بیرینجی شاه اسماعیل
شاه ایسماعیل صفوی یا دا شاه ایسماعیل ختایی صفویلر دؤولتی‌سی‌نین قوروجوسو و بیرینجی شاهی. آذربایجان و تورک دیلینین کلاسیک شاعیری‌ایدی.
 شاه ایسماعیل خاتایلی | |
|---|---|
| ممالک محروسه صفوی‌نین بؤیوک سولطانی ایران‌ین شاهنشاهی صفوی‌لرین بیرینجی شاهی | |
 بیرینجی شاه ایسماعیل صفوی‌نین ۱۵۱۰-جی میلادی ایلینده بیلینمه‌ین فلورانسلی بیر نقّاش طرفیندن یاپیلمیش پورترسی | |
| ایللر | ۱۱ جولای ۱۵۰۱ (میلادی)- ۲۴ مئی ۱۵۲۴ (میلادی) |
| تاج‌قویماق | ۱۱ جولای ۱۵۰۱ (میلادی)، تبریز، آذربایجان، ایران |
| ایش اوسته گلمک | شیروانشاهلار دؤولتی، آغ‌قویونلولار دؤولتی، مرعشی‌لر دؤولتی و باشقا رقیبلری آرادان گؤتوروب و صفوی دؤولتی‌نی قوردو. |
| کامیل آد | شاه ایسماعیل صفوی، ابوالمظفر شاه اسماعیل بن شیخ حیدر بن شیخ جنید صفوی الحسینی الموسوی لقب: ابوالمظفر بهادرخان حسینی، مرشد کامل، شاه ختایی |
| لقب(لر) | ختایی، خاتایلی، شاه ایسماعیل خاتایلی |
| دوغوم گونو | ۱۷ جولای ۱۴۸۷ (میلادی) |
| دوغوم یئری | اردبیل، آذربایجان، ایران (آغ‌قویونلولار دؤنمی) |
| اؤلوم | ۲۴ مئی ۱۵۲۴ (میلادی) |
| اؤلوم یئری | اردبیل، آذربایجان، ایران |
| باسدیریلان یئر | شیخ صفی‌الدین اردبیلی‌نین مقبره‌سی، اردبیل، آذربایجان، ایران ۲۵ مئی ۱۵۲۴ (میلادی) |
| سونراکی شاه | بیرینجی شاه طهماسب |
| اؤنجه‌کی شاه | سولطان موراد بایاندور آغ‌قویونلو |
| آروادلار | تاجلی بیگیم خورشید خانیم شاه بیگیم بهروزه خانیم |
| کاخ | عالی‌قاپو (اردبیل)، عالی‌قاپو (تبریز) |
| سولاله | صفوی خاندانی |
| آتاسی | شیخ حیدر |
| آناسی | عالم‌شاه بیگیم (آغ‌قویونلو)، اوزون‌حسن آغ‌قویونلونون قیزی |
| اوشاقلار | تهماسپ میرزا القاص میرزا رستم میرزا سام میرزا (صفوی) بهرام میرزا (صفوی) شهنواز بیگیم (صفوی) پریخان خانیم خانیش خانیم گونش خانیم شاه‌زینب خانیم فرنگیس خانیم مهین بانو خانیم |
| دین | ایسلام (شیعه) |
آذربایجان تورکجه سی تاریخده ایلک دفعه دؤولت دیلی کیمین شاه ایسماعیل زامانی ایستیفاده اۇلموشدور.
یاشامی
شاه ایسماعیل صفوی ۱۴۸۷-جی میلادی ایلین ۱۷-سینده نوفوذلو آذربایجانلی عائیله‌سیندن آنادان اولموشدو. او آتا طرفیندن شیخ صفی‌الدین نسلیندن‌ایدی. شاه ایسماعیلین آتاسی شیخ حیدر و بؤیوک آتاسی شیج جنید‌یدی. اونون آناسی علم شاه بیگ، آغ قویونلو حاکیمی اوزون حسنین قیزی، سولطان یعقوبون باجیسیدی.[۱] شاه ایسماعیلین ۲۵-جی آتاسی ابوالقاسم حمزه‌نین، ۱۵-جی آتاسی قیزیل‌بؤرک فیروزون قَبیرلری اردبیل یاخینلیغینداکی شیخ کهرلان کندینده هله‌ده قالیر. محلی اهالی او قبیرلره زیارتگاه گؤزونده باخیلار.[۲]
۱۹۸۸-جی ایلین ۹-ندا طبسراندا شیروان‌شاه قؤشونو ایله دؤیوشده قیزیلباشلار مغلوب اولدولار. بو دؤیوشده شیخ حیدر اؤلدورولدو. اؤلوموندن سونرا، سولطان یعقوب طرفیندن ایسماعیل، آناسی و قارداشلاری سولطان‌علی و ایبراهیم ایله بیرلیکده اوّل ارمنی صومعه‌سینده آکدامار قالاسیندا، سونرا شیراز یاخینلیغینداکی ایستخر قالاسیندا ۵ ایل حبس اولدولار.[۳]
بیر مودّتدن سونرا اوزون حسنین نوه‌سی سولطان روستم، صفویلردن ایستیفاده ائتمک هدف ایله اونلاری حبسدن آزاد ائدیب، موستقیل حاکیم کیمی سولطان علی‌نی اردبیله قئیتردی.[۴] شیخ حیدرین بؤیوک اوغلو سولطان علی شیخ حیدرین یؤلونو دوام ائدیب و دونیادان گئتمکدن قاباق قارداشی ایسماعیلی طریقت شیخی وظیفه‌سینه واریث تأیین ائتدی.[۵]
