ویکی‌پدیا

تورکیه

(تورکيه-دن يوْل‌لاندیریلمیش)

تورکیه رسمی آدی ایله تورکیه جومهوریتی (آنادولو تورکجه‌سی: Türkiye Cumhuriyeti)، توْرپاقلاری‌نین بؤیوک بیر بؤلومو باتی آسیادا آنادولودا، دیگر بؤلومو ایسه گونئی دوغو آوروپا‌نین اۇزانتی‌سی دوغو تراکیادا اوْلان قاره‌لر آراسی بیر اؤلکه دیر. تورکیه، باتی‌دان اژه دنیزی، بولغاریستان و یونان، قوزئی‌دن قارا دنیز، دوْغودان گورجوستان، ارمنیستان، آذربایجان و ایران، گۆنئی‌دن ایسه عراق، سوریه و آرالیق دنیزی ایله قوْنشودور. مرمره دنیزی، تورک بوغازلاری ایله بیرلیکده آنادولونو تراکیادان یعنی آسیانی آوروپادان آییریر. آنکارا، تورکیه جومهوریتی‌نین باشکندی و ایکینجی بؤیوک شهری دیر. ایستانبول ایسه، تورکیه‌نین ان بؤیوک شهری، ایقتیصادی و تیجارت مرکزی و عئینی زاماندا آوروپانین ان بؤیوک شهری دیر.

تورکیه جومهوریتی
Türkiye Cumhuriyeti  (تورکیه تورکجه‌سی)
تورکیه بایراغی
بایراق
of تورکیه
میلی نیشان
میلی مارش: 
Location of تورکیه
پایتختآنکارا
39°56′N 32°50′E / 39.933°N 32.833°E / 39.933; 32.833
بؤیوک شهریایستانبول
41°1′N 28°57′E / 41.017°N 28.950°E / 41.017; 28.950
رسمی دیللرآنادولو تورکجه‌سی
آزینلیق اوْلان دیللر[۱]کوردجه، زازاجا، عربجه، لازجا، چرکسجه
اتنیک قروپلار
(۲۰۱۶)[۲]
دین
  • ۵٫۸% آتئیزم
  • ۰٫۲% مسیحیت
دمونیم(لر)تورک
دؤولتاونیتار باشقانلیق جومهوریت
رجب طیب اردوغان
جودت ییلماز
نومان کورتولموش
قانون اوقانیتورکیه بؤیوک میلت مجلیسی
تاریخ
• آنادولونون اوْغوز تورکلری اوْلان سلجوقلولار طرفیندن فتحی
۱۰۷۱
۱۰۷۷
۱۲۴۳
۱۲۹۹
۱۹ مئی ۱۹۱۹
۲۳ آوریل ۱۹۲۰
۲۴ جولای ۱۹۲۳
• جومهوریت اعلانی
۲۹ اوْکتوبر ۱۹۲۳
• ایندیکی آنایاسا تصدیقی
۹ نوْوامبر ۱۹۸۲
اراضی
• جمعی
لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). (36th)
• سو (%)
۱٫۳
جمعیت
• ۲۰۱۶ تخمینی
۷۹٬۸۱۴٬۸۷۱[۳] (نفوس) (۱۹جی)
• سیخیلیق
لوآ خطاسیماژول:Convert-ین 1851-جی/جو خطینده: attempt to index local 'en_value' (a nil value). (۱۰۷-جو)
جی‌دی‌پی (PPP)۲۰۱۸ تخمینی
• جمعی
۲٬۲۴۹ تریلیون $[۵] (۱۳-جو)
• آدام‌باشی
۲۷٬۶۳۴ $[۵] (۴۵-جی)
جی‌دی‌پی (نامینل)۲۰۱۸ تخمینی
• جمعی
۹۰۵ میلیارد $[۵] (۱۷-جی)
• آدام‌باشی
۱۱٬۱۲۴ $[۵] (۶۰-جو)
جینی (۲۰۱۳) 40.0[۶]
اورتا · ۵۶-جی
اچ‌دی‌آی (۲۰۱۴)Increase 0.761[۷]
یوخاری · ۷۲-جی
پول واحیدیتورک لیره‌سی (₺) (TRY)
چاغ بؤلگه‌سییوتی‌سی ۳:۰۰+ (TSİ)
سوروجولوک طرفیساغ
تیلفون کودو۹۰+
اینترنت ال‌تی‌دی.tr
وب‌سایت
www.turkiye.gov.tr

