باکی
باکی (لاتین تورکجه: Bakı – اینگیلیسجه: Baku) — آذربایجان جومهوریتنین باشکندی، قافقاز بؤلگه‌سینده ان بؤیوک تیجارت، مدنیت و علم مرکزی، خزر دنیزینده ان بؤیوک لیمان.
باکی
Bakı | |
|---|---|
 Clockwise: Details of the façade of the Ismailiyya building, Philharmony Fountain in front of the Magomayev Philharmonic Hall, a vessel on the Bay of Baku with the skyline of the city, and the Maiden Tower – clickable image | |
 نیشان | |
| لقب(لر): | |
  باکی باکینین یئری آذربایجاندا  باکی باکی (Asia) | |
| موختصاتلار: 40°23′43″N 49°52′56″E / 40.39528°N 49.88222°E | |
| اؤلکه |  آذربایجان جومهوریتی |
| اراضی | |
| • شهر | ۲۸۵ km2 (۱۱۰ sq mi) |
| اوجالیق | −۲۸ m (−۹۲ ft) |
| جمعیت (۲۰۲۰)[۳] | |
| • شهر | ۲٬۲۹۳٬۷۰۰ |
| • سیخلیق | ۹۹۶٫۳۸/km2 (۲٬۵۸۰٫۶/sq mi) |
| • شهر | ۳٬۱۲۵٬۰۰۰[۲] |
| • متروپولیتن | ۵٬۱۰۵٬۲۰۰ |
| [شؤبهه‌لی ] | |
| دمونیم | باکی‌لی[۴] لاتین تورکجه: Bakılı |
| ساعات قورشاغی | یوتی‌سی ۴+ (AZT) |
| پوْست کودو | AZ1000 |
| تیلفون کودلاری | (+994) 12 |
| ماشین کودو | 10–90 AZ |
| وئب سایت | www |
| رسمی آدی | Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower |
| نوْوعو | مدنیت |
| عیار | iv |
| تصدیقلندی | ۲۰۰۰ (۲۴اینجی جلسه) |
| ایسناد نومره‌سی | 958 |
| تئحلؤکه‌لی وضعیت | ۲۰۰۳–۲۰۰۹ |
| دؤولت | آذربایجان |
| منطقه | اوروپا و آسیا |
شهرین ساحه‌سی – ۲ ۱۳۰ km²[۵]-دیر. باکی آبشرون یاریمآداسینین گونئی ساحلین‌ده یئرلشیر. شهر اؤز گدیملیینه، اراضی‌سینین بؤیوکلویونه و اهالی‌سینین سایینا گؤره شرقین ان ایری شهرلرین‌دن بیریدیر.
۱۹۱۸-جی ایلدن جومهوریت تابعلی شهردیر. شهر ۱۱ اینضیباطی رایونا و ۴۸ کند، قصبه‌یه بؤلونوب. شیروانشاهلار سارای کومپلئکسی، ایچری شهر و قیز قالاسی ۲۰۰۰-جی ایلده یونسکو-نون عوموم‌دونیا ارثی سیاهی‌سینا داخیل ائدیلمیشدیرلر.
باکی آذربایجانین علمی، مدنی و صنایع مرکزی‌دیر. آذربایجانین بیر چوْخ ایری شیرکت‌لرینین باکی‌دا باش دفترلری وار. اونلارین آراسیندا آردنش ده وار، بۇ شیرکت دونیانین ۱۰۰ ان ایری شیرکت‌لرین‌دن بیریدیر.[۶] باکی-تیفلیس-جئیهان نفت کمرینین باشلانغیج نقطه‌سی باکی‌دا یئرلشیر.
اؤتک (تاریخ)
دَییشدیرآبشرون یاریم‌آداسی توپراقلاریندا تاپیلمیش آرخئولوژی ماتئریال‌لار بورانین اسکی یاشاییش مسکنی اوْلدوغونو ثبوت ائدیر. پیراللاهی، زیغ گؤلو اطرافی، شوولان، مردکان، بینقدی، امیرجان و س. یئرلرده ائ.ا. III-I مین‌ایللیکلره عایید آرخئولوژی عابده‌لر تاپیلمیش‌دیر.
باکینین سالیندیغی تاریخ دقیق معلوم دئییل‌دیر. بعضی تدقیقات‌چیلار باکینی قایتارا (قانقارا)، آلبانا، باروکا و س. ایله عئینی‌لشدیریرلر. باکی‌دا تاپیلمیش V-VII عصرلره عایید ساسانی دفینه‌سی او دؤنمده بورانین یاشاییش بؤلگه‌سی اوْلدوغون‌دان خبر وئریر. V-VI عصر قایناقلاریندا باکی «باغاوان» و «آتش-ی باقوان»، عرب قایناقلاریندا (۱۰. یوز ایل) «باکویه»، «باکوه»، «باکو»، روس قایناقلاریندا (۱۵. یوز ایل) «باکا»، صفوی‌لر دؤورو فارس دیللی قایناقلاریندا «بادی کوبه» آدلاندیریلیر.
تاریخاً باکی شرقین ایری شهرلرین‌دن اوْلوب. شهر ایقتیصادیندا نفت و دوز ایستحصالی اساس یئر توتوب. عرب سییاحی ابو دولفین (۱۰. یوز ایل) معلوماتینا گؤره، باکی‌داکی ایکی نفت یاتاغین‌دان ایلده تقریباً ۷۲۰ مین دیرهم گلیر الده ائدیلیرمیش. فئودال موناسیبت‌لرین، آل وئرین و صنعت‌کارلیغین اینکیشافی شهرین چیچکلنمه‌سینه شرایط یارادیب. اۇلوسلارآراسی آلیش - وئریشین یول‌آیریجین‌دا یئرلَشن باکی دوغو و باتی اؤلکه‌لری آراسین‌داکی تیجارت علاقه‌لرین‌ده اؤنملی رول اویناییب. باکییا خزر، سلاویان، بیزانس ایمپیراتورلوغو، چین، عراق، سوریا، گئنویا، ونسیا، ایران، هیندیستان تاجیرلری گلیب. باکی‌دان ایران، عراق و س. اؤلکه‌لره نفت ایخراج اوْلونوب.
I۱۰. یوز ایلین ۲-نجی یاریسیندا عباسی‌لر خیلافتینین ضعیفله‌مه‌سی و مرکزی حاکمیت‌دن اوزاقلاشماق میل‌لرینین قوتلنمه‌سی خیلافته تابع اؤلکه‌لرده بیر سیرا باغیمسیز دؤولت‌لرین یارانماسینا سبب اوْلدو. بئله دؤولت‌لردن بیری ده شیروانشاهلار دؤولتی ایدی. باکی ۱۰. یوز ایلین آخیرلارین‌دا شیروانین اساس شهرلرین‌دن بیرینه چئوریلدی. اهالی صنعتکارلیق، تیجارت، باغچی‌لیق، بوستانچی‌لیق، اوزومچولوک، باراماچی‌لیق، اکینچی‌لیک، نفت‌چیخارما، بالیقچی‌لیق و س. ایله مشغول اولوردو.
باکی ۱۰. یوز ایلدن لیمان شهری کیمی مشهور ایدی. XI عصرین سونو، ۱۳. یوز ایلین اول‌لرین‌ده باکی ترقی دؤورو کئچیریردی. ۱۱۹۱-نجی ایلده قیزیل آرسلان شاماخینی توتدوق‌دا شیروانشاه I آخسیتان موقتی اولاراق باشکندی باکیا کؤچورموش‌دو. شیروانشاهلار شهرین مؤحکم‌لندیریلمه‌سینه خصوصی دقت وئریردیلر. XII عصرده باکی ایکی‌جرگه‌لی قالا دیواری و خندکله ایحاطه اوْلوندو.
قیز قالاسی دا شهرین مۆدافیعه سیستمینه داخیل ایدی. ۱۲۳۲-۱۲۳۵ ایللرده باکینی دنیز طرف‌دن قوروماق سونوج ایله بوختا داخیلین‌ده مؤحکملندیریلمیش قالا تیکیلدی. شیروانشاهلار خزر دنیزینده گوج‌لو دونانما یارات‌دیلار.
۱۳. یوز ایلین ۳۰-نجو ایللرین‌ده مونقول‌لار باکیا هوجوم ائدیب، اوزون‌مودت‌لی محاصره‌دن سوْنرا شهری آلدیلار. باکی‌دا نفت‌چیخارما و تیجارت تنزوله اوغرادی. ۱۴. یوز ایلین اورتالارینا دوغرو باکی‌دا تیجارت (خصوصیله دنیز تیجارتی) یئنی‌دن جانلاندی. گیلان و شاماخی ایپیینین بین‌الخلق تیجارت‌ده اهمیتینین آرتماسی ایله علاقه‌دار باکینین ایقتیصادی مؤوقعی مؤحکملندی. ۱۴. یوز ایلدن باکی‌دان قیزیل اوردا، موسکو کنیازلیغی، آوروپا اؤلکه‌لری و س. یئرلره موختلیف ماللار، خصوصاً ایپک، خالچا و س. ایخراج ائدیلیردی. باکی‌دان هشتارخانا، اورتا آسیایا و خزرلرین گونئی ساحل‌لرینه مال داشینیردی. ۱۴. یوز ایلین ۲-نجی یاریسیندا باکینین ایقتیصادی و سیاسی رولونون آرتماسی ایله علاقه‌دار اولاراق خزر دنیزی بعضاً باکی دنیزی ده آدلاندیریلیردی (بو، ۱۳۷۵-نجی ایلده کاتالان دیلین‌ده حاضیرلانمیش اطلس‌ده گؤستریلیر). باکی‌دا ایندیه‌دک قالان تاریخی-معمارلیق عابده‌لری – بوخارا کاروانساراسی (۱۴. یوز ایل)، قیز قالاسی یاخینلیغین‌دا مولتانی (هیند) کاروانساراسی (XV-۱۶. یوز ایللر) و س. شرق اؤلکه‌لری ایله گئنیش تیجارت علاقه‌لرینین مؤوجودلوغون‌دان خبر وئریر.
