سامانیلر
سامانیلر سیلسیله (فارسجا: سامانیان)، غربی آسیا و ایندیکی روسیه‌نین شرقینده قۇرولموش، آدینی قۇرجوسو سامان خۇدادان آلان بیر خاندانلیقدیر.
Samanid Empire سامانیان | |
|---|---|
| 819–999 | |
.GIF) The Samanid Empire at its greatest extent under Isma'il ibn Ahmad | |
| پایتخت | سمرقند, (819–892) بوخارا (892–999) |
| عۆموُمی دیللر | فارس دیلی (official/religious decree/mother tongue),[۱][۲][۳][۴] عرب دیلی (religious decree)[۵] |
| دین | سونیلر (also شیعه, Christianity, مزدیسنا, بودیزم) |
| دؤولت | Emirate |
| Emir | |
• 819–864/5 | Ahmad ibn Asad |
• 999 | 'Abd al-Malik II |
| تاریخی دؤنم | اورتا عصرلر |
• یارادیلدی | 819 |
• ییخیلدی | 999 |
| اراضی | |
| 928 est.[۶] | لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). |
| بوگون بیر حیصه‌سی | |
یارانماسی
دَییشدیراورتا آسیادا عرب خیلافتینین حاکمیّتاینه قارشی خالقلارین آزادلیق موباریزه‌سی اوْنو ضعیفلدیردی. خیلافتین آیری-آیری یئرلرینده موستقیل فئودال دؤولتلر یارانیردی. بۇ دؤولتلردن بیری ده ۹-جو ارین سوْنلارینا یاخین اورتا آسیادا یارانمیش سامانیلر دؤولتی ایدی. باشکندی بوخارا شهری اوْلان سامانیلر دؤولتنین اساسینی ایری فئودال سولاله‌سی اوْلان سامانیلر قوْیموش‌دور. بۇ سولاله‌نین بانیسی ایری توپراق صاحیبی اوْلان سامان خودات ایدی. اوْ، ایسلامنی قبول ائتمیش دی. ۸۰۶-۸۱۰-جو ایللرده باش وئرمیش رفی ابن لی‌سین عۆصیانینین یاتیریلماسیندا گؤستردیی کمکه گؤره، سامانین اؤولادلاری و نوه‌لری ۸۱۹-جو ایلده ماورءالنهرین ان مؤهوم ویلایتلرینی ایداره ائتمک حۆقوقو آلمیش‌دیلار. ایلک واختلاردا سامانیلر خوراسان والیلری طاهیریلرین ایدیلر. ۸۷۳-جو ایلده طاهیریلرین سوقوطون‌دان سوْنرا موستقیللشن سامانیلر ماورءالنهرین و خوراساندا حاکمیّتی اله آلاراق، ۸۷۵-جی ایلده سامانیلر دؤولتینی یاراتدیلار. سامانیلر دؤولتاینین چیچکلنمه دؤورو ۱۰. یوز ایلین بیرینجی یاریسینا تصادوف ائدیر. بۇ زامان دؤولتین اراضیسی ماورءالنهری، خوراسان، قوزئی-دوغوی ایرانی ایحاطه ائدیردی. خارزم، سیستان، قورقان، رشت، غزنی ویلایت، طبریستان (ایندیکی مازانداران و آیری یئرلر ده سامانیلرین ایداره‌سی آلتیندا ایدی.
سامانیلر دؤولتاینین ترکیبینه داخیل اوْلان اراضیلرین چوْخ بؤیوک حیصّه سینی تاریخی تورک توپراقلاری تشکیل ائدیردی. اؤلکه اهالیسینین اکثریتی تورکلردن عبارت ایدی. سامانیلر دؤولتاینین ایداره ائدیلمه‌سینده تورک شاه‌زاده‌لری و سرکرده‌لری اۆستونلوک تشکیل ائدیردیلر.
چیفتلیک (مزرعه). فئودال موناسیبتلری
دَییشدیرسامانیلر دؤولتینده اؤلکه‌نین کند چیفتلیک (مزرعه) اهمیت‌لی یوکسلیش کند چیفتلیک (مزرعه)ینین محصولدارلیغی آرتمیش، دۆیو و پامبیق کیمی بیتکیلر گئنیش یاییلمیش، ایپک‌چی‌لیک اینکیشف ائتمیش دی. بۇرادا بیر چوْخ اۆزوم تۆره لری یتیشدیریلیردی. توپراق اۆزرینده فئودال مولکیتی چوخ مؤحکملنمیشدی. دؤولت توپراقلاری آزالمیشدی: اوْنلار فئوداللارا شرطی موللک (ایقتا) کیمی پایلانیلیردی. ایری فئوداللار اوْلان دهقانلارین توْرپاقلاری ارثی مولک ساییلیردی. توْرپاغین بیر حیصّه سی سامانیلر سولاله‌سینین و دینی ایداره‌لرین ایختیاریندا ایدی. توپراقلا یاناشی، سۇ اۆزرینده ده فئودال مولکیتی مؤوجود ایدی. چوْخ واخت فئودالین اؤز شخصی چیفتلیک (مزرعه) یوْخ ایدی. توپراق کندلیلرین ایستیفاده‌سینه وئریلیر، عوضینده اوْنلار محصولون بیر حیصّه سینی فوئدالا وئرمه‌لی اوْلوردولار. کندلیلر باشقا فئوداللارین یانینا کؤچنده توْرپاق پایین‌دان محروم اوْلوردولار.