آدی

دَییشدیر

اینگیلیسجه‌ده تۆرکیه آدی (اوْرتا عصر لاتین سؤزونده: Turchia/Turquia[۸]) «تورکلرین اؤلکه‌سی» دئمکدیر. تورکیه کلمه‌سی (Turkye) اوْرتا اینگیلیسجه دیلینده ایستیفاده‌سی جفری چاسرین دوشسین کیتابی (اینگیلیسجه: The Book of the Duchess) (ح. ۱۳۶۹) آدلی ائرکن اثرینده ثۆبوت اوْلونور. land of Torke ایفاده‌سی ۱۵-جی عصرده دیگبی سیرلری-نده (اینگیلیسجه: Digby Mysteries) ایستیفاده اوْلونور. سونراکی ایستیفاده‌لره دانبار شعرلرینده، ۱۶-جی عصرده قروپ لوغتی (لاتینجه: Manipulus Vocabulorum) (Turkie) و فرانسیس بئکون-ون سیلوا سیلواروم (Sylva Sylvarum) اثرلرینده (Turky) تاپیلا بیلیر. موعاصیر Turkey یازیسی اَن آزی ۱۷۱۹-جو ایله آیددیر.[۹]

تورکیه آدی غرب قایناقلاریندا صلیب یۆروشلری-ندن سونرا اوْرتایا چیخدی.[۱۰] ۱۴-جو عصر عرب ادبیاتینین منبعلرینده تۆرکییه (Turkiyya) عادتن تۆرکمنییه (Turkmaniyya) ایله تضاد تشکیل ائدیر (Turkomania)، یقین کی، گئنیش معنادا اوْغوز کیمی باشا دۆشولوب.[۱۱] ۱۳۳۰-جو ایللرده ابن بطوطه بؤلگه‌نی «روم تورپاقلاری کیمی تانینان تۆرک تورپاغی» (عربجه: الترکیة المعرفة ببلاد الروم) اوْلاراق تعیین ائتدی.[۱۲] بیرینجی دونیا ساواشیندان سونرا اؤلکه‌نین پارچالانماسی تۆرکیه میلتچیلیینی جانلاندیردی و «تۆرکلر ایچین تۆرکیه» (آنادولو تورکجه‌سی: Türkler için Türkiye) حیسی یۆکسلدی. تورکیه بؤیوک میلت مجلیسی حوکومتی ارمنیستانلا ایمضالادیغی الکساندروپول مۆقاویله‌سی ایله تۆرکیه آدی (Türkiye) ایلک دفعه بین‌الخلق سندلره داخیل اوْلدو. افغانیستان شاهلیغی ایله ایمضالانان مۆقاویله‌ده عوْثمانلی ایمپراتورلوغونون آدینا بنزدیلمیش عظمتلی تۆرک دؤولتی (فارسجا: دولت عالی ترکیه) ایفاده‌سی ایشلدیلیردی.[۱۰]

رسمی آد دییشیکلیگی

دَییشدیر

۲۰۲۰-جی ایلین ژانویه آییندا تۆرکیه ایخراجاتچیلار تشکیلاتی (TİM) - تۆرکییه ایخراجاتینین چتیر تشکیلاتی - بۆتون اتیکت‌لرینده «تورکیه استحصالی» (اینگیلیسجه: Made in Türkiye) ایفاده‌سینی ایستیفاده ائدجیینی آچیقلادی، بۇ دا تۆرک مۆسیسه‌لرینین مارکاسینی و کیملیکینی ایستانداردلاشدیرماق اۆچون تکلیف ائتدی. بین‌الخلق صحنه‌ده 'Türkiye' ایفاده‌سینی دۆنیانین بۆتون دیللرینده ایستیفاده ائدیر.[۱۳]

۲۰۲۱-جی ایلین دسامبریندا جومهور باشقانی رجب طیب اردوغان، صادراتا «Made in Türkiye» اتیکت‌ینین قویولماسینی طلب ائدن بیر تقدیمات (فارسجا: بخشنامه) یاییملادی. تقدیماتدا همچینین قئید اوْلونوب کی، حؤکومتین دیگر یازیشمالارینا مۆناسیبتده 'Turkey' ,'Türkei' ,'Turquie' و سایر کیمی ایفاده‌لرین یئرینه 'Türkiye' ایفاده‌سینین ایشلدیلمه‌سینه لازیم حساسلیق گؤستریله‌جک.[۱۴][۱۵] تقدیماتدا تۆرکیه‌یه اۆستونلوک وئریلمه‌سینین سببی «تورک میلتینین مدنیّتینی، سیویلیزاسییاسینی (فارسجا: تمدن)، دَیَرلرینی اَن یاخشی شکیلده تمثیل و ایفاده ائتمه‌سی» گؤستریلیب. تورکیه‌نین دؤولت یاییمچی‌سی تی‌آرتی وورلد خبر وئریر کی، بو، هم‌ده هیندوشکا ایله تحقیرائدیجی اولاقدان قاچماق اۆچون اوْلوب.[۱۳] ۲۰۲۲-جی ایلین ژانویه‌سینده حؤکومتین Türkiye-نی بیرلشمیش میلتلر قوروموندا قئیدیاتدان کئچیرمه‌ای پلانلاشدیردیغی بیلدیریلدی.[۱۶] خاریجی ایشلر وزیری مؤولود چاووشوغلو ۳۱ مئی ۲۰۲۲-جی ایلده ب.م. ق و دیگر بین‌الخلق تشکیلاتلارا مکتوبلار گؤندره‌رک، Türkiye-دن ایستیفاده ائتمه‌لرینی خواهیش ائدیب. ب.م. ق بۇ طلبی قبول ائتدی و درحال ایجرادان کئچیردی.[۱۷][۱۸] آمریکا بیرلشمیش ایالتلری دؤولت دپارتامانی ۲۰۲۳-جو ایلین ژانویه‌سینده Türkiye-نی رسمی اوْلاراق ایستیفاده ائتمه‌یه باشلادی.[۱۹]

