شهریار
سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) (۱۲۸۵ - ۱۳۶۷), ایرانین آدلیم شاعیری، آذربایجان تورکجهسینده و فارس دیلینده بویوک اثرلر یارادیب. شهریار ۱۲۸۵ اینجی ایلده بوستان آوانین خشگناب (خوشگه نوو) کندینده آنادان اولدو و ۱۳۶۷ گونش ایلینده اؤلدو و اؤز وصیتینه گؤره تبریزین مقبرةالشعرا مزارلیقیندا قویلاندی. اونون اؤلوم گونو (شهریور آیی‌نین ۲۷-سی) ایران‌دا میللی شعر و ادب گونو آدلانیب.[۱]
شهریار | |
|---|---|
 | |
| دوغوم | سید محمدحسین بهجت تبریزی ۱۲۸۵ |
| اؤلوم | ۱۳۶۷ |
| دفن یئری | مقبرةالشعرا، تبریز، ایران |
| پئشه | شاعیر |
| حیات‌یولداشی(لاری) | عزیزه عبدخالقی (۱۳۳۲–۱۳۲۶) |
| اوشاقلاری | شهرزاد هادی مریم |
.svg){kind=small}
یاشاییش
دَییشدیرشهریار ۱۲۸۵ گونش ایلینده تبریزده آنادان اولارکن آتاسی حاج میر آقا خشگنابی تبریز ده وکالت ایشینه باخیردی. بۇ ایل‌لرده، تبریز و باشقا آذربایجان یئرلری چتین بیر دورومدا یاشاییردیلار. آغیر دونیا موحاربه‌لری بیر طرفدن و آذربایجانین باشینا یاغان بلالار هر بیر طرفدن، او ایل‌لرده مین‌لر آذربايجان تورکلری یوردونو ترک ائتمه‌یه مجبور ائدیردی. محمد حسین بهجت بئله بیر دورومدا عاییله‌سی‌له تبریزدن خشگناب کندینه کؤچوب و اورادا اوشاقلیق گونلرین سووماغا مجبور قالیر. آنجاق بۇ گونلر اونون یارادیجیلیغینا لاپ بؤیوک تمل و اساس اولور و ایل‌لر سونرا اونون ایزی شهریار آدلی بیر شاعیر اثرلرینده آیدینجا گؤرونور.
تهراندا یاشادیغی گونلرده ابوالحسن خان شیدا، شمس العلما، ملک الشعرا بهار، محمد علی ترقی، فرخی یزدی، عشقی، صادق هدایت، رضاخان هندی، درویش، نیما، سالار معتمد، کمال‌الملک، حبیب سماعی و اونلار باشقا بئله آدلیم صنعت‌کار صنعت کارلار جمعینده، بهجت شاعیر، شهریار شاعیره آد دئیشیر آنجاق دوغروسو هله‌ده بیر اؤزللیک و یئنیلیک یییه‌سی و مالیکی دئییل و آیری یازیچی و شاعیرلر کیمی نه تک گئییم‌ده، داورانیش‌دا، سوژه‌لرده بئله، بیر گلیشه دولوسو فورمادا یاشاییر و گونو گوندن آتا بابادان قالدیغی آغیر وارلیق لاری ایتیرمک یولوندا داهادا ایتی گئدیر. آنجاق بۇ یول آزقین‌لیغی گئرچک حایاتیندا اولسادا، شاعیر یوخو و غیب عالم‌لرده یئنه‌ده ایتیردیی یولو دوشونور و دیله گلیر
| سر دو راه رسیدیم و سرنوشت این بود | برو پدر تو از آن سوی و من از این سویم | |
| برس به دادم و این بند زانوان بگشای | به روز وعده که جان میرسد به زانویم | |
| به شهر خویش اگر شهریار شیرین کار | به شهر غریب همان سائل سر کویم |
بو آزقین‌لیق و یا دیگرگین‌لیک ۱۳۳۱ ایلینه کیمی داوام ائدیر. شهریارین آناسی بۇ ایلده وفات ائدیر. اونون وفاتی شهریارا آغیر بیر حوزون و غم یارادیر. آنجاق بۇ حوزون هامولار کیمی آنا اولوموندن دئییلمیش. شهریار اؤز کؤکونو دونیادان و یئر اوزوندن قیریلمیش و قورتولموش گورور. اونو بیر دهشت چولقاییر: (من کیمم؟) سوزونو دونه – دونه دیله گلیر. آنادان آیریلماغی، عئینی وطن‌دن – دیل‌دن – مدنیت و کولتوروندن – بیرجه سوزده (کوتوک دن) قیریلماق گورور. الی و آیاغی هر یئردن اوزولوب، اوزونو یئر ایله گوی آراسیندا آغیر بیر بوشلوق‌دا گورور. بئله بیر دوشونجه‌لر اونو اوزونه گئتیریر. نئچه ایل غفلت یوخوسوندان آیریلان‌لار کیمی بیر ایلدن آرتیق هئچ نه یازیب و دئمه‌ییر. بیر ایلدن سونرا تهرانین پاییزلی بیر گئجه‌سینده آناسینی یوخودا گورور و اون‌دان حلال‌لیق ایسته‌ییر. همین گئجه شهریار حیدربابایه سلام پوئماسی‌نین ایلک بولومون اصیل بیر عاشیقلارین قوشما وزنینده و اصیل بیر تورک دیلینده یارادیر.
