کوردوستان اوستانی
کوردوستان اوستانی (فارسجا: استان کردستان) — ایران اوستانلاریندان بیری‌دیر. بو اوستانین مرکزی سنندج شهری‌دیر.
Kurdistan Province
استان کردستان | |
|---|---|
 Location of Kurdistan Province within Iran | |
| موختصاتلار: 35°18′41″N 46°59′46″E / 35.3113°N 46.9960°Eموختصات: 35°18′41″N 46°59′46″E / 35.3113°N 46.9960°E | |
| اؤلکه |  ایران |
| منطقه | ۳ |
| مرکز | سنندج |
| بؤلگه‌لر | ۱۰ |
| ایداره | |
| • اوستاندار | بهمن مرادنیا |
| اراضی | |
| • جمع | ۲۹۱۳۷ km2 (۱۱٬۲۵۰ sq mi) |
| جمعیت (۲۰۱۶)[۱] | |
| • جمع | ۱٬۶۰۳٬۰۱۱ |
| • سیخلیق | ۵۵/km2 (۱۴۰/sq mi) |
| ساعات قورشاغی | یوتی‌سی +۰۳:۳۰ (IRST) |
| • یای (DST) | یوتی‌سی +۰۴:۳۰ (IRST) |
| دیل (لر) | فارس دیلی (رسمی دیل) محلی دیللر: کوردجه تورکجه[۲][۳][۴][۵] |
| HDI (2017) | 0.743[۶] high · 30th |
کوردوستان اوستانی‌نین بؤلگه‌لری
دَییشدیر
کوردوستان اوستانی ۱۰ بؤلگه‌دن تشکیل اولوب. بو اوْن بؤلگه بولاردان عیبارت‌دیرلار.
اهالی
دَییشدیردیل و اتنیک ترکیبی
دَییشدیر
کوردوستان اوستانی کوردلرین و تورکلرین یاشاییش یئری‌دیر. بو اوستانین دوغو قیسمینده عوموماً تورکلر یاشاییرلار. بو اراضی‌لر قدیم زامان‌لاردان آذربایجان سینیرلاریندا یئرلشیب‌لر.[۷][۸][۹][۱۰]
کوردلر یاشایان بؤلگه‌لر
دَییشدیرکوردلر عومومیّت‌ده اوستانین چوخلو یئرلرینده یاشاییرلار. کوردلر سنندج بؤلگه‌سی، کامیاران بؤلگه‌سی و اوستانین باشقا بؤلگه‌لرینده یاشاماقدا دیرلار. عومومیّت‌ده بیجار و قوروه بؤلگه‌لرینده تورکلر چوخونلوقدا دیرلار، اما بو ایکی بؤلگه‌یه باخمایاراق، باشقا بؤلگه‌لرده کوردلر چوخونلوقدا یاشاییرلار.
تورکلر یاشایان بؤلگه‌لر
دَییشدیرکوردوستان اوستانی‌نین بیر قیسمی آذربایجان سینیرلاریندا یئرلشیب و اهالی‌سی تورک‌دورلار. تورکلر عومومیّت‌ده آذربایجان تاریخی اراضی‌سیندا اوْلان بیجار گروس بؤلگه‌سی و قوروه بؤلگه‌سی‌نده یاشاییرلار.[۷][۸] تۆرکلر هابئله اوستانین باشقا بؤلگه‌لرینده ده آزینلیقدا یاشاییرلار.[۱۱][۱۲]
آذربایجان و کوردوستان سینیرلاری
دَییشدیر
حال حاضیردا کوردوستان اوستانی‌نین سینیرلاریندا یئرلشن بیجار و قوروه بولگه‌لری تاریخن آذربایجان سینیرلاریندا یئرلشیب‌لر. بو اراضی میلاددان اونجه ماننا-ماد دولتی، ساسانی‌لر زامانی و... زامان‌لاردا آذربایجان سینیرلاریندا یئرلشیب‌دیر.