جوغرافیاسی

دَییشدیر

آسیانین باتی‌سیندا و اوروپانین گونئی‌دوغوسوندا، قارا دنیز و آرالیق دنیزی نین آراسینداکی، آنادولو یاریم آداسیندا و دوغو تراکیا دا یئرلشیر. توْپراغلاری (ایچ سو حؤوزه‌لری ایله بیرلیکده) ۷۸۳٫۵۸۰ کیلومتر مربع (ک‌م²)تشکیل ائدیر.

تۆرکیه دوْغودان گورجوستان، ارمنیستان، آذربایجان جومهوریتی و ایران ایله، گۆنئی‌دن عراق و سوریه ایله، باتی‌دان ایسه یونان و بولغاریستان ایله سینیرلانیر. اؤلکه‌نین مرمره، اژه، آرالیق دنیزی و قارا دنیزله ایحاطه اولونماسی دونیا اوقیانوس‌لارینا چیخیش وئریر.

ان بؤیۆک داغ آغری داغیدیر، ان بؤیۆک گؤلو ایسه وان گؤلودور.

اؤلکه ۷ بؤلگه‌یه و ۸۱ سانجاغا آیریلیر.

ایقلیم اولاراق گۆنئی ده آرالیق دنیزی ساحلینده آرالیق ایقلیمی گؤرۆنۆر.

ایداری بؤلۆنۆش

دَییشدیر
 
آنکارا تۆرکیه‌نین پایتختی و اؤلکه‌نین ایکینجی بؤیوک شهریدیر.

تورکیه ایدارچیلیک باخیمیندان بیرلشدیریلمیش قورولوشا مالیکدیر و بۇ جهت تۆرکیه‌نین دؤولت ایدارچیلیینی فورمالاشدیران اَن مۆهوم عامیللردن بیریدیر. تورکیه‌ده فدرال سیستم یوخدور و اوستانلار آنکارادا مرکزی حؤکومته تابعدیر.

دوولتین اَساس قووه‌لری کیمی اۆچ صلاحیّت (ایجرا، قانونوئریجیلیک و محکمه حاکیمییتی) نظره آلیندیقدا یئرلی ایداره‌لرین صلاحیتلری آز اوْلور. یئرلی (محلی) خیدمتلر گؤسترمک اۆچون یئرلی ایداره‌لر یارادیلمیشدیر و حؤکومتی اَیالت فرماندارلاری (والی) و شهر فرماندارلاری (کایماکام) تمثیل ائدیر.

سئچیجیلر طرفیندن سئچیلن بلدیه باشچیلاری (بلدیه باشکانی) ایستیثنا اوْلماقلا، دیگر یۆکسک وظیفه‌لی دؤولت مامورلاری دا مرکزی حؤکومت طرفیندن تعیین ائدیلیر.[۲۰] تورکیه بلدییه‌لرینین بلدییه مسئله‌لری ایله باغلی قرار قبول ائتمک اۆچون یئرلی قانونوئریجی اوْرقانلاری (بلدیه مجلیسی) وار.

بو بیرلشدیریلمیش چرچیوه‌ده تۆرکیه اینظیباطی مقصدلر اۆچون ۸۱ اوستانا (ایل و یا ویلایت) بؤلونور. هر اوستان بؤلگه‌لره (ایلچه) بؤلونور، جمعی ۹۷۳ بؤلگه‌دیر.[۲۱] تورکیه همچینین جوغرافی، دموقرافیک و ایقتیصادی مقصدلر اۆچون ۷ بؤلگه‌یه و ۲۱ آلت بؤلگه‌یه بؤلونور؛ بو، اینظیباطی بؤلگه‌یه عاید دئییل.

تاریخ

دَییشدیر
اساس مقاله: تورکیه تاریخی
 
سلجوق ایمپیراطورلوغو

۱۹۲۲-جی ایله قدر بۇ اؤلکه عثمانلی ایمپئرییاسی-نین مرکزی ایدی. مصطفی کمال آتاتورک طرفیندن جمهوریت قورولدوقدان سوْنرا تورکیه جمهوریتی اوْلاراق آدلاندیریلماغا باشلاندی.

