کوتله
کۆتله یا جرم (اینگیلیسجه: Mass) فیزیکسل بیر کمیّت دیر - کۆتله، جیسمین ساکینلیگینی (حرکتسیزلیگینی) پوْزماغا چالیشان و اوْنو ایومهلهین هر هانسی بیر گۆجه قارشی گؤستردیگی موقاویمت اۆچون اؤلچو کمیّتی دیر.[۱] بیر جیسمین کۆتلهسی، اوْ جیسمین باشقا جیسملره اوْلدوغو جاذیبه گۆجونون بؤیوکلوگونو ده تعیین ائدیر.
کوتله | |
---|---|
یایغین سمبوْللار | m |
اسآی بیریمی | کیلوگیرم (kg) |
فیزیکده، کۆتله و آغیرلیق فرقلی آنلاملاری وار: جاذیبه گۆجۆنون دییشیلمهسینه گؤره بیر جیسمین آی اۆستونده اوْلان آغیرلیغی، همان جیسمین یئر اۆزوندهکی آغیرلیغی ایله فرقلی اوْلابیلر، آنجاق اوْ جیسمین کۆتلهسی آیدا و یئرده برابر و دییشیلمز دیر.
کۆتله بیریملری
دَییشدیرکۆتلهنی اؤلچمک اۆچون ایشلَنن اسآی بیریمی کیلوْگیرم (kg) دیر. بۇ ایلک دفعه ۱۷۹۵-جی ایلده دوْنما نؤقطهسیندهکی بیر دسیمتر مۆکعب سۇ ایله بلیرلنمیشدیر. آنجاق بیر دسیمتر مۆکعب سۇیون حجمینی اؤزل بیر دما و باسقیدا اؤلچمگین چتین اوْلدوغونا گؤره، ۱۸۸۹-جو ایلده «میلتلر آراسی کیلوگیرم نومونهسی» (اینگیلیسجه: International Prototype of the Kilogram) (IPK) اۆزره کۆتله اۆچون یئنی بیر تعریف تانیملانمیشدیر.
اسآی سیستمینده باشقا کۆتله بیریملری:
- بیر توْن ۱۰۰۰ کیلوْگیرم ایله برابر دیر.
- انرژی بیریمی اوْلان الکتروْنووْلت (eV)، کۆتله-انرژی فوْرمولونو (2E=m.c) قوللاناراق سادهلیکله کۆتله بیریمینه چئوریلهبیلر. بونا دایاناراق، کۆتلهنین بیریمی eV/c2 اوْلابیلر.
- آتوْمیک کۆتله بیریمی (u)، کربوْن-۱۲ آتوْمو کۆتلهسینین 1⁄12سی ایله برابر دیر. تقریباً 1,66 x 10−27 کیلوگیرم دیر. آتوْملارین و مولکوللارین کۆتلهلرینی اؤلچمکده ایشلنیر.
- ایسلوق بیر اینگیلیس اؤلچو بیریمی دیر. تقریباً ۱۴،۶ کیلوگیرم دیر.
- پوْند هم کۆتله و هم گۆج بیریمی دیر و چوْخلو آمریکادا ایشلنیر. تقریباً ۰،۴۵ کیلوگیرم يا ۴،۵ نیوتوْن دور.
- پلانک کۆتلهسی، نوقطه بَنزَری ذرهلرین ماکزیموم کۆتلهسی دیر (تقریباً 2.18×10−8 kg).
- گۆنش کۆتلهسی آسترونومی ساحهسینده اولدوزلار، قالاکسیلر و باشقا بؤیوک جیسملرین کۆتلهسینی آنلاماق اۆچون ایشلنیر (≈1.99×1030 kg).
- چوْخ بؤیوک اولدوزلار یا قارادلیکلرین کۆتلهسی بعضاً اونلارین شوارتزشیلد شوعاعلاری ایله تعیین اوْلونور (1 cm ≈ 6.73×1024 kg).