شیروانشاه بیرینجی خلیل‌الله‌ین دؤورون‌ده (۱۴۱۷-۱۴۶۲) باکی‌دا موهوم تیکینتی ایشلری آپاریلدی. شیروانشاهلار سارای کومپلئکسی ده بۇ دؤورده تیکیلمیش‌دیر. باکی‌دا تیجارت، صنعتکارلیق توسعه ائدیر، ایقتیصادی و مدنی حیات یوکسلیردی. ۱۵. یوز ایلین ۲-نجی یاریسیندا بؤیوک موسکو کنیازلیغی ایله تیجارت داها دا گئنیشلندی و دیپلوماتیک علاقه‌لر یارادیلدی. ۱۵۰۱-نجی ایلده شاه ایسماعیل شیروانا هوجوم ائدرک باکینی آلدی.
صفوی حؤکمداری I طهماسیب ۱۵۳۸-نجی میلادی ایلده باکینین دا داخیل اوْلدوغو شیروانی صفوی‌لر دؤولتینه بیرلشدیردی. صفوی-عثمانلی محاربه‌لری زامانی ۱۵۷۸-نجی ایلده عثمانلی اوردوسو باکینی توتدو. ۱۶۰۷-نجی ایلده شهر یئنی‌دن صفوی‌لرین حاکمیتی آلتینا کئچدی. مرکزی حاکمیتین قوتلنمه‌سی، محصولدار قوه‌لرین اینکیشافینی لنگیدن فئودال چکیشمه‌لرینه، داغیدیجی محاربه‌لره سون قویولماسی ۱۷. یوز ایلین ۴۰-نجی ایللرین‌ده شهرین یوکسلیشینه تکان وئردی. صفوی‌لر دؤورون‌ده باکی‌دا میس پول‌لار بوراخیلیردی. باکی و آبشئرون اهالی‌سینین چوح حیصه‌سی خالچاچی‌لیقلا مشغول اولوردو. XVI-X۸. یوز ایللرده صنعتکارلیق، خصوصیله خالچاچی‌لیق داها دا توسعه ائتدی. باکی‌دا توخوجولوق دا موهوم یئر تۇتوردو. XVII-X۸. یوز ایللره عایید تاریخی عابده‌لر بۇ دؤورده باکی‌دا معمارلیق، حکاک‌لیق و س. -نین توسعه ائتدیینی گؤستریر.
باکینین زنگین طبیعی ثروت‌لری، هابئله موهوم حربی ایستراتژی اهمیتی X۸. یوز ایلین اول‌لرین‌دن اعتباراً روسیهنین دقتینی جلب ائدیردی. خزرین گونئی-باتی ساحل‌لرینه ییه‌لنمیه چالیشان روسیه چاری I پیوتر خصوصی حربی دنیز ائکسپئدیسییاسی یارادیر. ۱۷۲۳-نجو ایل ایونون ۲۶-دا I پیوترون قوْشونو باکینی ایشغال ائدیر. لاکین، روسیه و ایران آراسیندا باغلانان گنجه مقاویله‌سینه (۱۷۳۵) گؤره باکی یئنی‌دن ایرانین حاکمیتی آلتینا کئچدی.
X۸. یوز ایلین اورتالارین‌دا آذربایجاندا بیر سیرا خانلیقلار، او جمله‌دن باکی خان‌لیغی یاراندی. آرا محاربه‌لری بوتون آذربایجاندا اوْلدوغو کیمی، باکی‌دا دا ایقتیصادیات و مدنیتین اینکیشافینا مانع اولور، اهالینین وضعیتینی سون درجه آغیرلاشدیریردی. X۸. یوز ایلین ۲-نجی یاریسیندا باکی‌دا شهر حیاتی و تیجارت نیسبتاً جانلاندی. لاکین آغا محمد شاه قاجارین آذربایجانا هوجوم‌لاری ایقتیصادیاتین و تیجارت علاقه‌لرینین یئنی‌دن تنزوله اوغراماسینا سبب اوْلدو. ۱۷۹۶-نجی ایلین یازین‌دا روسیه ایمپئراتریاسی II یئکاتئرینانین امری ایله گئنئرال V.A.Zubovun کومان‌دان‌لیق ائتدیی روس قوْشون‌لاری آذربایجانا یوروش ائتدی. ایونون ۱۳-ده باکی آلیندی. ۱۷۹۷-نجی ایلین اولینده گئنئرال P.D.Sisyanov باکینین کومئندانتی تعیین اوْلوندو. II یئکاتئرینانین اؤلومون‌دن سوْنرا اوْغلو I پاوئل V.A.Zubovu گئری چاغیردی. چار قوْشون‌لاری ۱۷۹۷-نجی ایلین مارسین‌دا باکینی ترک ائتدی. ۱۹. یوز ایلین اولینده I آلئکساندر خزرساحلی ویلایت‌لری، ایلک نؤوبه‌ده باکینی توتماق پلانی ایله خصوصی ماراقلانیردی. روسیه-ایران محاربه‌سی (۱۸۰۴–۱۸۱۳) بۇ پلانین حیاتا کئچیریلمه‌سی‌نی سورعتلندیردی. ۱۸۰۵-نجی ایل آقوستون ۱۲-ده چار قوْشونو باکینی محاصره‌یه آلدی، لاکین موفقیت قازانمایاراق گئری چکیلدی. ۱۸۰۶-نجی ایلین اولینده گئنئرال P.D.Sisyanovun قوْشون‌لاری یئنی‌دن باکییا یاخینلاشدی. شهری تسلیم ائتمک حاقیندا باکی خانی حوسین‌قولو خانلا دانیشیق‌لار زامانی گئنئرال P.D.Sisyanov اؤلدورولدو. ۱۸۰۶-نجی ایل اوْکتوبرین ۶-دا باکی روسیه‌یه بیرلشدیریلدی. ۱۸۰۷-نجی ایلده باکی‌دا ۵۰۰ ائو، ۳۰۰۰۰۰ اهالی وار ایدی. ۱۸۱۳-نجو ایلده باغلانمیش گولوستان صولحو ایله قوزئی آذربایجان، او جمله‌دن باکینین روسیه‌یه بیرلشدیریلمه‌سی تصدیق ائدیلدی.
بو دؤورده آبشئرون‌دا ایل‌لیک نئفت استحصالی ۲۰۰–۳۰۰ مین پودا چاتیردی. ۱۸۴۷-نجی ایلده باکینین بیبی‌هیبت ساحهسینده مئخانیکی اصوللا ایلک نفت قویوسو قازیلماسینا تشبوث گؤستریلدی. باکی نفت صنایع‌سینه خاریجی کاپیتالین آخینی باشلاندی. ۱۸۷۹-نجو ایلده باکی‌دا ۹ قازما بوروغو واردی‌سا، ۱۹۰۰-نجو ایلده اونلارین سایی ۱۷۱۰-آ چاتدی. باکی نفتی دونیا میقیاسینا چیخدی. نفت صنایع‌سی ایله یاناشی باکی‌دا باشقا صنایع ساحه‌لری ده اینکیشافا باشلادی؛ مئخانیکی زاوودلار، ائمالاتخانالار، توتون فابریک‌لری، بوخار موحریک‌لری ایله ایشله‌ین دییرمان‌لار و س. یاراندی. یئنی تیکیلی‌لر، بانک‌لار، تیجارت و صنایع فیرمالارینین بینالارین‌دان عبارت ایدی.[۷]
۱۸۸۳-نجو ایل مایین ۸-ده باکی-تیفلیس دمیر یولو ایشه سالیندی. ۱۸۹۹-نجو ایلده باکی‌دا ایلک کونکا ایشله‌مه‌یه باشلادی. هله ۱۹. یوز ایلین ۴۰-نجی ایللرین‌ده خزرده بوخار گمی‌لری ایشله‌ایردی.
نفت داشلاری
دَییشدیرنفت داشلاری – دونیان‌دا ایلک نفت پلاتفورماسی‌دیر. بونؤوریسی ۱۹۴۷-جی ایلده قویولموش‌دور. جیمز باندین مشهور سرگوذشتین‌دن بیری اوْلان "دونیا کیفایت دئییل" فیلمینین اساس کادرلاری محض بورادا – نفت داشلاریندا لئنته آلینمیش‌دیر.
نفت داشلاری شهر تیپ‌لی قصبه‌دیر و باکینین خزر رایونونون اراضی‌سینه داخیل‌دیر. خزر دنیزی سطحین‌دن آزجا گؤرونن «قارا قایالارین» اطرافین‌دا تیکیلمیش‌دیر. آبشئرون یاریمآداسینین ۴۲ کم-ده گونئی-شرق‌ده یئرلَشن بۇ قصبه دنیزین دیبینه برکیدیلمیش مئتال دیرک‌لرین اوستون‌دکی ائستاکادادا دنیز سطحین‌دن بیر نئچه متر هوندورلوک‌ده تیکیلمیش‌دیر.
ایچری‌شهر
دَییشدیر
باکی هله قدیم زامانلاردان تکجه گونئی قافقازدا دئییل، ائله‌جه ده یاخین شرق‌ده اهالینین سیخ مسکونلاشمیش شهرلردن بیری کیمی تانینمیش‌دیر. الوئریش‌لی ایقلیمی، طبیعی-جوغرافی شرایطی، طبیعی ثروت‌لرین بوللوغو، بورادان کئچن بین‌الخلق اهمیت‌لی تیجارت یوللاری بۇ شهرین ایقتیصادی جهت‌دن اینکیشافینا کؤمک ائتمیش‌دیر. مولاییم ایقلیمی، محصولدار تورپاغی، بول سو منبعی بورادا عصرین اول‌لرین‌دن باشلایان ایقتیصادی توسعه اۆچون اساس زمین اوْلموش‌دو. تصادوفی دئییل‌دیر کی، هله ائرامیزین اول‌لرین‌ده یونان-روما آیسترونومو و جوغرافیاشوناسی کلاودی پتولئمئی (۷۰–۱۴۷-جی ایللر) «جوغرافیا درس‌لیگی» کیتابین‌دا آلبانییانین اراضی‌سین‌دکی ۲۸ شهرین آدینی چکرکن باکینی باروکا و یا قایتارا کیمی گؤستریر.