حوکومت و سیاست

دَییشدیر
 
بویوک میلّت مجلیسی،
آنکارا دا قانون وئریجیلیک مجلیسی
 
پرزیدنت کومپلکسی، تۆرکیه جومهور باشقانینین ایقامتگاهی و ایش یئری
 
تجدیدنظر محکمه‌سی تۆرکیه‌نین جینایت و سیویل (فارسجا: مدنی) اعدالت محکمه‌لری طرفیندن وئریلن حؤکملره باخان عالی محکمه‌سی دیر.

تورکیه چوْخ حیزبیلی سیستم داخیلینده جومهور باشقانلی بیر جومهوریت دیر.[۲۲] مووجود کونستیتوسییا (فارسجا: قانون اساسی) ۱۹۸۲-جی ایلده رفراندوم یولو ایله تصدیق ائدیلیب کی، بۇ دا حؤکومتین چرچوواسین مۆعین ائدیر، دؤولتین داورانیشینین ایده‌آللارینی و ایستانداردلارینی مۆعین و دؤولتین وطنداشلار قارشیسیندا مسولییتینی مۆعین ائدیر. بوندان علاوه، اساس قانون خالقین حوقوق و وظیفه‌لرینی، اوْ جۆملدن تۆرکیه خالقینا مخصوص موستقیلیک وئریلمه‌سی و حیاتا کئچیریلمه‌سینین اوصولون مۆعین ائدیر.[۲۳] تورکیه سیاستی گئتدیکجه داها چوْخ دموکراتیکلیکدن گئری چکیلمه ایله، رقابتلی استبدادلی سیستم کیمی تصویر ائدیلیر،[۲۴][۲۵][۲۶] حؤکومت اَساس آزادلیقلاری محدودلاشدیریر و قانونون حاکمیتین خطره سالیر.[۲۷]

تورکیه بیرلشمیش سیستمینده وطنداشلار اۆچ سَویه‌لی ایداره‌ائتمه‌یه تابعدیرلر: میلّی، اوستان و یئرلی. یئرلی حؤکومتین وظیفه‌لری عادتن بلدیه حؤکومتلری و ایلچه آراسیندا بؤلونور، بورادا ایجرا و قانونوئریجیلیک مامورلاری ایلچه‌لر آلتیندا وطنداشلارین سس چوْخلوغو ایله سئچیلیر. تورکیه اینظیباطی مقصدلر اۆچون ۸۱ اوستانا بؤلونور. هر بیر اوستان ایلچه‌لره بؤلونور، جمعی ۹۷۳ ایلچه‌دیر.

تورکیه اساس قانونی ایله مۆعین ائدیلمیش حاکیمییت بؤلگوسو سیستمی ایله تنظیملنن حؤکومت، اۆچ قولدان عیبارتدیر:

  • موقننه گوجو: بیر مجلیسلی پارلیمان قانونلار قبول ائدیر، بۆدجه قانون لایحه‌لرینی مۆذاکیره ائدیب و قبول ائدیر، مۆحاریبه اعلان ائدیر، مۆقاویله‌لری تصدیق ائدیر، اَفو و یا عمومی افو اعلان ائدیر و استیضاح صلاحیتینه مالیکدیر، بۇ یوللا حؤکومتین حاضیرکی عضولرینی وظیفه‌دن کنارلاشدیرا بیلر.[۲۸]
  • موجریه گوجو: جومهور باشقانی ارتشین عالی باش فرمانوئرندیر، قانون لایحه‌لرینه قانون اولمامیشدان قاباق وِتو (اینگیلیسجه: veto) قویا بیلر (پارلمانین لغوی شرطیله) و اساس حوقوقلار، فردی حوقوقلار و مۆعین سیاسی حوقوقلار ایستیثنا اوْلماقلا، ایجرا حاکیمییتی ایله باغلی مسئله‌لرده پرزیدِنت فرمانلاری وئره بیلر. (جومهور باشقانینین فرمانلاری پارلمان قانونلارینا اۆستونلوک وئریر) و وزیرلر کابینه‌سینین عضولرینی و میلی قانونلاری و سیاستلری ایداره ائدن و حیاتا کئچیرن دیگر مامورلاری تعین ائدیر.[۲۹]
  • قضائیه قووه‌سی: اساس قانون محکمه‌سی (اینسان حوقوقلاری ایله باغلی اساس قانون مۆحاکیمه‌سی و فردی مۆراجیعتلره باخیلماسی اۆچون)، تجدیدنظر محکمه‌سی (عادی محکمه سیستمینده سون قرار قبول ائدن محکمه)، دؤولت شوراسی (اینظیباطی محکمه سیستمینده سون قرار قبول ائدن محکمه) و قضایی مۆباحیصه‌لر محکمه‌سی (اساس قانون صلاحیتلرینه گؤره محکمه‌لر آراسیندا مۆباحیصه‌لرین حلی اۆچون) اساس قانوندا عالی محکمه‌لر کیمی تصویر ائدیلن دؤرد تشکیلاتدیر. اساس قانون محکمه‌سینین حاکیملرینی جومهور باشقانی و پارلمان تعین ائدیر.[۳۰]

