ایراندا هر 1000 نفردن 10 نفر ساوادلی اولماسی باره‌ده سوز گئتمیشدی. ایراندا یانلیش اولان اؤیرتیم شیوه‌سی بونا ندن کیمی گؤستریلمیشدی. حسن بونو قبول ائدک ایکی ایل مودتینده، بئیروت شهرینده موعلیم‌لر ائوینده (دارالمعلمین) درس اوخودو. سونرادان ایستانبولا گئتدی و داها سونرا میصره طرف یولا دوشدو. بونلار سسلی الیفبا ایختیراع ایله سونوجلاندی.[۱]
ایلک مودرن مدرسه‌لر
دَییشدیرحسن روشدیه 1301-جی ه.ق ایلینده ایرواندا [۵] ایلک مودرن مدرسه‌نین داشین قویدو. ایلک کیلاسداکی اؤیرنجیلر اۆچون "وطن دیلی" آدلی کیتابی تالیف ائتدی. اوشاقلار بو کیتاب و سسلی سیستم اساسیندا 60 ساعات ایچینده، آسانلیقلا یازیب-پوزماغی اؤیرنیردیلر. بوندان اونجه اوشاقلار قدیم مکتب‌خانالاردا، ایللر بویو شیکنجه آلتیندا اولاراق، چتینلیلکه یازیب-پوزماق اویرنمه ایمکانین قازانا بیلیردیلر. روشدیه مدرسه‌سی و یوتی اؤیرتیم شیوه‌سی ایرواندادا گئنیش صورتده آلیندی و چوخلو اؤیرنجیلری اؤزونه طرف چکدی.
وطن دیلی کیتابی، 1918 م (1297 شمسی) ایلینده قوزئی آذربایجان بلشویکلر طرفیندن ایشغال اولون زاماناجان، تورکیستان و قفقاز بؤلگه‌لرینده اؤیرنجیلرین درسلیک کیتابی ساییلیردی.[۱][۵]
ناصرالدین شاه ایله گؤروش و ایرانا قاییدیش
دَییشدیرناصرالدین شاه اؤز آوروپا سفریندن قاییدان زامان، ایرواندا اولان روشدیه مدرسه‌سی ایله گؤروش ائدیر و اوندان ایرانا قاییدیب بئله مدرسه‌لری اوردادا تیکمه‌گی ایسته‌ییر.[۵][۶][۷] حسن روشدیه 4 ایل ایرواندا یاشاماقدان سونرا تبریز شهرینه قاییتدی و 1305 ه.ق ایلینده ایراندا قورولان ایلک مودرن مدرسه‌نی، تبریزین ششگلان محله‌سینده (مصباح‌الملک مسجیدی) قوردو. بو مدرسه‌نین قورولماسی اوشاقلار و آیدینلار طرفینده گئنیش صورتده آلینسادا، قدیمکی مکتب صاحیبلری و بعضی مذهبیلر طرفیندن آلینمادی. بونلار روشدیه مدرسه‌سینده دینه قارشی اؤیرتیم گئتمه‌گی و اوردا کلیسالاردا اولان کیمی ناقوس سسی سسلنمه‌گی، بیر ایتیهام کیمی، ایره‌لی سوردولر. روشدیه بونلارین اؤنونده ناقوس و یا زنگ وورماغی دوردوردو. آنجاق ایتیهام آتمالار روشدیه‌نی دین علئیهینه اولان آدام کیمی گوسترمک ایله داوام ائتدی. تبریزین اهالیسی بو قروپ طرفیندن موعیظه اولونوردولار و بو یئنی مدرسه‌نین جیواریندا ائو آلماق و یاشاماغی دینسیزلیک کیمی گؤستریردیلر. مئی‌خانا و روسپی‌خانادان سونرا موعلیم خانا (دبستان / یئنی قورولان مدرسه) و سوندا روشدیه‌نی تکفیر ائتدیلر و مدرسه‌نین خاراب ائتمک فتواسی صادیر ائتدیلر. شهرین بعضی موجریم و اوباشلاری، چوماقلا روشدیه مدرسه‌سینه هوجوم ائتدیلر، هر نه واردیسا داغیتدیلا، اؤیرنجیلرین بعضیسی یارالاندی و نئچه نفر ال-آیاق آلتیندا قالاراق اؤلدولر و نهایت روشدیه گئجه چاغیندا تبریز شهرین ترک ائتدی.[۱]