باکینین «مقدس» اودلار دیاری کیمی تانینماسی اونون حیاتیندا موهوم رول اوینامیش‌دیر. بللی‌دیر کی، عرب ایستیلاسینا قدر آذربایجانین موختلیف ویلایت‌لرین‌ده خریستیان، بوتپرست‌لیک، آتشپرست‌لیک دین‌لری یاییلمیش و اونلارین دینی عیبادت یئرلری – مرکزلری مؤوجود اوْلموش‌دور. آتشپرست‌لیک دینینین اساس اوجاقلاریندان بیری ده قدیم باکی ایدی. منبع‌لرده ۶۲۴-جو ایلده بیزانس ایمپئراطورو ایراکلینین (۶۱۰–۶۴۱) باکییا گلمه‌سی و بیر چوْخ عابیده‌لری داغیتماسی حاقیندا معلومات دا واردیر.
ایچری‌شهرلر بیر نؤو جانلی اورقانیزم‌دیر. اونون اؤزونه‌مخصوص تالئیی واردیر. اوْرتا عصرلرده بعضی شهرلر حربی، سیاسی حادیثه‌لردن کاناردا قالسا دا، بیر قیسمی تاریخی حادیثه‌لرین گوج‌لو بورولغانیندا چیرپینیردی. بعضی شهرلر تالان و یانغینلارا، فئودال چکیشمه‌لرینه، طبیعی فلاکاتلره تاب گتیرمیرک محو اؤلوردو. باکی شهری ایسه الوئریش‌لی طبیعی-ایقلیم شرایطینه، گوج‌لو ایقتیصادیاتینا، تیجارت و صنعتکارلیغینین اینکیشافینا گؤره چیچکلنرک شؤهرت قازانمیش‌دی.
ایچری‌شهر ماهیر معمارلارین، صنعتکارلارین پئشه‌کارلیغیندان صحبت آچیر، بیزی اؤتن قرینه‌لره آپاریر. دؤوروموزه گلیب چاتمیش بۇ شهرین دار، ایری-اویرو کاوچ‌لرینی، میدانچالارینی گؤز اؤنونه گتیردیکجه اؤتن یوزیل‌لیکلرده حکیم اوْلموش شهر حیاتینین زامان کئچدیکجه نئجه دییشدیینی گؤروروک. اونون دیوارلاری آراسیندا سانکی کئچمیشه قاییداراق، او دؤورون سسینی دویوروق. «مدنی قاتلاردا» شهرسالما عنعنه‌لرینی ایزله‌دیکده بورادا صنعت عشقیله یاشاییب-یارادان اینسانلارین اورک چیرپینتیلارینی ائشیدیریک.
ایچری‌شهرده ایزدیحاملی تیجارت مایدانلاری، کوچه‌لر و بؤیوک محله‌لر میدانا گلمیش‌دی. او، سؤزون اصل معناسین‌دا داخیلی محلی ایستروکتورلارا مالیک اوْلوب هر شئیدن اول ایقتیصادی مرکز کیمی فورمالاشمیش‌دی. یعنی اونون اؤزونوایداره‌سی داخیلی و اطراف یاشاییش منطقه‌لری ساکینلرینین میشت و تصروفات حیاتیندا آپاریجی رول اوْیناییر، یاخین و اوزاق یئرلرله سیخ ایقتیصادی-مدنی علاقه‌ده ساخلاییردی. باکینین توسعه ائتمیش شهر سوییه‌سینه یوکسلمه‌سی اۆچون موهوم عامیل‌لردن بیری ده اونون اؤلکه‌نین صنعتکارلیق مرکزلرین‌دن بیرینه چئوئریلمه‌سی ایدی. بورادا موختلیف صنعت ساحه‌لری فورمالامیش، امتعه ایستحصالی گئنیشلنمیش، (دولوس، مئتال، شوشه معمولاتی و س)، یئرلی اهالی لازیم اوْلان چوخ‌موختلیف ماللارلا تعمین ائدیلمیش‌دی. شهر تصروفاتینین ان موهوم عامیل‌لرین‌دن بیری ده اونون زنگین امتعه ایستحصال ائتمه‌سین‌ده‌دیر. سو تجهیزاتی، سانیتارییا و کانالیزاسییا سیستم‌لرینین قۇرولماسی، سانیتاریا قایدالارینا عمل ائتمه، همچینین یاشیللاش‌دیرما ایشی شهر حیاتیندا اؤنملی یئر تۇتور. اوْرتا عصرلر باکی‌سین‌دا بوتون بۇ پروبلئم‌لر حل ائدیلمیش‌دی.
یوکسک تپه اوزرین‌ده آمفیتئاتر فورماسین‌دا سالینان شهر آشاغی‌دان دنیزه باخیر، یوخاری حیسه‌دن ایسه قافقاز داغ‌لاری ایله ایحاطه اوْلونموش‌دو. اوچ‌قات قالا دیوارلاری، قیز قالاسی و دیگر فورتیفیکاسییا قورغولاری ایله برابر شهر سانکی بوتؤولوک‌ده مؤحتشم مۆدافیعه ایستحکامینی خاطیرلادیردی. دیگر اوْرتا عصر شهرلری کیمی قالا دیواری ایچین‌ده اوْلان بوتون بینالار (شهریستان) دا تاکتیکی و ایستراتژی باخیم‌دان مۆدافیعه کاراکتری داشیییردی. شهرین پلان قۇرولوشو حربی اوستونلوک و دؤیوش تاکتیکاسی دوشونوله‌رک سانکی اصیل لابیرینتی خاطیرلادیردی. ایری مئیدان و ائنلی کوچه‌لرین شهرین ایچری‌لرینه دوغرو گئتدیکجه گئومتریک پلان‌دا کیچیلیب سیخلاشماسی شهر اهالی‌سینین ده بوتون گوجو ایله مۆدافیعه ایشینه جلب اوْلونماسین‌دان خبر وئریر. بئله کی، دوشمن‌دن مۆدافیعه‌یه قالا دیوارلاری و یا عسگرلر تاب گتیرمزدی‌لرسه بۇ ایشه شهر اهالی‌سی ده فعال جلب اوْلونوردو. اولا سوواری‌لر دار کوچه و دالان‌لارا گیره بیلمیردیلر. چونکی بۇ دالان‌لاردا آتلارین گئرییه دؤنمه‌سی و یا ایداره اوْلونماسی غئیری مۆمکون ایدی. دوشمن عسگرلری ایسه بۇ دالان‌لاردا آزیر، سانکی داش تله‌یه دوشوردولر. ایکی‌مرتبه‌لی ائولرین دام‌لارین‌دان ایسه هر کس – اوشاق دا بؤیوک ده دوشمنین باشینا یا قتران، یا قاینار سو تؤکور و یا داش یاغدیریردی. بئله‌لیکله شهر اهالی‌سی دار گون‌ده بیرلیک‌ده دوشمنه سینه گریر، اؤز وطنینی، اؤز شهرینی یاغیلاردان قوروماق اۆچون قئیرت گؤستریردی.
باکی‌دا یئرالتی تیکینتی‌لر
دَییشدیرآذربایجانین اوْرتا عصر شهر و قالالاریندا احتیاط اۆچون تیکیلمیش یئرالتی گیزلی یوللارین اولماسی حاقیندا چوخلو معلوماتلارا تصادوف ائتمک اولور. خالق یارادیجیلیغیندا یئرالتی گیزلی یوللار حاقیندا چوْخ دانیشیلیر. تصادوفی دئییل کی، شهر و قالالارین یئرالتی یوللاری، خوصوصی ماراغا سبب اوْلماقلا یاناشی، اونلارین تصادوف‌دن یارانمادیغی و رئال حیاطا باغلی اوْلدوغو آیدینلاشیر. باکی شهرین‌ده مۆدافیعه ایستحکام‌لاری تیکیلرکن، قالا دیوارلارینین عظمتینی، مؤحکملیینی قورویوب ساخلاماق و مۆدافیعه سیستمینی آسانلاش‌دیرماق اۆچون مؤحتشم بورج‌لر و قالا دیواری بویو یئرالتی یوللار دا قالا دیوارینین آیریلماز حیسه‌سی کیمی اینشا اوْلونموش‌دور. ایچری‌شهرده محض بۇ مقصدله قوزئی قالا دیوارلارینین داخیلی حیسه‌سینده عسگرلرین راحت حرکتی اۆچون نظرده تۇتولموش و قوشا قالا قاپیلارینادک اوزانان یئرالتی یول اینشا ائدیلمیش‌دیر. یئرالتی یول قالا دیواری بورج‌لرین‌دن بیری اوْلان دؤردکونج قالا-بورجه (جبه‌خانا و یا دونژون) باتی و شرق طرف‌دن بیئرلشیردی. قالا-بورجون بۇ جور یئرله‌شمه‌سی عسگرلرین سلاح و سورسات گؤتورمک اۆچون یئرالتی یوللا جبه‌خانایا راحت گیریب چیخا بیلمک مقصدی داشیییردی. بو یئرالتی یول هله ده اؤز ایستراتئژی و معماری اهمیتینی قورویوب ساخلاییر. قالا دیواری بویونجا «ایچری‌شهر» مترو ایستان‌سییاسینین ایچریشهره گیریش قاپی‌سین‌دان قوشا قالا قاپیلارینا قدر اوزانان یئرالتی یول، موختلیف ایللرده و بعضی یئرلرده ایچریشهره گیریش قاپی‌لاری آچیلماسی ایله علاقه‌دار باغلانمیش‌دیر. قئید ائدک کی، شرق ایستیقامتین‌ده اوزانان بۇ یولون دیوارلاری یاخشی یونولموش هامار داشلاردان قایانین اوستون‌ده سلیقه ایله هؤرولموش‌دور. بو یئرالتی تیکیلینین ایچری‌سینده یئرلَشن بیر نئچه اوتاق‌دان عبارت سو آنباری حال-حاضردا قالماق‌دادیر. بۇ سو آنباری، یاخین‌لیق‌دا یئرلَشن اوودان ایله علاقه‌لی‌دیر. ایندی ده سو آخان بۇ یئرالتی یول واختیله فعالیت‌ده اوْلان بؤیوک سو کمرینین قالیغی‌دیر. قایادا اووولموش سو یول‌لارین‌دان هم ده یئرالتی گیزلی یول کیمی ایستیفاده ائدیلمه‌سی چوْخ ماراق‌لی‌دیر.