پارلمانین هر بیر عوضوو بئش ایل مۆدّتینه بیر سئچکی دایره‌سینی تمثیل ائدن ۶۰۰ نفرلی سسوئرمه حوقوقونا مالیک عضوو وار. پارلمان یئرلری، اوستانلارین نوفوس آماری ایله اۇیغون اوْلاراق، اوستانلار آراسیندا اَهالییه گؤره بؤلونور. جومهور باشقانی موستقیم سسوئرمه یولو ایله سئچیلیر و بئش ایل مۆدتینه خیدمت ائدیر. پارلمان جومهور باشقانین ایکینجی مۆدتینده جومهور باشقان سئچکیلرینین واختیندان قاباق یئنیله‌مه‌سه، جومهور باشقانی ایکی مۆدته بئش‌ایللیکدن سونرا تکرار سئچکیلرده ایشتیراک ائده‌بیلمز. پارلمان سئچکیلری و جومهور باشقانینین سئچکیلری عینی گۆنده کئچیریلیر. اساس قانون محکمه‌سی اوْن بئش عضودن عیبارتدیر. هر بیر عۆضو اوْن‌ایکی ایل مۆدتینه سئچیلیر و یئنی‌دن سئچیله بیلمز. اساس قانون محکمه‌سینین عضولری آلتمیش‌بئش یاشینا چاتدیقدا چکیلمه‌یه مجبوردورلار.[۳۱]

حیزبلر و سئچکیلر

دَییشدیر
 

تورکیه‌ده سئچکیلر حؤکومتین آلتی وظیفه‌سی باره‌ده کئچیریلیر: پرزیدنت سئچکیلری (میلّی)، پارلمان سئچکیلری (میلّی)، بویوک شهرلرین بلدیه باشچی‌سی (محلی)، بؤلگه‌لرین بلدییه باشچی‌سی (محلی)، اوستان و یا بلدییه مجلیس عضولری (محلی) و موختارلار (محلی). سئچکیلردن باشقا آرا-سیرا رفراندوملار دا کئچیریلیر.

ایقتیصاد

دَییشدیر

دموقرافی

دَییشدیر
اساس مقاله: تورکیه دموقرافی‌سی
آیریجا باخ: آنادولو تورکلری و تورکیه‌ده آزینلیقلار
Census in Turkey
YearPop.±%
1927 ۱۳٬۶۴۹٬۹۴۵—    
1935 ۱۶٬۱۸۸٬۷۶۷+18.6%
1940 ۱۷٬۸۲۰٬۹۵۰+10.1%
1945 ۱۸٬۷۹۰٬۱۷۴+5.4%
1950 ۲۰٬۹۴۷٬۱۸۸+11.5%
1955 ۲۴٬۰۶۴٬۷۶۳+14.9%
1960 ۲۷٬۷۵۴٬۸۲۰+15.3%
1965 ۳۱٬۳۹۱٬۴۲۱+13.1%
1970 ۳۵٬۶۰۵٬۱۷۶+13.4%
1975 ۴۰٬۳۴۷٬۷۱۹+13.3%
1980 ۴۴٬۷۳۶٬۹۵۷+10.9%
1985 ۵۰٬۶۶۴٬۴۵۸+13.2%
1990 ۵۶٬۴۷۳٬۰۳۵+11.5%
2000 ۶۷٬۸۰۳٬۹۲۷+20.1%
2007 ۷۰٬۵۸۶٬۲۵۶+4.1%
2008 ۷۱٬۵۱۷٬۱۰۰+1.3%
2009 ۷۲٬۵۶۱٬۳۱۲+1.5%
2010 ۷۳٬۷۲۲٬۹۸۸+1.6%
2011 ۷۴٬۷۲۴٬۲۶۹+1.4%
2012 ۷۵٬۶۲۷٬۳۸۴+1.2%
2013 ۷۶٬۶۶۷٬۸۶۴+1.4%
2014 ۷۷٬۶۹۵٬۹۰۴+1.3%
2015 ۷۸٬۷۴۱٬۰۵۳+1.3%
2016 ۷۹٬۸۱۴٬۸۷۱+1.4%
2017 ۸۰٬۸۱۰٬۵۲۵+1.2%
2018 ۸۲٬۰۰۳٬۸۸۲+1.5%
2019 ۸۳٬۱۵۴٬۹۹۷+1.4%
2020 ۸۳٬۶۱۴٬۳۶۲+0.6%
2021 ۸۴٬۶۸۰٬۲۷۳+1.3%
2022 ۸۵٬۲۷۹٬۵۵۳+0.7%