سولطان علی و سولطان روستمین بیرلشمیش قؤشونلاری ۱۴۹۳-جو ایلده بایسونقورو مغلوب ائتدیلر. دالا چکیلمک ایستین سولطان بایسونقور دؤیوشده اؤلدورولدو. سولطان روستم اصلی رقیبینی مغلوب ائتدیکدن سونرا صفویلر علیه‌ینه قارشی چیخدی. اردبیل یاخینلیغیندا سولطان علی و سولطان روستم آراسیندا باش وئرن شماسی دؤیوشونده شیخ سولطان علی مغلوب اؤلوب اؤلدورولدو.[۶][۷]
شیخ علی‌نین اؤلوموندن سونرا صوفیلر، ایسماعیل و قارداشی ایبراهیمه اردبیلده گیزلنمه‌یه گؤره یاردیم ائتدیلر. اونلاردان سونرا سولطان روستمین گوجلری حیدرین اوغلانلارینی هر طریقی ایله توتماق و مَحو ائتمک دستور ایله شهره داخیل اولدولار. ایسماعیلین آناسی عالم شاه بیگیم گیزلندیکلری یئر شیخ صفی‌الدین مقبره‌سی‌نی اوغلانلاری ایله ترک ائده‌رک، قاضی احمد کاکولی آدلی صفوی اؤیرنجیلردن بیرینین ائوینی کؤچدو و ۳ گون اوردا قالدی. خانجان آدلی قادین شاه ایسماعیل و قارداشی‌نین آنالیقی اولدو.[۸]
داها سونرا قیزیلباشلار شیخ ایسماعیل و قارداشی‌نی اردبیلده گیزلتدیکدن سونرا رشته، سونرا لاهیجانا، گیلانین بئیه‌پیش ویلایتی‌نین حاکیمی گارکیا میرزا علی‌نین یانینا گتیردیلر. قیزیلباشلار تانینمیش عالیم شمس‌الدین لاهیجینی عرب و فارس دیللرینی اؤیرتمک( قورآنی اوخوماق اوچون) ایسماعیل و قارداشی‌نین معلیمی تأیین ائتدیلر.[۹]
شعرلری
ایسماعیل ختایی نین شعرلری تورک دیلینده دیر.
بیرینجی غزلی:
حُسن رُخسارين، کيم اولدو جان و دل حيران اونا،
وعدهٔ دوُر ِ قمرنى تاپشيرير دوران اوْنا.
چون سنين حُسنين مثالِ يوسفِ کنعان دير،
يۆزينى هر کيم کى گؤرمز يوْؤخ‌دورور ايمان اوْنا
آتش ِ عشقينده اى خونخواره گؤزلو دلبريم،
اؤيله يانميشدير بوباغريم، يوْؤخ دورور درمان اوْنا.
گۆل ياناغين دلبرا، بس تازه‌تردير هر زمان
قانلى ياشيمدان تؤکر هردم گؤزوم باران اوْنا.
ظلمتِ زلفونده کؤنلو بو «ختايي» خسته‌نين
خضره بَنْزَر کيم، گؤرونمز چشمهٔ حيوان اوْنا
ایکینجی غزلی:
اى پرى، حُسنين سنين ماهِ منوّر گؤرموشم،
اُول يۆز اوسته ابرتک زلفون معنبر گؤرموشم.
گرچى محشر بير اوْلور اهلِ جهاندا، اى صنم
فرقتينين هر گونون من رازِ محشر گورموشم.
بسکى بولبول تک جهاندا عشق ايلن فرياد ائدَ‌م،
عارضين باغِ گۆلون چون ورد ِ احمر گؤرموشم
بس منيم مُلک جهاندا طالعيم فيروز اوْلا،
تا سنين يۆزون کيمى بير سعد اکبر گؤرموشم.
بو «ختايی» نين مقامى آستانيندير مدام
چون سنى شاهِ کَرم اؤزومنى قنبر گؤرموشم
ائللر سایی
بو ائللرین آدی بئله گلیب؛
شاملو ائلی (شاللو ائلی)
قاجار ائلی (قاچار ائلی)
ذوالقدر ائلی (دول قاچیر ائلی)
استاجلو ائلی (اوستاشلو ائلی)
دستجانلو ائلی (دوشدوجانلو)
بو ائللر، شاه اسماعیل صفوی و صفوی دؤولتی‌نی حاکیمیته یئتیردیلر.[۱۰]
گؤرونتولر
.jpg)
قایناقلار
- ^ Quliyeva Nahidə, p. 3.
- ^ Əliyar Səfərli & & Xəlil Yusifli, p. 5.
- ^ Şəmsi İsgəndəroğlu 1972, p. 145.
- ^ Oqtay Əfəndiyev, p. 42.
- ^ Sadiq Nağıyev, p. 14.
- ^ V. Minorski, p. 114.
- ^ Cəfər İbrahimov, p. 5.
- ^ Sadiq Nağıyev, p. 15.
- ^ Oqtay Əfəndiyev, p. 43.
- ^ دکتر شهبازی شیران، حبیب (۱۳۸۳). پی جویی و تحلیل اجزاء و عناصر معماری جمعه مسجد اردبیل. مؤسّسه مطبوعاتی رعد، تبریز، مقدّمهٔ تاریخی