باکی خانلارینین ائولری
دَییشدیرشیروانشاهلار دؤولتینین سوقوطون‌دان سوْنرا ۱۷-جی عصرده آذربایجان اراضیسینده یارانان خانلیقلار دؤورون‌ده، باکی خانلاری شاماخی قاپی‌سینین سول طرفین‌دکی اراضی‌ده یئرلَشن سارای‌دا یاشامیش‌لار. باکی خان‌لیغینا ۳۹ آبشئرون کندی ده داخیل ایدی. ۱۷۴۷-جی ایله کیمی باکی خان‌لیغی ایران شاهلیغین‌دان آسیلی اوْلموش‌دور. باکی خانلاری شهری ۱۷۴۷-جی ایلدن ۱۸۰۶-جی ایله قدر سربست ایداره ائتمیش‌لر. ۱۸۰۶-جی ایل روس‌لارین باکینی ایشغالین‌دان سوْنرا خان سارایین‌دا روس حربی قارنیزونو یئرله‌شدیریلمیش‌دیر. سووئت-سوْنرا دؤورون‌ده ایسه بۇ اراضی‌ده حربی پولیس ایداره‌سی یئرلشیردی. واختیله بۇ اراضی‌ده حووض‌لو گول-چیچک‌لی باخچا وار ایمیش. بۇ عظمت‌لی سارای‌دان حال-حاضردا ساده‌جه گیریش پورتالی و برپا اوْلونموش کیچیک مسجید سالامات قالمیش‌دیر. خان سارایینین اراضیسینده قالا دیوارلارینین دیبین‌ده یئرالتی حامام هله ده توْرپاق آلتین‌دا دورور. سون اوْرتا عصرلرده باکی شهرینین قالا دیوارلارین‌دان کناردا دا خان باغی و خان سارایی مؤوجود ایمیش. ۱۹۸۵–۸۶-جی ایللرده باکی خان سارایینین اراضی‌سینین بیر حیسه‌سینده آرخئولوژی قازینتی‌لار آپاریلمیش‌دیر. بورادان کول‌لی میقداردا مادی-مدنیت نومونه‌لری ایله یاناشی سو کهریز سیستمی و یئرالتی معمارلیق تیکی‌لیلری ده آشکار اوْلونموش‌دور. باکی خانلارینین سارایین‌دا آشاغی‌داکی خان‌لار یاشامیش‌لار: ۱۷۴۷–۱۷۶۵ – ۱-جی میرزه محمد خان (درگاه‌قولو خانین اوْغلو)؛ ۱۷۶۵–۱۷۸۴ – ملیک محمد خان (۱-جی میرزه محمد خانین اوْغلو)؛ ۱۷۸۴–۱۷۹۱ – ۲-جی میرزه محمد خان (ملیک محمد خانین اوْغلو)؛ ۱۷۹۱–۱۷۹۲ – محمد قولو خان (۱-جی میرزه محمد خانین اوْغلو)؛ ۱۷۹۲–۱۸۰۶ – حسین قولو خان (حاجی علی‌قولو آغا خانین اوْغلو).
جوغرافیاسی و ایقلیمی
دَییشدیر| عئینی جوغرافی ائنلیک‌ده و یا اوزونلوق‌دا یئرلَشن شهرلر | ||
|---|---|---|
| قوزئی: سامارا، کازان | ||
| باتی: نیو-یورک مادرید نئاپول |
|
شرق: داشکند پئکین |
| گونئی: ماناما | ||
آبشئرون یاریم‌آداسی دونیا اوقیانوس سوییه‌سین‌دن ۲۸ متر آشاغی‌دا یئرلشیر. باکینین و آبشئرونون ایقلیمی مولاییم- ایستی، یاریم‌صحرا و چؤل ایقلیمی اوْلوب یالنیز آبشئرونا خاص اوْلان کولک‌لرله سجیوی‌دیر. «خزری» دئییلن قوزئی کولیی یای‌دا هاوانی سرینلشدیریر، قیش‌دا ایسه حدسیز درجه‌ده سویودور. «گیلاوار» دئییلن گونئی کولیی یای‌دا ایستی گتیریر، قیش‌دا ایسه سویوغو بیر قدر مولاییملشدیریر. عومومیتله مۆعاصیر باکینین ایقلیمی باکیلیلارین سئوه-سئوه بئجردیک‌لری باغ‌لارین و پارک‌لارین سایه‌سینده چوخلو مولاییملشمیش‌دیر. ۲۰-جی عصرین اول‌لرین‌ده گوج‌لو کولک و توز الدین‌دن باکینین کوچه‌لرینه چیخماق مۆمکون دئییل‌دی، بۇ گون ایسه باکی ایلیق و راحت حیات طرزی ایله سئچیلن بیر شهره چئوریلمیش‌دیر.
شهر رایون‌لاری
دَییشدیرباکی آشاغی‌داکی شهر رایون‌لارینا بؤلونوب:
باکی‌دا میکرورایون‌لار ۱۹۶۰-جی ایللرین اولین‌دن اعتباراً تیکیلمه‌یه باشلانیل‌دی. یئنی میکرورایون‌لارین تیکیلمه‌سی ایله اراضی‌ده نقلیات اینفراستروکتورودا یارانماغا باشلامیش‌دیر. بئله کی، ایلک اول‌لر یالنیز آوتوبوس‌لارلا یئنی تیکیلمییش یاشاییش ساحه‌لرینه چاتماق اولوردوسا ۱۹۸۰-جی ایللرین اولینده معمار عجمی و ۲۰ ژانویه ماترو ایستان‌سییالارینین ایستیفاده‌یه وئریلمه‌سی ایله نقلیاتین وضعیتی داها دا یاخشیلاش‌دی و میکرورایون‌لار اوزاق بیر شهراطرافی اراضی ایستاتوسونو ایتیرمگه باشلادی. میکرورایون‌لار گئتدیکچه شهر مرکزی ایله موقاییسه‌ده بیر سیرا اوستونلوک‌لر الده ائتمگیه باشلادی. ان اساسی بۇ اراضی‌لرده یاشیل‌لیق ساحه‌لرینین مرکزی اراضی‌لره نیسبتاً قات-قات چوْخ اولماسی، هاوانین تمیز اولماسی، بوتون یاشاییش ائولرینین جدی پلان اساسین‌دا سیرالانماسی، نیظام‌لی‌لیق بۇ کیمی اوستونلوک‌لر اینسان‌لاری میکرورایون‌لارا اوْلان ماراغینی جلب ائتدی و یئنی ائولر صورتله مسکونلاشماغا باشلادی. باکینین ۹ میکرورایونو واردیر.
فایدالی قازینتی‌لار
دَییشدیراهالیسی
دَییشدیر- ۱۸۵۰-جی ایلده شهرده یئرله‌شه‌ن ۲٬۰۳۱ ائوده هر ایکی جینس‌دن ۷٬۴۰۰ نفر اهالی یاشاییردی.[۸]
- ۱۸۵۱-جی ایلده شهرده یئرله‌شه‌ن ۱۹۹۲ ائوده ۳٬۷۵۵ نفری کیشی‌لر، ۳٬۶۷۶ نفری قادین‌لار اوْلماقلا توپلام ۷٬۴۵۱ نفر اهالی یاشاییردی.[۹]
- ۱۸۵۴-جو ایلده اهالینین سایی ۸٬۳۵۴ نفر ایدی.[۱۰]
- ۱۸۶۳-جو ایلده – ۱۴٬۵۰۰ نفر اوْلموش‌دور.