آذربایجان خالقینین بۇ پوئمایا گوستردیی ماراق و ایستک بیر او قدر یوخاری و غریبه دیرکی شهریار اوزوده اونا حیرت قالیر. ائل قوجاغینا دونموش بیر سورگون کیمی، شهریار بۇ ایل‌لرده تبریزه دونور و اوزو دئمیشکن: یئنی بیر حیاتی ساعاتین ضربه‌لری‌له باشلاییر. (تبریزین بلدیه ساعاتی ضربه‌لری). آنجاق اوز وطنینده یازیب و یارادان شاعیر و یازیچی دا هئچ آز دئیلمیش! اونلار سهند کیمی باشینی بولوت‌لاردان آییرماییب و هر آن اوجا باش ایله و آچیق آنل ایله وطن قایغیسینا قالیب و اوز آنا دیل‌لری کئشینده دایانمیش‌لار. شهریار بۇ سئرایا قوشولماق‌دا ایتیردیی کوکونو تاپیر و حیدر بابانین ایکینجی حیصه سینی تبریزده یازیر.
بو شاه اثر شهریاری دوغروسو ائلینه بیر شهریار ائدیر و آنا دیلینین معجزه‌سی بوردا گورونور. حیدربابااثری مین‌لر کس واسطه‌سی‌له ازبرلنیر، اوخونور، اونلار دیگر دیله چئوریلیر، نومایشه یازیلیر و آذربایجان تورکجهسینده بیر دونوم نوقطهسی کیمی یئر آلیر. بۇ تاریخ دن سونرا شهریارین یازدیغی تورکجه شعرلر بیری بیریندن گوزل و معنالی‌دیر. بو، شهریارین روحونون آلدیغی صیقلی گوستریر تا نهایت اونو دوغولدوغو گون کیمی اصیل بیر آذربایجانلی گوروروک.
گؤرکملی عالیم ایواز طاها "شعر وارلیغین ائوی‌دیر" کیتابیندا شهریار باره‌سینده یازیر:[۲][۳]
شهریاردان باشلایاراق عرصه‌یه گلمیش گونئی آذربایجان چاغداش شعری، ایکی یول آیریجیندا دایاندی: یا نوستالژیک یولا گئتمه‌لی، یا دا سیاسی مؤوضوع‌لارا توخونمالی ایدی. باشقا سئچیم، عروض گله‌نه‌ییندن گلمه شعری سوردورمک، یادا چاغداش دونیانین به‌یه‌ندییی «اینجه‌صنعت، اینجه‌صنعت اۆچون» آدلانان ائستئتیک یولا گئتمک ایدی. آنجاق واختیله آذربایجان توپلوموندا بونون نه آنلامی وار ایدی، نه ده بونا گره‌ک. گؤزونون قاباغیندا قالاق قالاق درس‌لیک کیتاب‌لاری یاندیریلمیش بیر خالق، تارلادا یون آیاق‌قابی‌لارلا اویناقلایان دووشان¬لارلا ماراقلانا بیلمزدی. شهریار ازلی خاطیره‌لردن اویانان نوستالگییایا قاپیلدی، بیرینجی یولا گئتدی. شهریارین آنلاتیم [بیان] طرزی تاریخیلیک باخیمیندان هئچ ده باشقالاری‌نین سئچدییی سیاسی آنلاتیم طرزیندن اؤنم‌سیز دئییلدی. ائله بیر آنلاتیم، سیاسی گئدیش‌لرین یاراتدیغی دورومدان گئریده قالمیردی هئچ، بلکه آذربایجان دیلینین رونئسانس‌ی باخیمیندان ایکی قات اؤنم داشیییردی. چونکی کوتله‌نین تاریخی یادداشی ایله اویغون گله‌رک شیفاهی تحکیه ادبییاتی‌نین اؤرنک‌لری کیمی قولایلیق‌لا منیمسه‌نیله بیلیردی. تصادوفی دئییل کی، تکجه کوراوغلو داستانی کوتلوی‌لیک باخیمیندان حئیدربابایا سالاملا یاریشا بیلردی. شهریارین شعری ائستئتیکادان قیراقدا اولان ائلئمئنت‌لردن گوج آلدیغینا گؤره ایندی آرتیق بایاغی گؤرونور. منجه شاعیر بونو بیله‌رکدن ائتدی. شاعیر، اؤز زامانیندا گؤزه‌للیک دونیاسیندان ادراک و اخلاق دونیاسینا دؤنمک‌له، دیلیمیزی عومومی حوزه‌لره داشیماق ایسته‌دی. بو باخیمدان او، اؤز صنعتی‌نین گؤزه‌ل‌لییینی قوربان وئره‌رک، قوربان وئریلمیش دیلی اؤلومدن قورتاردی. بوتون بون‌لارا باخمایاراق، شهریار کوتله‌نین سایغی بسله‌دییی مؤوضوع‌لاردان سوء ایستیفاده ائده‌رک ائستئتیکانی قورماق ایسته‌مه‌دی. بونون‌لا دا اونون شعری، بو گونلر تریبونالاردان سؤیله‌نیلن و هئچ جیزگیسی ایچه‌ریسینده فیرلانان چفنگیات سوییه‌سینه ائنمه‌دی. منجه شهریار اولماسایدی، دیلیمیزین آلین‌یازیسی ایندیکیندن داها فرق‌لی، داها آجیناجاق‌لی اولاجاقدی.