آدرسه دایالی نوفوس قئیدیاتی سیستمی نتیجه‌سینده الده ائدیلن معلوماتلارا گؤره ۳۱ دسامبر ۲۰۲۱–جی میلادی ایلینده تورکیه‌نین نوفوسو ۸۴ میلیون ۶۸۰ مین ۲۷۳ نفردیر.[۳۲] بو رقم، ایلک رسمی نوفوس ساییمی‌نین یاپیلدیغی ۱۹۲۷ ایلینده ۱۳٫۶ میلیون ایدی.[۳۳] ۲۰۱۷ ایلینده‌کی رقم، ۲۰۱۶ ایلینده‌کی رقمین ۹۵۵ مین فاضلاسیدیر و اؤلکه‌نین نوفوسونون آرتیش اورانی ۱۲٫۴٪ دور.[۳۴] نوفوسون ۹۲٫۵ فاییزی اوستانلارین و بؤلگه‌لرین (ایلچه‌لرین) مرکزینده یاشاییرلار.[۳۴] یئنه عینی معلوماتلارا گؤره، تورکیه‌ده هر km2 اورتا حسابلا ۱۰۵ نفر دوشور.[۳۴] نوفوسون ۶۷٫۹ فاییزی ۱۵–۶۴ یاش قوروپوندا اولدوغو حالدا، ۲۳٫۶ فاییزی ۰–۱۴ یاش قوروپوندادیر.[۳۴] یاخلاشیق ۸٫۵٪'لیک بیر قیسیم ایسه ۶۵ اۆستۆ یاشلارداکی شخصلردن تشکیل اولونوبدور.[۳۴] نوفوسون اورتانجا یاشی ۳۱٫۴ دور.[۳۴] تورکیه‌نین ان گلیشمیش و ان چوخ اهالیسی اولان شهری ایستانبول‌دور. آیریجا اوروپا'نین اوچونجو ان سیخ شهری آدینی داشیماقدادیر.[۳۵][۳۶]

اتنیک و دیل

دَییشدیر
اساس مقاله‌لر: تورکیه تورکجه‌سی و آنادولو تورکلری
تورکیه اتنیک قوروپلاری (سی‌آی‌ای تخمینلری)[۳۷]
اتنیکلر فاییز
تورکلر
 
 ۷۲–۷۷٪
کوردلر
 
 ۱۸%
دیگر اتنیکلر
 
 ۵–۱۰٪


 
تورکیه‌نین اتنیک خریطه‌سی (تخمینلره گؤره)
 
تورکیه‌نین اتنیک خریطه‌سی (تخمینلره گؤره)
 
تورکیه تورکجه‌سی‌نین موقعیتی خریطه اوزرینده

تۆرکیه جمهوریتی‌نین رسمی دؤولت دیلی تورکیه تورکجه‌سی و یا همن آنادولو تورکجه‌سیدیر. تورکیه‌ده آنادولو تورک‌‌‌لری اکثریت اولاراق یاشاییرلار و تورکیه تورکجه‌سینده‌ دانیشیرلار، لاکین دیگر اتنیک قوروپلاردا تورکیه‌ده یاشاییرلار، او جومله‌دن؛ کوردلر، آذربایجان تورکلری، لازلار، ارمنیلر و عربلر. تورکیه‌ده تورکیه تورکجه‌سی اکثریت دیلی اولاراق رسمی دؤولت دیلی کیمی تانینیر، آنجاق تورکیه‌ده یاشایان دیگر اتنیک قوروپلارین آراسیندا کورمانج دیلی، ارمنی دیلی، آذربایجان تورکجه‌سی، لاز دیلی، زازا دیلی و عرب دیلی ده ایستیفاده اولونور. گورجولر، چرکس‌لر و آشور‌لار کیمی کیچیک اتنیک قوروپلاردا بو اؤلکه‌نین دیل و مدنی موختلیفلیگینه علاوه‌لر ائدیر.

دین

دَییشدیر
اساس مقاله: تورکیه‌ده دین
تورکیه‌ده دین[۳۸]
دین درصد
اسلام
 
 ۹۸٫۸%
دیگر
 
 ۱٫۲%
 
İstanbul'daki Sultan Ahmet Camii, içerisinin İznik çinileriyle süslenmesinden dolayı, Avrupa'da Mavi Cami olarak da anılır.[۳۹]

۱۹۲۴-اینجی میلادی ایلین آنایاساسیندا دؤولتین رسمی دینی اسلام سئچیلمیشدی، اما ۱۹۲۸ آنایاساسیندا رسمی دین پوْزولدو[۴۰][۴۱] و لائیک لیک ایلکه سینی ۱۹۳۷ آنایاساسی بیلیندیردی.[۴۲] تورکیه جمهوریتی، بیر لائیک دؤولت اوْلاراق توغرالی دینی یوْخدور. تورکیه جمهوریتینده موختلیف دینی دسته‌لر فعالیت گؤستریر. ان گئنیش یاییلمیشی ایسلامدیر.