- ۱ ژانویه ۱۸۸۵-جی ایل تاریخین‌ده باکی شهرین‌ده هر ایکی جینس‌دن توپلام اهالینین سایی ۶۰٬۴۲۱ نفر اوْلموش‌دور.[۱۱]
| اتنیک قروپ‌لار | ۱۸۹۷[۱۲] s.a. | ۱۹۲۶[۱۳] s.a. | ۱۹۳۹[۱۴] s.a. | ۱۹۵۹[۱۵] s.a. | ۱۹۷۰[۱۶] s.a. | ۱۹۷۹[۱۷] s.a. | ۱۹۸۹ s.a. | ۱۹۹۹[۱۸] s.a. | ۲۰۰۹[۵] س.آ. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جمعی | ۱۱۱ ۹۰۴ | ۴۵۳ ۳۳۳ | ۵۷۱ ۴۴۷ | ۶۴۲ ۵۰۷ | ۸۵۱ ۵۴۷ | ۱ ۰۱۳ ۴۳۶ | ۱ ۱۹۰ ۲۵۱ | ۱ ۷۸۸ ۸۵۴ | ۲ ۰۴۵ ۸۱۵ |
| آذربایجان تورکلری | ۴۰ ۳۴۱[q ۱] | ۱۱۸ ۷۳۷[q ۲] | ۱۳۹ ۱۶۰ | ۲۱۱ ۳۷۲ | ۳۶۱ ۶۳۸[q ۳] | ۵۳۰ ۵۵۶[q ۴] | ۷۳۵ ۴۶۲ | ۱ ۵۷۴ ۲۵۲ | ۱ ۸۴۸ ۱۰۷ |
| روس | ۳۷ ۳۹۹ | ۱۵۹ ۴۹۱ | ۲۴۱ ۳۵۳ | ۲۲۳ ۲۴۲ | ۲۴۲ ۰۲۳ | ۲۲۹ ۸۷۳ | ۲۲۷ ۶۷۹[q ۵] | ۱۱۹ ۳۷۱ | ۱۰۸ ۵۲۵ |
| تاتار | [q ۶] | ۹ ۲۳۹ | ۱۶ ۸۱۸ | ۱۰ ۷۴۵ | ۱۳ ۰۰۲ | ۱۳ ۹۰۴ | ۱۳ ۹۰۶ | ۲۷ ۶۵۲ | ۲۵ ۱۷۱ |
| لزگی | ۳۱۰ | ۳ ۷۰۸ | ۷ ۱۴۲ | ۶ ۹۱۳ | ۱۲ ۴۶۲ | ۱۶ ۰۹۶ | ۲۱ ۶۹۶ | ۲۶ ۱۴۵ | ۲۴ ۸۶۸ |
| اوکراینالی | ۹۳۰ | ۷ ۸۸۲ | ۷ ۲۴۸ | م/ی | ۹ ۸۳۲ | ۱۰ ۵۲۰ | [q ۷] | ۲۴ ۹۰۰ | ۲۱ ۰۷۱ |
| یهودی | ۱ ۹۰۵ | ۲۱ ۵۷۴[۱۹] | ۲۹ ۰۰۹ | ۲۳ ۸۷۹ | ۲۶ ۴۷۹ | ۲۲ ۸۱۰ | ۲۰ ۷۷۰ | ۵ ۱۶۴ | ۶ ۰۵۶ |
| گورجو | ۹۷۱ | ۲ ۵۵۸ | ۲٫۹۳۲ | ۲ ۶۲۲ | ۲ ۸۲۱ | ۲ ۶۰۹ | ۲ ۴۶۳ | ۲ ۳۴۰ | ۲ ۲۲۶ |
| تورک | ۸۱۴ | [q ۸] | م/ی | م/ی | م/ی | م/ی | ۲۶۵ | ۱ ۱۰۸ | ۲ ۰۸۱ |
| تالیش | ۳ | ۵۶ | ۳۸۳ | ۴۹ | [q ۹] | [q ۱۰] | م/ی | ۹۴۸ | ۱ ۰۴۸ |
| آوار | ۲۴۴ | ۲ | ۱۸۴ | ۲۰۸ | ۳۰۵ | ۴۱۳ | ۵۴۲ | م/ی | ۲۹۶ |
| کورد | ... | ۳۳ | ۷۵ | ۲۲ | ۸۶ | ۵۱ | ۲۶۸ | ۷۶۰ | ۱۸۵ |
| ائرمه‌نی | ۱۹ ۰۹۹ | ۷۶ ۶۵۶ | ۱۰۶ ۳۶۸ | ۱۳۷ ۱۱۱ | ۱۶۴ ۴۰۶ | ۱۶۷ ۲۲۶ | ۱۴۵ ۷۵۸ | ۳۷۸ | ۱۰۴ |
| تات | ۱ ۰۷۲ | ۲ ۹۸۰ | م/ی | ۵ ۳۹۶ | ۷ ۱۱۵ | ۷ ۷۰۸ | ۷ ۹۶۰ | م/ی | م/ی |
| دیگر | ۸ ۸۱۶ | ۵۰ ۴۱۷ | ۲۰ ۷۷۵ | ۲۰ ۹۹۷ | ۱۱ ۳۷۸ | ۱۱ ۶۸۱ | ۱۳ ۴۸۲ | ۵ ۸۳۶ | ۶ ۰۷۷ |
؛ قئید
- ^ ۱۸۹۷-جی ایلده آذربایجانلیلار و تاتارلار ساده‌جه تاتار کیمی قئی‌ده آلینیب‌لار /ی. -یوخ‌دور /
- ^ ۱۹۲۶-جی ایلده آذربایجانلیلار ساده‌جه تورک اولاراق قئی‌ده آلینیب‌لار/ م/ی-معلومات یوخ‌دور. /
- ^ ۱۹۷۰ و ۱۹۷۹-جو ایللرده تالیش‌لار آذربایجان‌لی اولاراق سیاهییا آلینیب‌لار.
- ^ ۱۹۷۰ و ۱۹۷۹-جو ایللرده تالیش‌لار آذربایجان‌لی اولاراق سیاهییا آلینیب‌لار.
- ^ روسلار و اوکراینالی‌لار
- ^ ۱۸۹۷-جی ایلده آذربایجانلیلار و تاتارلار ساده‌جه تاتار کیمی قئی‌ده آلینیب‌لار /ی. -یوخ‌دور /
- ^ روسلار و اوکراینالی‌لار
- ^ ۱۹۲۶-جی ایلده آذربایجانلیلار ساده‌جه تورک اولاراق قئی‌ده آلینیب‌لار/ م/ی-معلومات یوخ‌دور. /
- ^ ۱۹۷۰ و ۱۹۷۹-جو ایللرده تالیش‌لار آذربایجان‌لی اولاراق سیاهییا آلینیب‌لار.
- ^ ۱۹۷۰ و ۱۹۷۹-جو ایللرده تالیش‌لار آذربایجان‌لی اولاراق سیاهییا آلینیب‌لار.
تانینمیش باکیلیلار
دَییشدیر- آبباسوو آکیف میکاییلوویچ – فوتبولیست، ایجتیماعی خادیم.
- سفر ابیئو — آذربایجان جومهوریتینین مۆدافیعه ناظری، گئنئرال-پولکوونیک.
- آراز آغالاروو — ایقتیصاد علم‌لری دوکتورو. عوموم‌روسیه آذربایجان کونقرئ‌سینین ویتسئ-پرزیدنتی.
- آللئقرووا ایرینا — روس موغه‌ننی‌سی
- واهید الکبروو — آذربایجان‌لی میلیاردئر. روسیهنین لوکویل نئفت شیرکتینین پرزیدنتی.
- ایلهام الیئو — آذربایجان جومهوریتینین پرزیدنتی
- نیکولای بایباکوو — سووئت دؤولت خادی‌می.
- باتاشوو کونستانتین — موسکو کونسئرواتورییاسینین پروفئسسورو.
- توفیق بهراموو — آذربایجان فوتبول‌چوسو، فوتبول حاکمی.
- ایوان بئسئدین — موسکو متروپولیتئنینین باش‌چی‌سی.
ایقتیصادیاتی
دَییشدیر
باکی گونئی قافقازین ان بؤیوک صنایع و ایقتیصادی مرکزی‌دیر. باکی نئفتی موختلیف دؤورلرده دونیا نئفتین‌ده آپاریجی چکییه مالیک اوْلوب. ۱۸۴۸-جی ایلده باکی‌دا، بیبیهئیبت یاتاغین‌دا قازیلمیش قویودان وورموش نئفت فونتانی آذربایجاندا «قارا قیزیلین» صنایع اوسولو ایله چیخاریلماسینین اساسی‌نی قویموش‌دور. آرتیق ۱۸۹۹-جو ایلده آذربایجان نئفت هاسیلاتی و ائمالی اوزره دونیادا بیرینجی یئره چیخمیش، دونیا نئفت هاسیلاتینین یاری‌سی‌نی وئرمیش‌دیر.[۲۰] بون‌دان باشقا سۆرعتله بؤیویه‌ن کاپیتالیست باکی‌سی [[۱۹. یوز ایل]]ین سوْنرالارین‌دا زرگرلیین ان بؤیوک مرکزینه چئوریلمیش‌دی. شهرین کوچه‌لرین‌دن بیرینین ایندی ده «زرگر پالان» آدلانماسی بونا ثبوت‌دور. ۱۹۰۰-جو ایلده بورادا ۱۳۰ نفر تکجه قئیدیات‌دان کئچمیش زینت اوستاسی و ۸۹ نفر شاگیرد چالیشیردی. ۱۹. یوز ایلین سونو و۲۰. یوز ایلین اول‌لرین‌ده باکی‌دا میس قاب ایستئهسال ائدن موس‌سی‌سه‌لرین سایی ۲–۳ دفعه آرتمیش‌دی. سۆرعتله بؤیومک‌ده اوْلان کاپیتالیست باکی‌سین‌دا میس ممولاتینا اهالینین تلباتینین آرتماسی بۇ مسئله‌ده هللئدیجی رول اوینامیش‌دیر.[۲۱]
۱۹۴۹-جو ایلده آچیق دنیزده، باکی شهرین‌دن ۱۰۰ کیلومتر مسافه‌ده او زامان اۆچون نادیر یاتاق ساییلان نئفت داشلاریندا ووران فونتان دنیزده نئفتچیخارمانین یئنی مرحله‌سینین باشلانغیجینی قویموش‌دور. آذربایجان دونیادا ایلک دفعه اولاراق آچیق دنیزده نئفت چیخارماغا باشلامیش‌دیر. ۱۹۹۹|راق آچیق دنیزده نئفت چیخارماغا باشلامیش‌دیر. ۱۹۹۹-جو ایل ۱۷ آوریلده باکی-سوپ‌سا نئفت کمری و گورجوستانین قارا دنیز ساحلین‌ده‌کی سوپ‌سا ایخراج تئرمینالی ایستیسمارا وئریلمیش‌دیر. «چیراق» یاتاغین‌دان حاصیل اوْلونان نئفتین سوپ‌سا لیمانین‌دان دونیا بازارلارینا ایخراجینا باشلانمیش و ایلک دفعه اولاراق آذربایجان نئفتی قوزئیا یوخ، باتیه ایستیقامت گؤتورموش‌دور. شهرین ایقتیصادی اینکیشافینی تعمین ائدن اساس ساحه‌لر بون‌لاردیر: بئینلخالق تیجارت، نئفت هاسیلاتی و ائمالی، کیمیا، ماشینقاییرما، توخوجولوق و قئیدا سنایه‌سی. سون زامان‌لار حربی صنایع، یوکسک تئخنولوگییالی صنایع و اینفورماسییا تئخنولوگییالاری توسعه ائدیرلر.