روشدیه، امین الدوله آزربایجایجانین والیسی اولماقدان اؤنجه، تبریزده 7 یئنی مدرسه تیکمیشدی. بونلارین هامیسی (بیری 3 ایل داوام گترمه‌گه باخمایاراق) علم دوشمانلاری طرفیندن آرادان آپاریلمیشدی. او بو زامانلاری نئچه سئری مشهد شهرینه گئدیب و اوردادا یئنی مدرسه تیکیبدیر، اودا تبریزده‌کی مدرسه‌لر کیمین اوغورسوزلوقلا اوزبه‌اوز اولوبدور. امین الدوله‌نین حیمایه‌سی آلتیندا 8 اینجی مدرسه‌سین طنطنه‌لی صورتده تبریز شهرینده قوردو. امین الدوله صدراعظم لیگه چاتاندان سونرا (۱۲۷۶) روشدیه‌نی اؤزو ایله تهرانا آپاردی.[۵][۸]
قوم شهرینه کؤچمه‌سی
دَییشدیرامین الدوله دن سونرا امین السلطان (اتابک اعظم) صدرالعظم اولور. اونون دؤرونده روشدیه تضییقلرله اوزبه‌اوز اولور. اونو دین و ایمام زامان دوشمانی و "بابی" آدلاندیریرلار. بو واسیطه‌ایله اونون مدرسه‌سین تعطیل ائدیرلر. بو دوروم قاباغا گلندن سونرا، روشدیه تهران شهریندن قوم شهرینه کؤچور و عؤمرونون سونوناجان بو شهرده یاشاییر. روشدیه بو شهرده‌ده مودرن مدرسه قورور و اوردادا علم یولوندا چالیشماقلارینا داوام ائدیر.[۵]
اؤلوم
دَییشدیرروشدیه 1323-جو ایل، آذر آیی‌نین 19-ندا، دونیادان گئتدی. اونون مزاری قوم شهری‌نین "نور" قبریستانلیغیندادیر.[۱]
او اوتوبوس صفینده دوران زامان، سوروجونون اویون‌بازلیغی اساسیندا دونیاسین دَییشیر. سوروجو ایسته‌ییر صفده دورانلاری قانووا یاپیشدیرسین، آنجاق صفده دورانلارین آرخاسیندا اولان قانو چوخ درین ایمیش. روشدیه قوجا اولدوغونا گؤره اوز تعادولون ساخلایا بیلمیر و قانووا دوشور. قیچی بودو طرفدن سینیر و ائله همین حادیثه اثرینده نئجه واختدان سونرا دونیاسین دَییشیر.[۹][۱۰]
یارادیجیلیق
دَییشدیرحسن روشدیه‌دن 27 جیلد کیتاب قاليبدير.[۵][۶] بونلار بعضي‌لري بئله‌دير:
- وطن دیلی
- نهایه التعلیم
- هدایت التعلیم فی اصول تدریس بدایه التعلیم
- تحفه الصبیان
- صد درس
- كلمات قصار براى كلاس دوم
- تاریخ شفاهى
- شرعیات ابتدایى
- جغرافیاى شفاهى
- كفایت‌التعلیم
- اخلاق و اصول عقاید
حسن روشدیه باره‌سینده یازیلار
دَییشدیر- "از آن روزی که شعر کار زنگ مدرسه ها را می کرد (زنگ مدرسه ها در قدیم و یادی از میرزا حسن رشدیه"، مجله رشد معلم، شماره 192، تابستان 1384، ص. 44.
"مشروطه ی ایرانی"، ماشاالله آجودانی، تهران، نشر اختران، 1382، ص. 276-259.
- "زندگینامه پیر معارف، رشدیه بنیانگذار فرهنگ نوین ایران"، فخرالدین رشدیه، تهران، انتشارات هیرمند، 1370.
- "اندیشه های تربیتی حاج میرزا حسن رشدیه"، علی سیّدین، مجله رشد معلم، شماره 136، آبان 1377، ص. 27- 26 .
جبار باغچه‌بان دیل درگیسینده روشديه باره‌سينده بئله يازير:
"ايندي سيزه ايران كولتورون گويلرينده ميلت ائولرينه ايشيق ساچان بير اولدوزدان دانيشماق ايسته‌ييرم.... كولتور ويزارتخاناساسي روشديه‌نين 22 ايلليك زحمتلري‌نين قدرين بيلمه‌دي و چكديگي زحمتلردن تشكورائتمه‌دي.... بوگون قوم آستانه‌سينده تك ياشاييرسا قوصور اوندا دئييل، بو هونر و هونرچي آنلامين آنلامايان هدفسيز كولتور ويزارتخاناسي‌نين تقصيريدير...."