تورکیه جمهوریتی‌نین چوخلوغو اسلام دینینه اوزللیکجه سونی (حنفی) مذهبینه منصوبدورلار. هابئله تورکیه جمهوریتین‌ده علوی‌لر و شیعه‌لر ده ساکین دیلار. تورکیه‌ده مسلمانلاردان سوْنرا ۶۰٬۰۰۰ ائرمنی (مسیحی)،[۴۳] ۲۰٬۰۰۰ سوریانی (مسیحی)، ۲٬۲۷۰ رم ارتدوکسو، ۱۵٬۰۰۰ روس ارتدوکسو، ۷٬۰۰۰ پروتستان، ۲۵٬۰۰۰ کاتولیک، ۵٬۰۰۰ یهوه شاهیدی، ۳٬۰۰۰ کلدانی،[۴۴] ۸۵۰ مأمونی،[۴۵] ۵۰۰۰ یزیدی، ۲۵۱۱۴ موسوی، ۴۰۰۰۰ بودایی،[۴۶] ۲۱۲۵۹ بهایی[۴۷] و ۷۲۸ نفر هیندو[۴۸] واردیر. تورکیه‌ده بوتون مسیحی‌لرین سایی ۳۲۰٬۰۰۰ نفر دیر.[۴۶] تورکیه نفوسونون ۲٪ آتئیست،[۴۹] ۴–۲٪ آگنوستیک[۵۰][۵۱][۵۲] و ۱٪ ایسه دئیست دیر.[۵۰] نفوسون ۱۵٪ لائیک دیر.[۵۳]

فرهنگ

دَییشدیر
اساس مقاله: تورکیه مدنیتی
 
Mevlevi semazenler bir Sema törenindeyken. Mevlevi Sema Törenleri, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri'nde yer almaktadır.[۵۴]

تورکیه؛ اوغوز، آنادولو، تراکیا، عثمانلی (یونان–روم و ایسلام مدنیتلرین بیر داوامی‌ایدی) و اوروپا مدنیتی ایله گلنکلری‌نین قاریشماسی‌لا اورتایا چیخان چوخ چئشیتلی کولتورلری باریندیریر.