صنایع
دَییشدیر۲۰ سپتامبر ۱۹۹۴- جو ایلده گولوستان سارایین‌دا، باکی‌دا موقاویله ایمضالان‌دی، هانسیکی اؤز بؤیوک اهمیتی نتیجه‌سینده عصرین موقاویله‌سی آدینی آلیر. عصرین موقاویله‌سی ان بؤیوک موقاویله‌لر سیاهی‌سین‌دا، هم کاربوهیدروگئن احتیاط‌لارینا گؤره، هم ده تخمین اوْلونان اینوئستی‌سییالارین هجمینه گؤره، اؤز یئرینی تۇتور. نئفت و قاز ساحهسینده دونیانین بیر چوْخ نئفت و قاز شیرکت‌لری مشغول‌دور.[۲۲] ان ایری شیرکت‌لر بون‌لاردیر:
مالیه ساحه‌سی
دَییشدیرباکیدا آذربایجان بانک‌لارینین اوفیس‌لری و بئینلخالق بانک‌لارین فیلیال‌لاری فعالیت گؤستریر. باکینین ان بؤیوک بانک‌لاری بون‌لاردیر:
باکی فوند بیرژاسی- اؤلکه‌نین آپاریجی فوند بیرژاسی‌دیر. بفب ۲۰۰۰-جی ایلین ۱۵ فئوریه‌سین‌ده آذربایجانین ۱۵ بانکی، ۲ مالییه شیرکتی و ایستانبول فوند بیرژاسی طرفین‌دن یارادیلمیش‌دیر. اونلارین هر بیری ۳۰۰ ملن. آذربایجان ماناتی اؤدمیشدیرلر. ۲۰۰۸- جی ایلین ایولون ۱- نه دؤورییه ۴۰۲۱٬۷۵۹ ملن. مانات ($۴۹۵۴٬۷۳۶ ملن) تشکیل ائتمیش‌دیر.[۲۳]
حربی صنایع کومپلئکسی
دَییشدیرباکیدا آذربایجانین حربی- سنایه کومپلئک‌سینین بیر سیرا موس‌سی‌سه‌لری یئرلشیر. اونلارین آراسیندا الکترون هئسابلاییجی ماشین‌لار زاوودو، "ایقلیم" علمی-ایستئهسالات موس‌سی‌سه‌سی، "آویا-آقرئقات" زاوودو، "سنایئجیهاز" علمی-ایستئهسالات موس‌سی‌سه‌سی، "رادیوقوراش‌دیرماً زاوودو، "تئلئمئخانیکاً زاوودو، "آلوو" زاوودو و دیگرلری وار.
نقلیات
دَییشدیرباکی آذربایجانین ان بؤیوک نقلیات قووشاغی‌دیر. شهرده بیر سیرا، آبشئرون یاریماداسی ایله داغ‌لیق شیروانی قوووش‌دوران، اوتوموبیل و دمیریولو ماگیسترال‌لاری کسیشیر. شهرده بئینلخالق هاوا لیمانی و دنیز لیمانی یئرلشیر.
بئینلخالق نقلیات
دَییشدیرهاوا نقلیاتی
دَییشدیرحیدر الیئو آدینا بئینلخالق هاوا لیمانی – باکی شهرین‌دن ۲۰ کم قوزئی-شرق‌ده، بینه قصبه‌سینده یئرله‌شه‌ن و قافقازدا ان بؤیوک بئینلخالق هاوا لیمانی. بۇ هاوا لیمانی آذربایجاندا یئرله‌شه‌ن یئددی بئینلخالق هاوا لیمان‌لارین‌دان بیریدیر. اوچ تئرمینال‌دان عبارت‌دیر. هاوا لیمانین‌دان آوروپایا، یاخین شرقه، گونئی- شرقی و اورتا آسییایا سرنیشین و یوک رئیس‌لری حیاتا کئچیریلیر.
دنیز نقلیاتی
دَییشدیرباکی – تورکمنباشی، باکی – آکتاو دمیر یولو بره‌لری بئینلخالق نقلیات سیستم‌لرین‌ده و دهلیزلرین‌ده آذربایجانین نقلیات سیستمینین بیر حیسه‌سی‌دیر.
بورو خطی
دَییشدیر- باکی – تبی‌لی‌سی – ارزوروم قاز بورو خطی ۲۰۰۷- جی ایل ۲۵ مارس تاریخین‌ده رسمی آچیلیش مراسیمی اوْلموش‌دور. بورو خطینین دیامتری ۴۲ دویم اوزونلوقو ایسه ۹۷۰ کیلومتر تشکیل ائدیر(۴۴۲ کم آذربایجانین، ۲۴۸ کم گورجوستانین و ۲۸۰ کم تورکیه‌نین اراضی‌سین‌دن کئچیر. هر بورونون اوزونلوقو – ۱۱٬۵ متردیر.[۲۴] بۇ بورو خطی ایله شاه-دنیز پرویئکتینین چرچیوه‌سینده چیخاریلان قاضی ایخراج ائتمک پلانلاشدیریلیر.[۲۵]
- باکی – تبی‌لی‌سی – جئیهان بورو خطی، آذربایجان نئفتینین خزر دنیزین‌دن تورکیه‌نین جئیهان لیمانینا، اورادان آرالیق دنیزی واسطه‌سیله آوروپا بازارلارینا نق‌لی کمری. اوزون‌لوغو ۱۷۷۳ کیلومتردیر. آذربایجان‌دان (۴۴۹ کم)، گورجوستان‌دان (۲۳۵ کم) و تورکیه‌دن (۱۰۵۹ کم) کئچیر.
- باکی – سوپ‌سا رسمی آچیلیشی ۱۷ آوریل ۱۹۹۹- جو ایلده اوْلموش‌دور. بورو خطی آذری-چیراق-گونش‌لی پرویئکتی چرچیوه‌سینده تیکیلمیش‌دیر. اونون اوزونلوقو ۸۳۷ کیلومتر تشکیل ائدیر.[۲۶] بورو خطینین دیامتری ۵۳۰ میلّیمتردیر.[۲۷]
- باکی – نوووروسسیسک بورو خطی — خزر نئفتینی روسیهنین، قارا دنیزین ساحلین‌ده یئرله‌شه‌ن، نوووروسسیسکلیمانینا چات‌دیرماق اۆچون ایستیفاده‌یه بوراخیلمیش بورو خطی.
- نابوککو قاز کمری (پلانلاشدیریلیر) — خزر بؤلگه‌سی و اوْرتا شرق طبیعی قاز احتیاط‌لارینی آوروپا بازارلارینا چاتدیرماغی نظرده توتان قاز کمری لاییحه‌سی. ۳ ۳۰۰ کیلومترلیک بۇ بورو خطی لاییحه‌سینده اومو (اوتریش)، بولگارگاز (بولقاریستان)، مول (ماجاریستان)، ترانسگاز (رومینییا) و بوتاش (تورکیه) ایشتیراک ائدیر. آلمان RWE قاز شیرکتی ۵ فئوریه ۲۰۰۸-ده ویانادا تشکیل اوْلونان ایجلاس‌دا نابوککونون آلتینجی اورتاغی اوْلموش‌دور. همچینین، فران‌سا شیرکتی اوْلان گاس دا فرانجئ ده بۇ لاییحه‌یه قوشولماق ایستیینی بیلدیرمیش‌دیر.
داخیلی نقلیات
دَییشدیرمتروپولیتئن
دَییشدیرباکی متروپولیتئنی عمومی اوزون‌لوغو ۳۴٬۶ کم اوْلان ۲ خت‌دن، ۲۳ ایشله‌یه‌ن و ایکی تیکیله‌ن ایستان‌سییادان عبارت‌دیر، همین ایستان‌سییالارین ۲۳ وئستیبولو وار. ایستان‌سییالارین یئددی‌سی بؤیوک درین‌لیک‌ده یئرلشیر. متروپولیتئن‌ده پیللکان زولاغینین عمومی اوزون‌لوغو ۴۰۰۰ متردن آرتیق اوْلان بئش تیپ‌لی ۳۹ ائسکالاتور ایشه سالینمیش‌دیر. تونئل تیکی‌لی‌لرینین عمومی اوزون‌لوغو ۱۷٬۱ کیلومتردن آرتیق‌دیر. باکی متروپولیتئنینین نادیرلیگی بون‌دان عبارت‌دیر کی، اونون خت‌لری تپه‌لیک اراضی‌ده یئرله‌شه‌ن شهرین بیر-بیری ایله کسیشه‌ن رئلیئفی اوزره سالینمیش‌دیر، بورادا ۶۰٪ و ۴۰٪-مین‌لیک مایل‌لیک‌لر و کیچیک رادیوس‌لو چوخلو ایری‌لر مؤوجوددور.
دمیر یولو نقلیاتی
دَییشدیرحال-حاضردا باکی دمیر یولو واغزالین‌دان موسکویا، کیئوه، تیف‌لی‌سه، سانکت-پئتئربورقا، خارکووا، تومئنه، روستوو-نا-دونویا، آغستافایا، بالاکه‌نه، هورادیزه، گنجهیه، آستارایا قاتارلار گئدیر.[۲۸] باکی-تبی‌لی‌سی-قارس دمیریولو خطی آچیلدیق‌دان سوْنرا قارسا و ایستانبولا مارشروت‌لارین آچیلیشی گؤزلنیلیر.