صنعتکارلیق، تیجارت و مدنیت
دَییشدیرسامانیلر دؤورونده شهرلر، صنعتکارلیق و تیجارت هیز‌له اینکیشاف ائدیردی. بوخارا، سمرقند، نیشابور، مرو، هرات، بلخ ویلایت، غزنی ویلایت کیمی صنعت و مدنیت مرکزلری‌نین اینکیشافینا اؤزل دیقّت یتیریلیردی. شهرلری فودال حاکملری اوْلان امیرلر ایداره ائدیردیلر. هر بیر شهرده صنعتکار تشکیلاتلاری یارادیلمیش‌دی. صنعتکارلار پارچا توخویور، دمیر‌دان، گیل‌دن و دری‌دن مۆختلیف ممولاتلار هازیرلاییردیلار. بۇ اؤلکی‌دن کیئف دؤولتینه، وولقابویونا، سوریهیا، بیزانس ایمپیراتورلوغوا، چینه، ایرانا، خزر اؤلکه‌سینه، زینت اشیالاری، خالچا، ایپک، ادویات و ماللار آپاریلیردی. زربخانالاردا قیزیل، گوموش و میس پوللار کسیلیردی.
اورتا آسیانین بویوک داهیلری، اتنیک منسوبیتجه تورک اوْلان ال فرابی و ابن سینا سامانیلرین حاکمیّتی واختیندا یتیشمیش‌دیلر. سامانی حاکملری چوْخلو مسجید، مدره‌سه و ماوزولیلر تیکدیرمیش‌دیلر. سامانیلر دؤولتی ایله آذربایجان آراسیندا دا ایقتیصادی و مدنی علاقه‌لر مؤوجود ایدی. آذربایجان‌دا تاپیلمیش سامانی سیککه‌لری و مادی-مدنیت عابیده‌لری ده بونو ثبوت ائدیر.
ضعیفلمه‌سی و سوقوطو
دَییشدیرشهرلرین تاجیر-صنعتکار طبقه‌سی ده کندلیلر کیمی فئوداللارین حؤکمرانلیغین‌دان اذیّت چکیردیلر. ۹۱۳-جو ایلده طبریستان‌دا کندلیلرین، ۹۳۰-جو ایلده بوخارادا، ۹۴۴-جو ایلده خارزمده شهرلیلرین عۆصیانلاری باش وئرمیشدی. بۇ عۆصیانلاردا شهرلیلرین آشاغی طبقه‌لری و کندلیلر ایشتیراک ائدیردیلر. مرکزی حاکمیّت بۇ چیخیشلارین قارشی‌سینی آلماق‌دا جدی چتین‌لیکلر چکیردی.
ایری فئودال مولکلری‌نین یارانماسی و اینکیشافی ایله علاقه دار فئوداللارین موستقیللشمه‌سی گۆجلندی. بۇندان ایستیفاده ائدن قاراخان‌لیلار ۹۲۲-جی ایلده بوخارانی توتدولار. قاراخان‌لیلارلا باغلانمیش ۹۶۶-جی ایل مۆقاویله‌سینه گؤره زرفشان چایین‌دان قوزئیدا یئرلَشن اراضیلر قاراخان‌لیلرین تابلیینه کئچدی. ۹۹۹-جو ایلده قاراخان‌لی و قزنوی بیرله‌شمیش قوه‌لری سامانیلر دؤولتی‌نین سونونجو حؤکمداری ۲-جی منصورو (۹۹۷-۹۹۹) حاکمیّت‌دن دویرمک‌له سامانیلر دؤولتی‌نین وارلیغینا سوْن قوْیدولار.
خاریجی کئچیدلر
دَییشدیرگؤرونتولر
دَییشدیر
.JPG)
_of_Firdawsi,_late_15th-early_16th_century.jpg)
- ^ "Persian Prose Literature." World Eras. 2002. HighBeam Research. (September 3, 2012);"Princes, although they were often tutored in Arabic and religious subjects, frequently did not feel as comfortable with the Arabic language and preferred literature in Persian, which was either their mother tongue—as in the case of dynasties such as the Saffarids (861–1003), Samanids (873–1005), and Buyids (945–1055)...". [۱] Archived 2013-05-02 at the Wayback Machine.
- ^ Elton L. Daniel, History of Iran, (Greenwood Press, 2001), 74.
- ^ Frye 1975, p. 146.
- ^ Paul Bergne (15 June 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. pp. 6–. ISBN 978-1-84511-283-7.
- ^ Frye 1975, p. 145.
- ^ Taagepera, Rein (1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053 – via JSTOR.