گؤرۆنتۆلر

دَییشدیر

قایناقلار

دَییشدیر
  1. ^ Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – Turkey, Retrieved 15 October 2017.
  2. ^ Turkey (Turkiye). The World Factbook. Central Intelligence Agency.
  3. ^ Population by Years, Age Group and Sex, Census of Population – TÜİK (31 December 2016). Turkish Statistical Institute. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-10-19. یوْخلانیلیب2017-11-15.
  4. ^ Annual growth rate and population density of provinces by years, 2007–2015. Turkish Statistical Institute. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-01-14. یوْخلانیلیب2017-11-15.
  5. ^ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ Report for Selected Countries and Subjects. IMF World Economic Outlook Database, 2017 (October 2017).
  6. ^ Gini Coefficient by Equivalised Household Disposable Income. Turkstat. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-04-30. یوْخلانیلیب2017-11-15.
  7. ^ 2015 Human Development Report (15 December 2015).
  8. ^ Michael J. Arlen (2006). Passage to Ararat. MacMillan. p. 159. ISBN 978-0-374-53012-9.
  9. ^ "Turkey". آکسفورد اینگیلیس دیلی لۆغتی (آنلاین ed.). آکسفورد یونیورسیتی پرس. (آبونه و یا موسیسه عضولویو ایشتیراکچیلیکی طلب اوْلونور.)
  10. ^ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Cevdet Küçük (1988–2016). "Türkiye". تی‌دی‌وی ایسلام آنسیکلوپئدیسی (۴۴+۲ جیلد.) (in تورکیه تورکجه‌سی). ایستانبول: تورکیه دیانت وقفی، ایسلام آراشدیرمالاری مرکزی.{{cite encyclopedia}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  11. ^ Sylvain Auroux, E.F.K. Koerner, Hans-Josef Niederehe, Kees Versteegh (2000). History of the Language Sciences. p. 327.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (link)
  12. ^ Cemal Kafadar (2007). "A Rome of One's Own: Reflections on Cultural Geography and Identity in the Lands of Rum". Muqarnas. 24, History and Ideology: Architectural Heritage of the "Lands of Rum": 9.
  13. ^ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ نه‌یه تۆرکیه ایندی «Türkiye» دیر و بۇ نه اۆچون واجیبدیر. تی‌آرتی وورلد (13 December 2021). آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2023-02-09. یوْخلانیلیب2023-01-17.
  14. ^ "صادرات ماللارینا 'Made in Türkiye' اِتیکتی قویولاجاق". 6 December 2021. https://www.hurriyetdailynews.com/exports-to-be-labeled-made-in-turkiye-169885. تورکیه
  15. ^ "Presidential Circular No. 2021/24 on the Use of the Term "Türkiye" as a Brand (in Turkish)". 4 December 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211204-5.pdf. تورکیه
  16. ^ Soylu, Ragip (17 January 2022). "Turkey to register its new name Türkiye to UN in coming weeks". https://www.middleeasteye.net/news/turkey-turkiye-new-name-register-un-weeks. تورکیه
  17. ^ UN to use 'Türkiye' instead of 'Turkey' after Ankara's request (en).
  18. ^ "Turkey changes its name in rebranding bid". 2 June 2022. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-61671913. تورکیه
  19. ^ Chung, Christine (5 January 2023). "For the State Department, Now It's Türkiye, Not Turkey". The New York Times. https://www.nytimes.com/2023/01/05/world/middleeast/turkey-spelling-change.html. Retrieved 5 January 2023.
  20. ^ تورکیه دؤولت ایدارچیلیگینین عۆمومی قورولوشو. عدلیه ویزارتی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-05-21. یوْخلانیلیب2023-01-17.
  21. ^ داخیلی ایشلر ویزارتخاناسی: تۆرکیه‌ده اینظیباطی واحیدلر.
  22. ^ قایناق خطاسی برچسب <ref> نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نام CIAFactbookTurkey وارد نشده است
  23. ^ Turkey: Government (en-us).
  24. ^ Esen, Berk; Gumuscu, Sebnem (2020-05-11). "Why did Turkish democracy collapse? A political economy account of AKP's authoritarianism". Party Politics. SAGE Publications. 27 (6): 1075–1091. doi:10.1177/1354068820923722. hdl:11693/75894. ISSN 1354-0688. S2CID 219458590.
  25. ^ Borsuk, Imren; Levin, Paul T. (2021-04-03). "Social coexistence and violence during Turkey's authoritarian transition". Southeast European and Black Sea Studies. Informa UK Limited. 21 (2): 175–187. doi:10.1080/14683857.2021.1909292. ISSN 1468-3857. S2CID 233594832.
  26. ^ Cavatorta, F.; Storm, L.; Resta, V. (2020). Routledge Handbook on Political Parties in the Middle East and North Africa. Taylor & Francis. p. 248. ISBN 978-1-00-029330-2. 2022-11-15-ده یوخلانیب.
  27. ^ دونیا رپورتو ۲۰۲۲: تۆرکیه‌ده حوقوق میللری (2021-12-14).
  28. ^ وظیفه‌لر و صلاحیتلر. تورکیه بؤیوک میلّت مجلیسی.
  29. ^ Duties and Powers. Presidency Of The Republic Of Turkey.
  30. ^ Turkish Constitution. Anayasa Mahkemesi.
  31. ^ Law on Constitutional Court.
  32. ^ Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2019.
  33. ^ 28 Teşrîn-i Evvel 1927 Umûmî Nüfûs Tahrîri, Vilayet, kaza, şehir ve köyler itibarıyla Türkiye nüfusu / 1928, Ankara https://books.google.com.tr/books/about/28_te%C5%9Frinievvel_1927_umum%C3%AE_n%C3%BCfus_tahr.html?id=mdIcywAACAAJ&redir_esc=y شابلون:Webarşiv
  34. ^ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ ۳۴٫۳ ۳۴٫۴ ۳۴٫۵ Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2017.
  35. ^ {{cite book}}: Empty citation (کؤمک)
  36. ^ {{cite book}}: Empty citation (کؤمک)
  37. ^ قایناق خطاسی برچسب <ref> نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نام autogenerated1 وارد نشده است
  38. ^ نسخه آرشیو شده. یوخلانیلیب ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۳.
  39. ^ Blue Mosque. یوخلانیلیب 26 Nisan 2016.
  40. ^ KONDA Research and Consultancy (2007-09-08). "Religion, Secularism and the Veil in daily life Archived 2009-03-25 at the Wayback Machine." (PDF). Milliyet.
  41. ^ Türkiye Büyük Millet Meclisi (10/1/1945). "1924 Anayasası Archived 2007-12-23 at the Wayback Machine." (HTML). TBMM, Resmî Gazete.
  42. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-04-13. یوْخلانیلیب2014-07-16.
  43. ^ http://www.hurriyet.com.tr/planet/23329787.asp
  44. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-10-13. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  45. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2013-10-06. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  46. ^ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-12-21. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  47. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2018-12-25. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  48. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-04-10. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  49. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-07-13. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  50. ^ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_341_en.pdf
  51. ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-05-13. یوْخلانیلیب2014-07-15.
  52. ^ http://tr.wikipedia.org/wiki/Türkiye#cite_note-wingia.com-108
  53. ^ https://worldview.gallup.com/default.aspx
  54. ^ UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists.

ائشیک باغلانتیلار

دَییشدیر
عومومی
توریسم
دوولت
ایقتیصاد
«https://azb.wikipedia.org/w/index.php?title=تورکیه&oldid=1565150»-دن آلینمیش‌دیر