فونیکولیور
دَییشدیرباکی فونیکولیورو ۱۹۶۰-جی ایل مایین ۵-ده ایستیفاده‌یه وئریلیب. ۲ ایستان‌سییاسی وار – بهرام گور هیکلی و شهیدلر خیابانی. ایستان‌سییالار آراسی مسافه ۴۵۵ متردیر. بیر ایستان‌سییادان دیگرینه ۴ دقیقه‌یه چاتماق اولور. واقونلاراراسی اینتئروال ۱۰ دقیقه، گئدیش حاقی ایسه ۲۰ قپیک‌دیر.[۲۹]
ایدمان
دَییشدیرشهرده، بوتون آذربایجانین اراضیسینده اوْلدوغو کیمی، ان پوپولیار ایدمان نؤوو فوتبول‌دور. پرئمیئر-لیقادا شهری آشاغی‌داکی کلوب‌لار تمثیل ائدیرلر:
مدنیت
دَییشدیرآبشئرون میلی پارکی
دَییشدیریارادیجیلیغی ایل: ۲۰۰۵ ساحه (هئکتار): ۷۸۳ اولدوغو یئر: باکی شهرینین عزیزبیوو رایونونون اراضیسینده، آبشئرون یاریم‌آداسی. قیسا معلومات: آبشئرون میلی پارکی آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتینین ۲۰۰۵-جی ایل ۸ فئوریه تاریخ‌لی سرانجامی ایله ۷۸۳ هئکتار ساحهسینده، آبشئرون دؤولت طبیعت یاساقلیغینین بازاسین‌دا یارادیلمیش‌دیر. میلی پارک نین گونئی-شرق قورتاراجاغین‌دا – شاه دیلی اراضیسینده یئرلشیر. آبشئرون میلّی پارکینین یارادیلماسین‌دا باش‌لیجا مقصد اطراف موحیطین مۆحافیظه‌سی، اوندان ثمره‌لی ایستیفاده ائدیلمه‌سی، نسلی کسیلمک‌ده اوْلان نادیر فلورا و فاونا نؤولرینین (خزر سویتی‌سی، جئیران، ککیل‌لی دالغیج، گوموشو قاغایی، یاشیل باش اؤردک و س) قورونوب ساخلانیلماسی، ائکوتوریزمین توسعه ائتدیریلمه‌سی، توریزم و استراحت (رئکرئاسییا) زونالارینین یارادیلماسی، اکولوژی مونیتورینقین حیاتا کئچیریلمه‌سی و اهالینین اکولوژی جهت‌دن معاریفلندیریلمه‌سینی تعمین ائتمک‌دیر. آبشئرون میلی پارکینین حئیوانات عالمی چوْخ زنگین‌دیر. قوش‌لاردان گوموشو قاغایی، فیسیل‌دایان قو قوشو، بوز و قیرمیزیباش قازلار، بیزقویروق، یاشیلباش اؤردک، آغگؤز قارا اؤردک، ککیل‌لی دالغیج، بؤیوک آغ واغ، قوملوق جوللوتو، قاشقالداق، باتاق‌لیق بئلیباغلی‌سی، دنیز بوزجاسی و س. ممه‌لی حئیوان نؤولرین‌دن ایسه جئیران، جاناوار، چاققال، چؤل پیشیی، یئنوت، اوخلو کیرپی، تولکو، پورسوق، دووشان، خزرین سولارین‌دا سو آیتی و همچینین موختلیف نؤو بالیق‌لار مسکونلاشمیش‌دیر. آبشئرون میلّی پارکینین خزر دنیزی اراضیسینده چوخلو میقداردا خزر سویتی‌سی یاییلمیش‌دیر. بۇ نؤو، پرایاق‌لی‌لارین یئگانه نماینده‌سی‌دیر کی، دونیا اوکئانینین ان کیچیک سو ایتی‌سی کیمی «گینئس» ین رئکوردلار کیتابینا داخیل ائدیلمیش‌دیر.
مئهمانخانالار
دَییشدیرموزئیلر
دَییشدیر
- آذربایجان تاریخ موزئیی
- ممد سید اوردوبادینین خاطره موزئیی
- نظامی گنجوی آدینا میلّی آذربایجان ادبیاتی موزئیی
- لطیف کریموو آد. آذربایجان خالچاسی و خالق تطبیقی صنعتی دؤولت موزئیی
- صمد وورغونون ائو-موزئیی
- آذربایجان دؤولت اینجه‌صنعت موزئیی
- نریمان نریمانووون خاطره موزئیی
- جلیل ممدقولوزاده‌نین ائو-موزئیی
- حسین جاویدین ائو موزئیی
- جعفر جابارلینین ائو-موزئیی
- عبدالله شایقین ائو موزئیی
- آرخئولوگییا و ائتنوقرافییا موزئیی
- آذربایجان دؤولت دینی تاریخی موزئیی
- آذربایجان دؤولت کند تصروفاتی موزئیی
- آذربایجان دؤولت شکیل قالئرئیاسی
- آذربایجان گئولوگییا موزئیی
- آذربایجانین موستقیل‌لیگی موزئیی
- آذربایجان مینیاتوراسینین اینجه‌صنعت مرکزی
- آذربایجان جومهوریتی میلی تحصیل موزئیی
- بول-بول مئموریال موزئیی
- جعفر جابارلی ائو موزئیی
- جلیل ممدقولوزاده‌نین ائو موزئیی
- دؤولت تاریخی-آرخیتئکتورا موزئیی-قوروغو "شیروانشاهلار سارایی کومپلئکسی"
- حسن بی زردابی آدینا طبیعت‌شوناس‌لیق موزئیی
- لئوپولد و مستیسلاو روستروپوویجهین ائو موزئیی
- لطیف کریموو آدینا آذربایجان خالچاسی و خالق تطبیقی صنعتی دؤولت موزئیی
- محمد فضولی آدینا الیازمالار اینستیتوتو
- میلّی آذربایجان تاریخی موزئیی
- مینیاتور کیتابلارین موزئیی
- ممد سید اوردوبادینین خاطره موزئیی
- نظامی گنجوی آدینا آذربایجان ادبیاتی موزئیی
- ن. نریمانووون خاطره موزئیی
- "قوبوستان" دؤولت تساریخی-بدیعی قوروغو
- رینای مالاجوفاونا موزئیی
- روستام موصطافایئو آدینا آذربایجان دؤولت اینجه‌صنعت موزئیی
- صمد وورغونون ائو موزئیی
- سرگی زالی وجیهه صمدووا
- اوزئییر حاجی‌بیووون ائو موزئیی
- عظیم عظیم‌زاده‌نین ائو موزئیی
- ج. جابارلی آدینا آذربایجان دؤولت تئاتر موزئیی
- حسین جاویدین ائو موزئیی
- آذربایجان طیب موزئیی
- اولیمپییا موزئیی
- آذربایجان دؤولت موسیقی مدنیتی موزئیی
سرگی‌لر
دَییشدیر- "بؤیوک قالا ۱۹" آرت قالئرئیا
- ستار بهلول‌زاده آدینا سرگی زالی
تئاترلار
دَییشدیر
- آذربایجان دؤولت آکادمیک اوپرا و بالئت تئاتری
- آذربایجان دؤولت آکادمیک میلی درام تئاتری
- روس درام تئاتری
- آذربایجان دؤولت کوکلا تئاتری
- آذربایجان گنج تاماشاچیلار تئاتری
- آذربایجان دؤولت موسیقی‌لی کومئدییا تئاتری
- باکی دؤولت سیرکی Archived 2017-04-20 at the Wayback Machine.
- عبدالله شایق آدینا آذربایجان دؤولت کوکلا تئاتری
- آذربایجان دؤولت گنجلر تئاتری
- باکی ماریونئت تئاتری
- بلدیه تئاتری
- ایجتیماعی پانتومیما تئاتری
- «موغام» آذربایجان خالق موسیقی‌سی تئاتری
- رشید بئهبودوو آدینا آذربایجان دؤولت ماهنی تئاتری
- صمد وورغون آدینا آذربایجان دؤولت روس درام تئاتری
- «اونس» تئاتری
- یوغ تئاتری
کوْنسرت زال‌لاری
دَییشدیر- آذربایجان دؤولت فیلارمونییاسی
اوپرا ایستودییاسی
دَییشدیر- شؤوکت ممدووا آدینا اوپرا ایستودییاسی
کاپئللهاوس
دَییشدیر- کاپئللهاوس آلمان-آذربایجان مدنیت آسسوسیاسییاسی
سارای
دَییشدیر- حیدر علیئو آدینا سارایی
کوْنسرت زالی
دَییشدیر- آذربایجان دؤولت فیلارمونییاسی یانین‌دا کامئرا و بورو اورقان موسیقی‌سی زالی
- باکی جاز مرکزی
مدنیت مرکزی
دَییشدیر- شهریار آدینا باکی مدنیت مرکزی
ایدمان و کوْنسرت کومپلئکسی
دَییشدیر- ایدمان و کوْنسرت کومپلئکسی
باکی مطبخی
دَییشدیرباکی مطبخی رنگارنگ و موختلیف خؤرک‌لرله فرق‌لنیر. اونلار آراسیندا قوتاب، دوشبره، خنگل، گورزه، خمیراشی داها مشهوردورلار. باکیلیلارین شاه یئمگی قویون اتی و شابالیدلا قورودولموش آلچانین قاریشیغین‌دان آش، بیشیریلمیش تویوقلا، قایغاناق و لیمون سویو قاریشیغین‌دان چیغیرتمالی آش، و س. موختلیف نؤو آش نومونه‌لری ساییلیر. همچینین قویون اتی، تویوق، بالیق‌دان حاضیرلانمیش کابابلار دا مشهوردورلار.
باکی مطبخینین شیرنیاتی دا موختلیف‌دیر. بورا پاخلاوا، شکربورا، قوغال، شربت‌لر و س. عاییددیر. عادتاً بۇ نعمت‌لرین حاضرلانماسی یازین گلمه‌سی ایله قئید اوْلونان نووروز بایرامی ایله اوست-اوسته دوشور.
بوتون آذربایجانلیلار کیمی، باکیلیلار دا لذیذ نعمت‌لری سئویرلر. قئیدا قبولو ایسه اؤزلویون‌ده بؤیوک بیر ریتوال‌دیر کی، بوتون قایدا-قانونلا ایجرا اوْلونور.