قاجار سولاسه‌سی‌نین ایکینجی پادیشاهی فتحعلی‌شاه زامانی (۱۲۱۳–۱۱۷۶ ش، ۱۸۳۴–۱۷۹۷م و ۱۲۵۰–۱۲۱۲ ق ایللرینده) هله همدان، زنجان و ایندیکی کوردوستان اوستانینه تابیع اولان بیجار گروس و قوروه آذربایجان سینیرلاریندا یئرلشیردیلر. افضل‌التواریخ ده یازیلان کیمی فتحعلی شاه زامانی رسم بئله‌ایدی کی شاهزاده‌لرین هر بیریسی بیر ویلایتین باشچی‌لیغینا تعیین اولوردولار، آنجاق او زامان شاهزاده دارا حوکومت‌سیز قالیر، صدراعظم شفیع صدر بئله قرارا گلیر کی قزوین، گروس، همدان و فلان بلوکی نی آذربایجان‌دان آییریب زنجان‌لا بیرلیک‌ده خمسه ویلایتینی یارادسین تا شاهزاده اورایا حوکومت ائده بیلسین. بو زامان خمسه ویلایتی آذربایجانا تابع قالیر و شاهزاده نایب‌السلطنه نین نظری آلتیندا ایشه باشلاییر. فتحعلی شاهین اؤلوموندن سوْنرا موحممدشاه حوکومته و میرزا آقاسی صدراعظم‌لییه چاتیر. وزیر موحممد صادیق خان گروسی‌نین اؤلوموندن سوْنرا ۱۲۶۰ه. ق ایلینده گروس ویلایتین نایب‌السلطنه‌نین ایختیاری آلتیندان چیخاردیر و حوکومتین موستقیل ائدیر تا شاه و صدراعظم اورانین حاکیمین راحاتجاسینا عزل و نصب ائده بیلسین‌لر.[۱۳]
۱۳۲۵ اینجی ه. ق ایلینده ایرانین ایالات و ولایات قانونو (قانون ایالات و ولایات ایران) میلّی مجلیسین تصویبینده کئچدی و بو قانون اساسیندا ایران ۲۷ اوستان و ویلایته بؤلوندو. بو بؤلونمه‌لر اساسیندا گروس هله‌ده موستقیل بیر ویلایت کیمی ساخلانیلدی. میلّی حوکومت پیشه‌وری زامانیندا گروسو اله کئچیرتمه‌یه چالیشسادا دولتی نیرولار اؤنونده ایش قاباغا آپارا بیلمه‌دی و بو چالیشما اوغورسوز اولدو.
۱۳۱۶-اینجی ه. ش ایلینده پهلوی‌لر ایلک اینظیباتی بؤلمه‌لری (تقسیمات سیاسی) باشلاندی. بو اساسدا ایران ۱۰ اوستان و ۴۹ شهریستانا بؤلوندو. بؤ بولمه‌لر اساسیندا گروس بئشینجی اوستانا وئریلدی. بئشینجی اوستاندا ایلام، کیرمانشاه، بیجار، سنندج و شاه‌آباد یئرلشیردی.
۱۳۱۸-اینجی ه. ش ایلینده آذربایجان اوستانی ایکی یئره بؤلونن زامان (اوچونجو و دوردونجو اوستان) بیجار گروس شهریستانی بئشینجی اوستان‌دان آیریلدی و باتی آذربایجان اوستانینا ایضافه اولوندو. ۱۳۲۵-اینجی ه. ش ایلینده همدان اوستانینه وئریلدی و ۱۳۳۷-اینجی ه. ش ایلینده همدان اوستانیندن آیریلدی و کوردوستان اوستانینا وئریلدی. بو بؤلگه ایندی ایکی برلگه‌یه برلونمک‌له کوردوستان اوستانی سینیرلاریندا قالماقدادیر.[۱۴][۱۵]
قایناقلار
دَییشدیر- ^ Selected Findings of National Population and Housing Census 2011 Archived 2013-05-31 at the Wayback Machine.
- ^ Archived copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-10-14. یوْخلانیلیب2015-03-18.
- ^ Government of Kurdistan Province (Persian) Archived 2013-08-08 at the Wayback Machine.
- ^ ghorveh Municipality website (Persian)[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Payam Noor University of ghorveh (Persian). آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-06-07. یوْخلانیلیب2020-11-29.
- ^ Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab (en).
- ^ ۷٫۰ ۷٫۱ چنلی بئل درگی سی، ۳ - اونجو سای، باتی آذربایجان ین اوزل سایی
- ^ ۸٫۰ ۸٫۱ دکتر م پناهایان، مجموعه‌ای در چهار جلد به نام " فرهنگ جغرافیای ملی ترکان ایران زمین " سال ۱۳۵۱
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-03-14. یوْخلانیلیب2012-12-31.
- ^ http://sozumuz.blogspot.com/مئهران[دائمی اولو باغلانتیلی] باهارلی، جغرافیای انسانی خلق تورک در ایران
- ^ دکتر م پناهایان، مجموعه‌ای در چهار جلد به نام " فرهنگ جغرافیای ملی ترکان ایران زمین " سال 1351
- ^ سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، دکتر جواد هئیت- چاپ سوم، سال 1380 هجری شمسی
- ^ از بام ایران تا سرزمین طوفان Archived 2012-02-23 at the Wayback Machine. / محمد کامیار. _ تهران: شرکت توسعه کتابخانه‌های ایران، 1380. 366 ص. : مصور، نقشه، جدول، عکس.
- ^ از بام ایران تا سرزمین طوفان Archived 2012-01-07 at the Wayback Machine. / محمد کامیار. _ تهران: شرکت توسعه کتابخانه‌های ایران، 1380. 366 ص. : مصور، نقشه، جدول، عکس.
- ^ چنلی بئل درگی سی، 3 - اونجو سای، باتی آذربایجان ین اوزل سایی