"مرحوم روشديه‌نين هئيكلين جورلاماق ميلي فريضه‌دير و گرك اؤيرتمنلرين هيمت ايله گؤروله.... روشديه‌نين بو هئيكله احتياجي يوخدور و اونون بويوك روحو بئله شئيلره موحتاج دئييل. او خئيير ايشلرين آللاه و ويجداني قاباغيندا گوردو و گئتدي." [۱۱][۱۲]
وصیتیندن بیر پارچا
دَییشدیرروشدیهنین سون وصییتی بئله اولموشدور: "منی ائله یئرده دفن ائدین کی، مکتبلیلر هر گۆن قبریمین اۆزریندن کئچرکن رۇحومو شاد ائتسینلر"[۱۳][۱۴] . سئید جعفر پیشه‌وری "آذربایجانین بؤیوک خالق و موعاریف خادیمی" آدلی مقاله‌سینده اوْنون حاقیندا وفاتیندان سوْنرا بئله یازمیشدیر: "یۆز ایله یاخین عؤمرونو موعاریف، آزادلیق یوْلوندا، نادانلیق و جهالت علئیهینه مۆباریزه ایشینه صرف ائتمیش اوْلان قوْجامان مۆعللیم، مرحوم حاجی میرزه حسن رۆشدیه آذربایجان میللتی‌نین فخر ائده‌جه‌گی ان پارلاق و تاریخی سیمالارداندیر. رۆشدیه آذربایجان خالقی‌نین ان بؤیوک خالق و موعاریف خادیمیدیر. اوْ یاخشی بیلیردی کی، هر خالقین ترقیسی اوْنون مدنی-موعاریف سویه‌سی‌نین ترقیسی اۆچون شرایط و وسایطین اوْلماسیندان آسیلیدیر. محض بۇنا گؤره‌ده اوْ بۇ شرایطی یاراتماق و لازیمی وسایطی الده ائتمک اۇغروندا وار قۆوه‌سیله چالیشمیشدیر [۱۵]
قایناقلار
دَییشدیر- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ بدالحسین ناهیدی آذر (۲۸ بایرام آیی ۱۳۸۸). ميرزا حسن رشديه و ادبيات كودك ايران (فارسجا). rezahamraz.com. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰۱-۲۳.
- ^ رجال آذربایجان در عصر مشروطیت صفحه ۴۶۸
- ^ آجودانی. مشروطه ایرانی صفحه ۲۶۱
- ^ محمدصادق نائبی (1391/2/1). (تورکجه) پروفسور دوزگون : میرحبیب ساهر کیمدیر؟. voiceofmiyana.ir. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰2-12.
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ گروه فرهنگ و هنر سیمرغ. (فارسجا) میرزا حسن رشدیه؛ پدر تعلیم و تربیت نوین در ایران. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-02-6.
- ^ ۶٫۰ ۶٫۱ ketabak.org. (فارسجا) میرزا حسن رشدیه. ketabak.org. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰2-06.
- ^ negah.irib.ir. (فارسجا) برنامه نگاه. negah.irib.ir. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰2-06.
- ^ ماریا صبای مقدم (08 خزل 1390). (فارسجا) میرزا حسن رشدیه، پدر دبستان و دبستانی ها. rezahamraz.com. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-02-06.
- ^ محمود حکیمی (۱۳۹۰/۱/۶). (فارسجا) خوشمزگی راننده اتوبوس و مرگ میرزا حسن رشدیه. khabaronline.ir. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰2-06.
- ^ کتاب ' با پیشگامان آزادی ' نوشته محمود حکیمی؛ صفحه 113
- ^ دیل درگیسی‌نین بیرینجی سایی، جبار باغچه‌بان، تهران، 1323
- ^ روزبه قهرمان. (فارسجا) زندگینامه جبار باغچه بان (قسمت دوم). رضا ذبیحی. بنیاد پژوهشهای ناشنوایان ایران. یوخلانیلیب ۲۰۱۳-۰2-17.
- ^ Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən adların və terminlərin şərhi". Tərtib edəni: A.M. Babayev, Bakı, "Maarif", 1993, səh. 51
- ^ «مرادر جلوي در مدرسه اي به‌خاك بسپاريد تادانش آموزان هنگام رفتن به‌مدرسه وبرگشتن ازآنجا قدم روي قبر من‌بگذارند و روانمرا شاد كنند»
- ^ Sеyid Cəfər Pişəvəri, "Azərbaycanın böyük xalq və maarif xadimi", "Azərbaycan" qəzеti, İran, 2 mеhr 1324