تحصیل
دَییشدیرباکی آذربایجانین ان واجیب تحصیل مرکزلرین‌دن بیریدیر. بورادا چوخلو تحصیل اوبیئکت‌لری یئرلشیب.
- آذربایجان دؤولت نفت آکادئمییاسی
- آذربایجان تئکنیکی اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان معمارلیق و اینشاات اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان طیب اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان دؤولت ایقتیصاد اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان دؤولت مدنیت و اینجه‌صنعت اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان دؤولت پئداقوژی اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان جومهوریتنین پرزیدنتی یانین‌دا دؤولت ایداره‌چی‌لیک آکادئمییاسی
- آذربایجان دیللر اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان دؤولت رسام‌لیق آکادئمییاسی
- آذربایجان میلّی کونسئرواتورییاسی
- آذربایجان تئاتر اونیوئرسیته‌سی
- آذربایجان توریزم اینستیتوتو
- باکی موسیقی آکادئمییاسی
- باکی دؤولت اونیوئرسیته‌سی
- باکی سلاویان اونیوئرسیته‌سی
- باکی آسییا اونیوئرسیته‌سی
- باکی آوراسییا اونیوئرسیته‌سی
- باکی بیزینئس اونیوئرسیته‌سی
- آدینا موسکو دؤولت اونیوئرسیته‌سینین باکی فیلیالی
- باکی قیزلار اونیوئرسیته‌سی
- باتی اونیوئرسیته‌سی
- میلی آویاسییا آکادئمییاسی
- آذربایجان اونیوئرسیته‌سی
- اودلار یوردو اونیوئرسیته‌سی
- علم و تحصیل مرکزی تفکور اونیوئرسیته‌سی
- خزر اونیوئرسیته‌سی
- حیدر علیئو آدینا MTN-ین آکادئمییاسی
قارداش شهرلر
دَییشدیرگؤرونتولر
دَییشدیر-
پُرت‌باکو گؤی‌دَلَن‌لری -
قیزقالاسی گون باتارکن -
باکینین گئجه گؤرونوشو -
لندمارک گؤی‌دَلَنی -
ایسماعیلیه سارایی -
آغ‌شهر -
نیظامی کوچه‌سی -
باکی‌دا آکسفورد اوخولونون شعبه‌سی -
سعادت سارایی -
ایچری‌شهر -
اولیمپیا ایستادیونو آوروپا اویونلاریندا -
آذربایجان میلی بیلیم‌لر آکادئمیاسی
.jpg)
دؤولت بایراغی میدانی
دَییشدیر
دؤولت بایراغی میدانی — باکی شهرینین باییل ساحهسینده یئرلَشن مئموریال عابده-استراحت پارکی. میدانین تنتنه‌لی آچیلیشی ۲۰۱۰-جو ایلین سپتامبرین ۱-ده آذربایجان جومهوریتنین پرزیدنتی، سلاح‌لی قوه‌لرین آلی باش کوماندانی ایلهام علیئو طرفین‌دن کئچیریلمیش‌دیر.[۳۰]
باکی شهرین‌ده یئرلَشن دؤولت بایراغی میدانین‌دا تیکینتی-قوراش‌دیرما و آبادلاش‌دیرما ایشلرینین سورتلندیریلمه‌سی اۆچون آذربایجان جومهوریتنین ۲۰۰۹-جو ایل اۆچون دؤولت بودجه‌سینده نظرده تۇتولموش پرزیدنتین احتیاط فوندوندان باکی شهر ایجرا حاکمیتینه ۱۰ میلیون مانات وسایت آیریلمیش‌دی.[۳۱]
۲۰۰۰۰ m² اراضی‌سی اوْلان مئیدان‌دا اوجالدیلمیش دایاغین هوندورلویو ۱۶۲ متر، بونؤوره‌سینین دیامتری ۳٬۲، بونؤوره‌نین اوست حیسه‌سینین دیامتری ۱٬۰۹ متردیر. قورغونون عمومی کوتله‌سی ۲۲۰ تون‌دور. بایراغین ائنی ۳۵ متر، اوزون‌لوغو ۷۰ متر، عمومی ساحه‌سی ۲۴۵۰ کوادرات‌متر، کوتله‌سی ایسه تقریباً ۳۵۰ کیلوقرام‌دیر.[۳۲] گینئس دونیا رئکوردلاری تشکیلاتی ۲۰۱۰-جو ایل مایین ۲۹-دا آذربایجان دؤولت بایراغی دیریینین دونیادا ان هوندور بایراق دیرگی اوْلدوغونو تصدیق ائدیب.
باکی تئلئقوله‌سی
دَییشدیرباکیدا یئرلَشن، ۳۱۰ متر هوندورلویه صاحب آذربایجان تلویزیون قوله‌سی سسری ناظیرلر سووئتینین قراری و آذربایجان سسر رابطه ناظیرلیینین سیفاریشی ایله اینشا ائدیلمیش‌دیر. لاییحه‌سی سسری رابطه ناظیرلیینین لاییحه اینستیتوتونا مخصوص اوْلان تئلئقوله‌نین تیکینتی ایشلری ۱۹۷۹-جو ایلده باشلامیش‌دیر. لاییحه‌یه اساساً، ۱۹۸۵-جی ایلده تئلئقوله‌نین تیکینتی‌سی باشا چاتمالی ایدی، لاکین معین سببلره گؤره، کومپلئکس‌دکی اینشاات ایشلری دایاندیریلمیش‌دی. عوموم‌میلی لیدر حیدر علیئوین حاکمیته قاییتماسین‌دان سوْنرا، ۱۹۹۳-جو ایلده اینشاات ایشلری یئنی‌دن باشلامیش و ۱۹۹۶-جی ایلده اونون ایشتیراکی ایله کومپلئکسین رسمی آچیلیش مراسیمی کئچیریلمیش‌دیر.
خاریجی کئچیدلر
دَییشدیر- Gasimov, Zaur: The Caucasus, in: Europäische Geschichte Online (EGO), hg. vom Institut für Europäische Geschichte (IEG), Mainz European History Online (EGO), published by the Institute of European History (IEG), Mainz 2011-11-17. URL: http://www.ieg-ego.eu/gasimovz-2011-en
- باکی
- باکی شهر ایجرا حاکمیتینین رسمی سایتی
- باکینین الکترون خریطه‌سی و کوسمیک شکیل‌لری Archived 2009-02-27 at the Wayback Machine.
- باکی شکیل‌لری[دائمی اولو باغلانتیلی]
- قدیم باکی شکیل‌لری[دائمی اولو باغلانتیلی]
- باکی فوتو
- باکی آدینین معنالاری[دائمی اولو باغلانتیلی]
- Full HD Video: Panorama Baku, Azerbaijan, ۰۷٫۱۱٫۲۰۰۹
آیریجا باخ
دَییشدیرقایناقلار
دَییشدیر- ^ Administrative, density and territorial units and land size by economic regions of Azerbaijan Republic for January 1. 2007. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on ۲۴ نوامبر ۲۰۰۷. یوْخلانیلیب17 July 2009.
- ^ Demographia: World Urban Areas – Demographia, 2016
- ^ CIA World Factbook
- ^ Thomas de Waal (2010). The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press. p. 16. ISBN 0-19-975043-2.
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ آذربایجان دؤولت ایستاتیستیکا کومیته‌سی:باکی شهری Archived 2012-06-30 at the Wayback Machine.
- ^ State Oil Company of Azerbaijan Republic: Transition from National to Transnational Company or Demand of Time?. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-01-11. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-09-27. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ Тифлис، Канцелярии Наместника Кавказского. ۱۸۵۰. "Кавказский календарь на ۱۸۵۱ год". /Оглавление: Глава — Отделение третье، стр.۱۲۸
- ^ Тифлис، Канцелярии Наместника Кавказского. ۱۸۵۱. "Кавказский календарь на ۱۸۵۲ год"، стр. ۳۰۵
- ^ Старый Баку
- ^ Кавказский Статистический комитет. Е. Кондратенко. ۱۸۸۶. "Кавказский календарь на ۱۸۸۷ год"، стр. ۱۹۳
- ^ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия) :Первая всеобщая перепись населения Российской Империи ۱۸۹۷ г. Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России-Город Баку-Источник: Первая Всеобщая перепись населения Российской Империи ۱۸۹۷ г. Таблица XIII. Распределение населения по родному языку. (Губернские итоги). Т. Т.۵۱–۸۹. С. -Петербург: ۱۹۰۳–۱۹۰۵
- ^ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа:Город Баку (перепись ۱۹۲۶ года)
- ^ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа:Город Баку (перепись ۱۹۳۹ года)
- ^ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа:Город Баку (перепись ۱۹۵۹ года)
- ^ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа:Город Баку (перепись ۱۹۷۰ года)
- ^ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа:Город Баку (перепись ۱۹۷۹ года)
- ^ Population statistics of Eastern Europe:Azerbaijan Republic population and housing census of 1999
- ^ ۱۹۵۸۹+۱۹۸۵
- ^ Azerbaijan.az – آذربایجان نئفتی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-07-13. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ آذربایجانین ائتنوقرافییاسی، ۱-جی جیلد، سه ۳۷۳، ۳۹۷ – پرزیدنت کیتابخاناسی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-07-25. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ ОБ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ЭКОНОМИКЕ. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-10-14. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ агентство جبوندس
- ^ ИНМАРСИС
- ^ Кавказ. МЕМО.РУ
- ^ Вести. رو[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ /Новости — Азербайджан/
- ^ Расписание пассажирских поездов на ۲۰۱۰/۲۰۱۱ гг. из Баку. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-11-11. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ باکی فونیکولیورونون رنگی دییشدیریلیر.. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-08-28. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-11-03. یوْخلانیلیب2012-09-26.
- ^ "Baki_sheherinde__167224.html آپا، ۲۶ اوْکتوبر ۲۰۰۹[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Mediaforum.az, 2009-10-26[دائمی اولو باغلانتیلی]