اثرلر
دَییشدیر- حیدربابایه سلام
- تورکجه دیوانی کلیاتی
- فارسجا اشعار کلیاتی
الا تهرانیا شعری
دَییشدیرشهریار خاطیره لرینده دئیر: «۱۳۲۰ ایلدن ۱۳۲۲ ایله، ایران شمال و جنوب دان اشغال اولدی. آذربایجانین دموکرات حکومتینین سقوطوندان سونرا، اجنبی لر تورک و فارسین آراسیندا اختلاف یاراتماقا باشلادیلار. من اوندا تهراندائیدیم و بیر دوستموم واریدی. بیر دفعه دوستوم و بیر آدامین آراسیندا دعوا توشدی. من چوخ ناراحت اولدوم، ۶۰۰۰ ایل لیک تاریخی اولان بیر میلّتین دعواسی اولا.» شهریار جماعتی باشتاپدیرماخ اوچون، «الا تهرانیا» شعرینی بیر سربازین دیلیندن یازیر. نچه گون سونرا بو شعر ایرانین اکثر شهرلرنیده مشهورلاشدی.
| الا ای داورِِ ِدانا تو میدانی که ایرانی | چه محنتها کشید از دستِ این تهران و تهرانی | |
| چه طرفی بست از این جمعت ایران جز پریشانی | چه داند رهبری سر گشتهً صحرای نادانی | |
| الاتهرانیا انصاف میکن خر توئ یا من | - |
شهریارا گؤره باخیشلار
دَییشدیرباغچهبانین یازدیغی شعر
دَییشدیرجبار باغچه‌بان شهریارین حیدربابایا سالام شعری اساسیندا اونا بیر نئچه سؤز دئییر:
...
"فارس قيزلار آزديرميشدی عملين؟
کي فارسجايدی بوتون شعرين غزلين؟
حيدربابا يوردوندا بير گؤزلين
عشقينه بير قلم قويمازدين بئله
فارسيجا يازماقدان دويمازدين بئله
تهران گؤزللري يولونو کج ائتدی
کؤنلونو آپاريب سنی گيج ائتدی
دي گؤروم يا فلک سنله لج ائتدی
دؤنگه وارميش دؤنوم وارميش بيلمه دين
آيريليق اؤلوم وارميش بيلمه دين
ايندی بيزی تازه گليب تاپيرسان
کؤنلوموزه کؤزلر قويوب ياخيرسان
حسرت ايله کئچنلره باخيرسان
گؤرورسن کی سولار آخيب گئديرميش
دوغولان قوجاليب اؤلوب ايتيرميش
چوخدا وئرمه، سيخينتی اؤز گؤنلونا
مهربان دير هر آتا اؤز اوغلونا
قاييتميسان ايندی کی سن يولونا
بويور گلين گؤز اوستونده يئرين وار
ائلين سنی سئوينج ايله قارشيلار
سلام ائيلر بوتون ائليميز سنه
باغچاميز، باغيميز، گولوموز سنه
اوزون مدت سوسان ديليميز سنه
دی گؤرک دئمه‌لی داها نه يين وار؟
...
ايندی کی ديل آچدين سوسما، آغلا، گول
يامان سؤيله ياخشی سؤيله داغلا گول.[۴]
خاریجی کئچیدلر
دَییشدیر- غربت شهریار در دانشگاه تبریز
- اوستاد شهریار اۆچون سایت Archived 2012-09-19 at the Wayback Machine.
- حیدربابانین دراماتیک یؤن‌لری / همت شهبازی [http://ishiq.net/m%c9%99qal%c9%99/13173/%d8%ad%db%8c%d8%af%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%a8%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%86-[%d8%af%d8%b1%d8%a7%d9%85%d8%a7%d8%aa%db%8c%da%a9-%db%8c%d8%a4%d9%86%e2%80%8c%d9%84%d8%b1%db%8c-%d9%87%d9%85%d8%aa-%d8%b4%d9%87.html
- منيم ده بير آديم گلسين ديليزه/ همت شهبازي
قایناقلار
دَییشدیر- ^ زندگینامه استاد شهریار
- ^ آنا دیلینده اولان معجزه - زهره وفایی
- ^ شعر وارلیغین ائوی‌دیر[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ جبار باغچه بان (عسكرزاده)، مشاهيرشهر تبريز، دائرةالمعارف شهر تبريز، گردآوری و تنظيم: مهدی موتلو
- زهره وفایی - تبریز Archived 2020-10-21 at the Wayback Machine.